Łopuszka Wielka
 |
Ten artykuł od 2010-01 wymaga zweryfikowania podanych informacji. |
Łopuszka Wielka – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Kańczuga[4][5].
| wieś | |
 Kaplica grobowa rodziny Scipio del Campo | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
1411[2] |
| Strefa numeracyjna |
16 |
| Kod pocztowy |
37-222[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RPZ |
| SIMC |
0604330[4] |
Położenie na mapie gminy Kańczuga  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu przeworskiego  | |
 49°56′16″N 22°23′48″E/49,937778 22,396667[1]
| |
Wieś szlachecka Lopuska Maior, własność Stanisława Derszniaka, położona była w 1589 roku w ziemi przemyskiej województwa ruskiego[6].
W latach 1954-1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Łopuszka Wielka. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie przemyskim.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0604347 | Folwark | część wsi |
| 0604353 | Koło Kobyłki | część wsi |
| 0604360 | Potoki | część wsi |
Historia edytuj
W 1390 r. Łopuszka Wielka należała do klucza kańczudzkiego i była własnością Tarnowskich, a potem przeszła do Pileckich – dziedziców Kańczugi i okolic od przeszło 200 lat. Następnie na ponad 100 lat wieś przeszła w ręce Ostrowążów, a po roku 1623 jej właścicielami stali się Lubomirscy. W 1498 r. najazd tatarski spowodował wyludnienie wsi. Wielu mieszkańców zginęło, część dostała się do niewoli i została wywieziona do Turcji i Macedonii.
W 1624 r. nastąpił ponowny najazd tatarski. Także później ludność wioski nie zaznała spokoju: napady Kozaków, Szwedów, Rakoczego (1657), częste przejścia wojsk przygnębiająco wpływały na ludność, która przenosiła się w bezpieczniejsze miejsca.
Łopuszka stanowiła od 1880 własność rodu Scipio del Campo, kiedy to od Zdzisława Zakliki nabył ją hrabia Karol ożeniony z Karoliną Weigt. Jego syn, Roman (żonaty z Zofią z Ziembickich) założył tu kopalnię alabastru, działającą do wybuchu II wojny światowej. Miejscowość była w posiadaniu rodu do 1945, gdy syn Romana, Andrzej Scipio del Campo został na mocy dekretu o reformie rolnej pozbawiony praw własności i zmuszony do wyjazdu do Krakowa, a następnie do Francji, gdzie zmarł[7].
Podczas II wojny światowej zorganizowane były dwie grupy partyzanckie: Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich. Wywiad ustalił wielu kolaborantów, niektórzy z nich zostali skazani poprzez wyrok sądu podziemnego na karę śmierci. W późniejszych latach gestapo dokonywało aresztowań i rozstrzelań pojedynczych członków konspiracji. Byli to m.in. Karol Krzanowski i Józef Dziaduś, którzy zostali wywiezieni do lasu w Zarzeczu i tam zabici. 9 maja 1943 r. polski policjant Czarnik z Manasterza aresztował Władysława Norka i Leona Żygadło. Pierwszy z aresztowanych został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu i stamtąd nie wrócił, natomiast Czarnik został skazany na karę śmierci przez sąd podziemny i zastrzelony. Z 35 osób pochodzenia żydowskiego uchowało się jedynie 5, resztę rozstrzelano. Ludzie z Łopuszki starali się pomóc Żydom ukrywając ich w domach z narażeniem życia. W czasie ucieczki zabito Andrzeja Buczka oraz Wiktora Pydo.
26 lipca 1944 r. do wsi od strony Pantalowic weszły oddziały Armii Czerwonej, które ostrzeliwane były z niemieckich czołgów, jadących z Łopuszki Małej.
Zbrodnia z 1943 r. edytuj
6 marca 1943 r. w Łopuszce Wielkiej żołnierze niemieccy i policjanci ukraińscy rozstrzelali w czasie pacyfikacji wsi 19 jej mieszkańców, Polaków; byli to, w kolejności alfabetycznej: Władysław Bawor, Józef Dziaduś, Wiktoria Futoma, Maria Futoma, Antoni Hałys, Edward Hałys, Jan Jaciecki, Józefa Kołodziej, Stanisław Kowalczyk, Bronisław Malik, Piotr Matoń, Rozalia Norek, Józef Słonina, Wiktoria Słonina, Marcin Szmierz, Antoni Zięba, Władysław Zięba, Józef Zięba i Wojciech Ziętek[8]..
Przyczyną zbrodni było wykonanie wyroku przez łopuszańską grupę dywersyjną AK na Anieli Bawor – dziewczynie urodzonej i zamieszkałej w Łopuszce Wielkiej, która nawiązała kontakt z Gestapo i pracowała na ich korzyść. Wydała ona wielu ludzi, którzy potem zostali straceni. Aby upozorować legalność zbrodni, ściągnięto nauczyciela i ks. Wojciecha Wyskidę, będącego w tym czasie na weselu w Medyni Kańczuckiej. Zabitych pochowano na wspólnym grobowcu na cmentarzu w Łopuszce. Taką samą egzekucję wykonano w Pantalowicach i Rączynie.
Na miejscu zbrodni (w pobliżu kościoła, przed stodołą) stoi brzozowy krzyż, a na skrzyżowaniu, tuż przy drodze stoi pomnik ku czci rozstrzelanych.
W Łopuszce działa klub piłkarski Alabaster Łopuszka Wielka.
Warto zobaczyć edytuj
- Kościół parafialny (1937-1938) według projektu S. Tokarowskiego. Uposażenie parafii, erygowanej w 1936 r., wyznaczył właściciel dóbr, dr Roman Scipio.
- Neogotycka kaplica grobowa rodu hrabiów Scipio del Campo, wzniesiona w końcu XIX w. według projektu Karola Stryjeńskiego. Przyjacielem architekta, z Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, był inż. hr. Roman Scipio del Campo, który odkrył na tutejszym terenie jedyne w Europie Wschodniej pokłady alabastru[potrzebny przypis] i został budowniczym kopalni. Wydobywany tutaj alabaster wykorzystywany był m.in. do renowacji stiuków w katedrze wawelskiej[potrzebny przypis].
- Resztki zespołu dworskiego hrabiów Scipio del Campo:
- fragmenty XIX-wiecznego parku
- budynki gospodarcze
- Migdas – obficie bijące źródło znajdujące się na skraju wsi, z którym wiąże się legenda o napaści Tatarów na gród, istniejący tam w średniowieczu – świadczą o nim pozostałości wałów ziemnych. Wały miała zniszczyć rozmywająca je woda, dzięki czemu Tatarzy wdarli się do warowni.
- Kopalnia alabastru, założona w 1928 r. przez inż. hr. Romana Scipio del Campo, budowniczego kolei wąskotorowej. Alabaster przerabiano w Łopuszce na różne gatunki gipsu. W czasie II wojny światowej kopalnia została zasypana i zalana wodą, uruchomiono ją ponownie w 1945 r. Zakład przejęło przedsiębiorstwo Kruszgeo z Rzeszowa. Alabaster przerabiano na gips chirurgiczny i dentystyczny. Wwydobycie trwało do zakazu prowadzenia prac podziemnych, wydanego w 1974 r. przez Urząd Górniczy. Próbę ponownego uruchomienia podjęto na przełomie lat 1980. i 1990., jednak bez powodzenia. Miejscowe pokłady alabastru są szacowane na 160 000 ton i oceniane przez geologów jako wysokojakościowe[7].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 73326
- ↑ Wieś Łopuszka Wielka w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-01-17], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 698 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Aleksander Jabłonowski, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 7. Ziemie ruskie. Ruś Czerwona. Cz. 1, Warszawa 1901, s. 12.
- ↑ a b http://nowahistoria.interia.pl/ii-rzeczpospolita/news-alabaster-spod-kanczugi-kopalnia-z-tradycjami-czekajaca-na-l,nId,1486736#iwa_item=3&iwa_img=1&iwa_hash=42242&iwa_block=worthSee. Alabaster spod Kańczugi. Kopalnia z tradycjami, czekająca na lepsze czasy
- ↑ Szczepan Siekierka, Henryk Komański, Krzysztof Bulzacki, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w województwie lwowskim 1939–1947, Wrocław: Stowarzyszenie Upamiętnienia Ofiar Zbrodni Ukraińskich Nacjonalistów, 2006, s. 1170, ISBN 83-85865-17-9, OCLC 77512897.
Linki zewnętrzne edytuj
- Łopuszka 1, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. V: Kutowa Wola – Malczyce, Warszawa 1884, s. 727.