Świdermajer

drewniana architektura letniskowa okolic Warszawy

Świdermajer, styl nadświdrzański – nazwa drewnianej architektury letniskowej powstającej na przełomie XIX i XX wieku na południowy wschód od Warszawy, wzdłuż Drogi Żelaznej Nadwiślańskiej (Kolei Nadwiślańskiej) na tzw. linii otwockiej[1] w letniskach: Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn, Falenica, Emilianów, Michalin, Józefów, Świder (Letniska Falenickie[2]) oraz w letnisku, a następnie Otwocku[3].

Sanatorium Gurewicza w stylu świdermajer w Otwocku
Willa „Lodusieńka” przy ul. Herbacianej 6 w Radości
Zabytkowa drewniana willa letniskowa w stylu nadświdrzańskim znajdująca się na warszawskiej Białołęce przy ul. Fletniowej 2

Opis edytuj

Twórcą tego stylu budownictwa był Michał Elwiro Andriolli[4][5], mieszkający od 1880 r. w osadzie położonej po obu brzegach rzeki Świder[6]. Osada w 1883 r. oficjalnie przyjęła nazwę Brzegi[7][8][9].

Styl ma elementy tradycyjnego budownictwa mazowieckiego o lekkiej konstrukcji i bogato zdobionych pawilonach, inspirowanych warszawską Wystawą Rolno-Przemysłową z roku 1885. Andriolli sprowadził do Brzegów kilka eksponowanych na wystawie domów. Bolesław Prus pisał o nich: „Są to cacka, jakich Warszawa jeszcze nie widziała w tej ilości i rozmaitości. Każdy z nich bawi oko piękną formą, sztukaterią, rzeźbieniami, tapicerskimi ozdobami albo żywą barwą”[10].

Główna bryła budynku kształtowana pod wpływem architektury szwajcarskiej, która w Europie stała się bardzo popularna po wystawie światowej w Wiedniu w 1873 r. Andriolli wzbogacił formę o werandy i przedsionki zaczerpnięte z architektury schronisk alpejskich i rosyjskich daczy. Dla stylu charakterystyczne są drewniane ażurowe zdobienia werand i ganków, szpiczaste zwieńczenia dachów.

Drewniane budynki często padają ofiarą pożarów[11].

Nazwa edytuj

Nazwę „świdermajer”, jako żartobliwie podobną do nazwy biedermeier, wymyślił Konstanty Ildefons Gałczyński w wierszu Wycieczka do Świdra:

/.../

Jest willowa miejscowość, nazywa się groźnie Świder, rzeczka tej samej nazwy lśni za willami w tyle;

tutaj nocą sierpniową, gdy pod gwiazdami idę, spadają niektóre gwiazdy, ale nie na te wille,

spadają bez eksplozji na biedną głowę moją, a wille w stylu groźnym tak jak stały, tak stoją -

dzień i noc; i znów nocą nikły blask je oświetla; cóż im "Concerto grosso" Fryderyka Jerzego Haendla!

Te wille, jak wójt podaje, są w stylu "świdermajer".

/.../


Upamiętnienie edytuj

Od 2010 roku organizowany jest Festiwal Świdermajer, promujący drewnianą architekturę na linii otwockiej[12]. Jego organizatorami są: Towarzystwo Przyjaciół Otwocka, Wawerskie Centrum Kultury i Miejski Ośrodek Kultury w Józefowie[12].

Przypisy edytuj

  1. Pierwsze stacje kolejowe tzw. linii otwockiej to: Wawer, Jarosław, Otwock. Zob. Robert Lewandowski, Droga Żelazna Nadwiślańska 1877–2007, 2007, ISBN 978-83-924935-1-8 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2723278__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C21__Orightresult__U__X3;jsessionid=D26833181E6D1389F880FF52E47A1A0C?lang=pol&suite=cobalt
  2. Letniska Falenickie 1938: Anin, Międzylesie, Radość, Zbójna Góra, Miedzeszyn, Falenica, Emilianów, Michalin, Józefów, Świder / [oprac. Robert Lewandowski], ISBN 978-83-933117-5-0 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2834979__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C6__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  3. Robert Lewandowski, Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2729071__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C12__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  4. Strona o Andriollim: http://www.andriolli.pl/
  5. Robert Lewandowski, Twórcy stylu świdermajer, 2012, ISBN 978-83-933117-2-9 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2834563__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C4__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  6. Robert Lewandowski, Andriolli… właściciel obu brzegów Świdra…, 2006, ISBN 978-83-924935-0-1 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2525353__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C22__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  7. Robert Lewandowski, Brzegi Andriollego, 2010, ISBN 978-83-929130-1-6 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2525354__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C13__Orightresult__U__X3;jsessionid=9EBBD7893CD257C243C6B6D8A20B4649?lang=pol&suite=cobalt
  8. Brzegi Andriollego początkowo znajdowały się na terenie powiatu nowomińskiego (mińskiego). W latach 1924–1951 znajdowały się na terenie Letniska Świder oraz Letniska Józefów (Gmina Falenica Letnisko; Letniska Falenickie), w latach 1951–1952 znajdowały się na terenie tych samych letnisk należących do Gminy Józefów [Letnisko]. W 1952 r. świderska część Brzegów została przyłączona do miasta Otwock, a część józefowska do miasta Józefów (1962). Zob. Robert Lewandowski, Kronenberg, Andriolli i wilegiatura, czyli podwarszawskie letniska linii otwockiej, 2011, ISBN 978-83-933117-1-2 http://katalogi.bn.org.pl/iii/encore/record/C__Rb2729071__Swydawnictwo%20%C5%9Bwidermajer__P0%2C12__Orightresult__U__X3?lang=pol&suite=cobalt
  9. Robert Lewandowski (2005), Świdermajer. Drewniana architektura linii otwockiej. Internet Archive.
  10. Robert Lewandowski (2005), Świdermajer, jak budowano. Swidermajer.pl, Internet Archive.
  11. Aleksander Sławiński. Płoną świdermajery. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 7 lipca 2023. 
  12. a b Tomasz Urzykowski. Swidermajery nas wyróżniają. „Gazeta Stołeczna”, s. 4, 28−29 maja 2022. 

Linki zewnętrzne edytuj