Świstun
Świstun[3][4] (Mareca penelope) – gatunek średniej wielkości wędrownego ptaka wodnego z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Nie wyróżnia się podgatunków[5][6].
| Mareca penelope[1] | |||
| (Linnaeus, 1758) | |||
.jpg) Samiec | |||
 Samica | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
świstun | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 w sezonie lęgowym zimowiska | |||
Występowanie edytuj
Zamieszkuje północną Eurazję. Wędrowny, zimuje w południowej i zachodniej Europie, północnej, wschodniej i środkowej Afryce, południowej Azji i Ameryce Północnej. Przeloty w marcu–kwietniu i wrześniu–listopadzie.
W Polsce skrajnie nielicznie lęgowy, na granicy wymarcia – w XXI wieku stwierdzono tylko dwa lęgi – w 2009 i 2010 roku[7]. W pierwszej połowie XX wieku gniazdował głównie nad jeziorami Mazur i na Pomorzu; pod koniec wieku znano go już tylko z pojedynczych stanowisk w dolinach Biebrzy i Narwi, pojedyncze pary spotykano też na stawach rybnych w innych częściach kraju[7]. Nielicznie zimuje, w latach 2013–2018 liczebność populacji zimującej na terenie Polski szacowano na co najmniej 60–2460 osobników[8].
Morfologia edytuj
- Wygląd
- Świstuny mają krótki dziób i okrągłe głowy z wypukłym czołem. Samiec w szacie godowej – czoło i wierzch głowy kremowy, boki głowy i szyja kasztanowordzawe, wierzch i boki ciała popielate z poprzecznym, falistym biało-czarnym prążkowaniem. Najniższa część szyi, wole i pierś różowopopielate, czarne podogonie, zielone lusterko z czarną otoczką na skrzydle, dziób niebieski. Na złożonych skrzydłach widać biały podłużny pas, który zmienia się w szeroką plamę, gdy je rozwinie. Samiec w szacie spoczynkowej ma głowę, szyję, wole i boki ciemnobrązowe. Na głowie i szyi gęsto ułożone jaśniejsze plamki. Wierzch czarnawy, rudawa pierś oraz białe pokrywy skrzydłowe i spód ciała.
- Samica w szacie godowej ubarwiona mniej jaskrawo, ogólnie brązowa lub brązowoszara z licznymi, drobnymi ciemnymi plamkami. Ma na skrzydłach szarą dużą plamę i czarne mieniące się na zielono lusterko. Ubarwienie letnie obu płci podobne (samiec nieco jaskrawszy) z jasnym paskiem pod skrzydłami. Młode ubarwione podobnie jak samica w okresie godowym.
- Wymiary średnie[4][9]
- długość ciała 44–51 cm
długość skrzydła 22–27 cm
rozpiętość skrzydeł 75–86 cm[10]
masa ciała: samce 600–1000 g, samice 500–800 g[10]
Ekologia i zachowanie edytuj
- Biotop
- Duże jeziora, rzeki i stawy gęsto zarośnięte z oczkami czystej wody, również bagna. Spotkać go tam można zwłaszcza w okresie lęgów.
- Głos
- U samca: gwiżdżące „fi fi” lub „fiu fiu”, u samicy: zgrzytliwe „wrrr”.
- Toki
- Ptaki dobierają się w pary już na zimowiskach. W czasie toków samiec pływa wokół samicy z nastroszonymi piórami głowy i długimi piórami na grzbiecie. Co jakiś czas zadziera głowę, wydając dźwięczny świst, od którego pochodzi jego nazwa w wielu językach, również w polskim. Świst wydobywa się z krtani, a dolny koniec tchawicy jest przedłużony w skostniałą „trąbkę” (podobnie jak u kaczorów innych gatunków). Pary łączy silniejsza więź niż u innych kaczek.
- Gniazdo
- Budowane przez samicę na ziemi, w pobliżu wody, pod krzewami lub w kępach trawy. Składa się z suchych gałązek wyścielonych puchem i drobnymi piórkami wydziobanymi z brzucha. Matka stara się ulokować gniazdo w miejscu zakrytym i w miarę niedostępnym.
- Jaja
- Wyprowadza jeden lęg w roku, składając w maju – lipcu 4 do 11 jaj. Zależnie od miejsca, składa jaja w innym czasie, np. w Wielkiej Brytanii składa jaja już od kwietnia.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 22–28 dni przez samicę, zaś samiec pozostaje w pobliżu. Po wylęgu w czerwcu bierze udział w opiece nad młodymi, choć główną rolę pełni tu samica. Pisklęta opuszczają gniazdo po 1 dniu, kiedy to matka prowadzi je nad wodę i do rodziny dołącza samiec. W puchu są podobne do kacząt krzyżówek, ale są rude i bez plam wokół uszu. Zdolność lotu zdobywają po około 45 dniach. Przed jesiennymi odlotami świstuny zbierają się w małe stada i odlatują czasami wraz z innymi kaczkami.
- Pożywienie
- Roślinne, głównie zielone części roślin wodnych. Mięczaki stanowią tylko dodatek.
Status i ochrona edytuj
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody świstun nieprzerwanie od 1988 roku klasyfikowany jest jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Liczebność światowej populacji, według szacunków organizacji Wetlands International z 2015 roku, mieści się w przedziale 2,8–3,3 miliona osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć niektóre populacje mogą być stabilne lub rosnąć[2].
W Polsce objęty ochroną gatunkową ścisłą[11]. Na Czerwonej liście ptaków Polski sklasyfikowany został jako gatunek krytycznie zagrożony (CR)[7].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Anas penelope, [w:] Integrated Taxonomic Information System [dostęp 2014-02-10] (ang.).
- ↑ a b Mareca penelope, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Anatini Leach, 1820 (wersja: 2021-04-05). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-07].
- ↑ a b Busse i in. 1991 ↓, s. 267.
- ↑ Carboneras, C., Christie, D.A. & Kirwan, G.M.: Eurasian Wigeon (Mareca penelope). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (eds.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-11-08].
- ↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-05-07]. (ang.).
- ↑ a b c Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
- ↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L.. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
- ↑ Sterry i in. 2002 ↓, s. 66.
- ↑ a b N. Bouglouan: Eurasian Wigeon. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-05-07]. (ang.).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia edytuj
- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. II. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
- Paul Sterry, Andrew Cleave, Andy Clements, Peter Goodfellow: Ptaki Europy: przewodnik ilustrowany. Warszawa: Horyzont, 2002. ISBN 83-7311-341-X.
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
- Anas penelope (Świstun). W: M. Gromadzki (red.): Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podręcznik metodyczny. T. 7: Ptaki (część I). Warszawa: Ministerstwo Środowiska, 2004, s. 128–131. ISBN 83-86564-43-1.