Šlapaberžė
Šlapaberžė (hist., pol. Szłapoburże, Szłapoberże, Szłapoberż, Szłapobierże, Ludwików) – wieś na Litwie, położona w rejonie kiejdańskim okręgu kowieńskiego, 15 km na północ od Kiejdan, nad rzeką Kruostas (hist., pol. Krostą).
 Widok ogólny wsi (2010) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Okręg | |
| Rejon | |
| Gmina | |
| Wysokość |
60 m n.p.m. |
| Populacja (2011) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Litwy  | |
 55°25′19,5″N 23°55′28,0″E/55,422083 23,924444
| |
Historia edytuj
O Szłapoburżach (Slappiberze) pierwszy raz wspomniano w 1371 roku, gdy wypędzono stąd zakon krzyżacki. W XVIII wieku była to królewszczyzna. W 1711 roku wszyscy mieszkańcy wsi wyginęli na skutek zarazy. W pierwszej połowie XIX wieku było to dziedzictwo rodziny Gintowt-Dziewałtowskich herbu Trąby. Majątek został skonfiskowany w 1863 roku ówczesnemu przedstawicielowi tej rodziny za udział w powstaniu styczniowym. W latach 70. XIX wieku dobra te zostały nabyte przez Władysława Kwintę herbu Dryja. Starszy z jego synów, Michał (1891–1932), był ostatnim z właścicieli majątku przed 1940 rokiem[1].
W 1861 roku wzniesiono tu niewielki kościół pw. Chrystusa Ukrzyżowanego z grobami rodziny dziedziców (Gintowt-Dziewałtowskich) w podziemiach[2]. W czasach sowieckich kościół był zamknięty, w 1990 roku wrócił do wiernych. Jest to budynek wzniesiony na planie prostokąta, neoklasycystyczny z elementami neorenesansu. Przednią fasadę na całej szerokości stanowi arkadowy, trzyłukowy (czterokolumnowy) portyk.
Do 1772 roku Szłapoburże należały do Księstwa Żmudzkiego Rzeczypospolitej, później znalazły się w powiecie wileńskim. Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Szałapoburże leżały na terenie ujezdu kowieńskiego, który należał kolejno do guberni wileńskiej, litewskiej (1797–1801), a później wileńskiej (1801–1843) i kowieńskiej (1843–1915) Imperium Rosyjskiego. Od 1920 roku Szłapoburże należą do Litwy, która w okresie 1940–1990, jako Litewska Socjalistyczna Republika Radziecka, wchodziła w skład ZSRR[2].
W latach 1950–1963 Szłapoburże były siedzibą gminy, później zostały przyłączone do gminy Datnów[2].
Demografia wsi edytuj
- 1820 – 301
- 1886 – 154
- 1902 – 469
- 1923 – 363
- 1959 – 743
- 1970 – 918
- 1979 – 1089
- 1987 – 1415
- 2001 – 583
- 2011 – 616[3].
Pałac edytuj
Prawdopodobnie Gintowt-Dziewałtowscy wznieśli tu na początku XIX wieku dwukondygnacyjny, ceglany, trzynastoosiowy pałac z pozornym, trójściennym ryzalitem w części środkowej. Główne wejście, do którego prowadziły trzy stopnie, poprzedzał portyk, w formie tarasu nad parterem, wspartego czterema masywnymi, ustawionymi półkoliście kolumnami. Pałac był przykryty niewysokim, gładkim, czterospadowym dachem[1].
W czasie potyczki z wojskami carskimi w 1863 roku spłonęło lewe skrzydło pałacu. Gdy Władysław Kwinta kupił majątek, odbudował pałac, jednak tylko w części środkowej i prawej. Pod koniec XIX wieku na miejscu lewego skrzydła zbudowano dwukondygnacyjną werandę (lub ganek) z dwoma tarasami[1].
Pałac był otoczony przez rozległy park krajobrazowy z sadzawkami, strumykami i mostkami nad nimi. Stał tu też pawilon ogrodowy. Na wprost portyku był wielki gazon otoczony żywopłotem i klombami kwiatowymi. Vis-à-vis, na osi portyku stała drewniana brama wjazdowa[1].
Pałac stoi do dziś, w latach sowieckich był siedzibą kołchozu „Tiesos“ („Prawda”).
Majątek Szłapoburże został opisany w 3. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Szłapoburże, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 3: Województwo trockie, Księstwo Żmudzkie, Inflanty Polskie, Księstwo Kurlandzkie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1992, s. 280–282, ISBN 83-04-03947-8, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
- ↑ a b c Szłapobierże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XII: Szlurpkiszki – Warłynka, Warszawa 1892, s. 5.
- ↑ Results of the 2011 Population and Housing Census of the Republic of Lithuania [online] [dostęp 2019-05-19] (ang.).