Żupawa
Żupawa – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie tarnobrzeskim, w gminie Grębów[4].
| wieś | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2021) |
871[2] |
| Strefa numeracyjna |
15 |
| Kod pocztowy |
39-400[3] |
| Tablice rejestracyjne |
RTA |
| SIMC |
0793006[4] |
Położenie na mapie gminy Grębów  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podkarpackiego  | |
Położenie na mapie powiatu tarnobrzeskiego  | |
 50°34′54″N 21°47′07″E/50,581667 21,785278[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa tarnobrzeskiego. W latach 1973–1976 w gminie Tarnobrzeg[5][6].
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0793012 | Grąd | część wsi |
| 0793064 | Orliska | przysiółek |
| 0793029 | Piasek | część wsi |
| 0793035 | Podstawie | część wsi |
| 0793041 | Poręba | część wsi |
| 0793058 | Zagórze | część wsi |
Historia edytuj
Wieś położona na terenie gminy Grębów, jest jedną z najstarszych osad w okolicach Tarnobrzega.
Już w wieku XV król Władysław Jagiełło przydzielił Tarnowskim las należący do wsi Sobów, położony nad rzeką Żupawą, gdzie wydobywano rudę darniową.
Wśród lasów powstała początkowo osada, a później w XVII wieku wieś, którą od nazwy rzeki nazwano Żupawą. Głównym zajęciem mieszkańców w tamtym czasie było rolnictwo, ale też wielu zajmowało się furmaństwem (dowozili różne produkty do Miechocina). W wieku XVIII wieś liczyła 44 rodziny (160 mieszkańców), a pod koniec XVIII wieku – 301 mieszkańców. Nie wszyscy utrzymywali się z ziemi, wielu z nich było komornikami i chałupnikami, pracującymi w folwarku.
Z nich wywodzili się samorodni rzemieślnicy, np. kołodzieje, bednarze, cieśle, szewcy itp. Przez wieś przepływa rzeka Żupawka, która wypływa ze źródeł leśnych na Wielkim Ługu. Po rekultywacji terenu i wydobywaniu na obszarze byłej wsi Jeziórko szeregu jeziorek, Żupawka jest oczyszczona i jej bieg ma być przywrócony. Obecnie wieś Żupawa liczy 211 gospodarstw i rozciąga się wzdłuż drogi przebiegającej jej środkiem, z wyjątkiem Orlisk, które są oddalone od reszty wsi.
Przysiółek ten dawniej należał do szlacheckiej części Sobowa i został utworzony z woli Tarnowskich, stąd dawniejsza nazwa Wólka Orliska.
Pozostałe części wsi łączą się ze sobą i noszą nazwy: Poręba, Podstawie, Koniec Stalowski, Grąd, Piasek i Zagórze. Ludność wsi wywodzi się z wolnych osadników.
Nazwiska są w większości kmiece: Myszka, Wolak, Wilk, Kozieł, Żmuda, Maciąg, Kołodziej, Duma, Szewc, Gortych, Baran, Galek. Są też rodziny o nazwiskach szlacheckich, np. Stefański, Bajkowski, Perłowski. Dużą rolę na przestrzeni lat w życiu Żupawy odegrali członkowie rodzin: Myszków, Galków, Wolaków, Szewców, Marszałków, Zelików, Furmanów, Stefańskich, Maciągów i Dzierżyńskich. Należy wymienić tu również długoletnią kierowniczkę szkoły w okresie międzywojennym i w czasie okupacji – panią Jadwigę Szczekotową oraz późniejszego dyrektora pana Stanisława Nieradkę. Do grona zasłużonych należą także sołtysi: Michał Dereń, Janina Galek współpracujący z nią Józef Kołodziejczyk oraz działacz społeczny Bronisław Bajkowski. Pochodzenie nazwy wsi nie zostało do końca wyjaśnione.
Istnieją dwie hipotezy:
- nazwę swą wieś zawdzięcza prawdopodobnie nadaniu tych włości żupnikowi, a ponieważ godność ta była dziedziczna, nosił ją również Jan Feliks Tarnowski – właściciel Żupawy. On to jako żupanik krakowski czerpał zyski z żup solnych.
- nazwę wsi wywodzi od noszonych w tych stronach do II wojny światowej zimowego, fałdzistego płaszcza – okrycia kobiet wiejskich, zwanego żupanem.
Wieś szlachecka edytuj
Po rozbiorach i utworzeniu w Galicji Żupawa została jednostkową gminą wiejską. W 1786 r. do gminy Żupawa przyłączono wsie Jeziórko i Furmany. Stan taki trwał do 1867 r., kiedy to nowa ustawa gminna spowodowała ponowne utworzenie gminy w Jeziórku i odłączenie go od Żupawy.
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 164180
- ↑ Wieś Żupawa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-05-17] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2015, s. 1621 [zarchiwizowane 2015-11-19].
- ↑ a b c TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Uchwała Nr XVIII/56/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 4 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie rzeszowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Rzeszowie z dnia 5 grudnia 1972, Nr 16, Poz. 193).
- ↑ Dz.U. z 1976 r. nr 32, poz. 194
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09].
Linki zewnętrzne edytuj
- Żupawa, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 855.