Żyd Wieczny Tułacz

Żyd Wieczny Tułacz (Ahaswerus, Aswerus) – legendarna postać Żyda, który miał znieważyć czynnie Chrystusa idącego z krzyżem na Golgotę, za co został ukarany wieczną tułaczką po świecie. Legenda przyjmowała różne postacie.

Ilustracja Gustave’a Doré przedstawiająca Żyda Wiecznego Tułacza

Ewolucja

Najdawniejsza legenda odnosi się do człowieka, który nie mógł stracić życia, ponieważ zgubił śmierć. Błądzi w nieskończoność, oglądając troski i radości innych ludzi, sam skazany na wieczną kontemplację w oczekiwaniu końca świata.

W 1228 roku legenda rozwinęła się dzięki relacji benedyktyna, Matthieu Pârisa, zapisanej przez niego na podstawie wypowiedzi armeńskiego biskupa przebywającego z wizytą w klasztorze. Biskup opowiedział o tym, że w czasie drogi krzyżowej odźwierny Poncjusza Piłata, Rzymianin imieniem Cartaphilus, popchnął Chrystusa i spytał go dlaczego się zatrzymuje. Chrystus miał odpowiedzieć:

Idę jak jest zapisane, niebawem odpocznę, ale ty będziesz wędrował aż do mojego powrotu.

Biskup miał gościć przy swoim stole i rozmawiać z Cartaphilusem, który na chrzcie przybrał imię Józef.

W XVII wieku legenda była już powszechnie znana w całej Europie. „Wieczny tułacz” był wówczas najczęściej żydowskim szewcem o imieniu Ahaswerus. Widziano go w Czechach, Austrii i Hiszpanii. Pojawił się wtedy anonimowy list (opublikowany po raz pierwszy w 1602 roku jako Kurtze Beschreibung und Erzehlung von einem Juden mit Namen Ahasverus) zawierający jakoby wypowiedź niemieckiego biskupa, Paula von Eitzena. Miał on w młodości spotkać Ahaswerusa w kościele w Hamburgu i rozmawiać z nim po mszy. W liście nacisk położony jest nie na czynną zniewagę Chrystusa, lecz na karę wiecznej tułaczki i nawrócenie.

Doniesienia o spotkaniu z „wiecznym tułaczem” pojawiają się przez wieki XVII, XVIII i XIX. Dotyczą całej Europy. Ostatnim, który spotkał Ahaswerusa (w 1868 roku) miał być amerykański mormon z Salt Lake City. Popularna cały czas legenda, szczególnie żywe zainteresowanie wzbudzała w okresie romantyzmu i na początku XX wieku, a także w naszych czasach.

Badanie legendy wskazuje na jej złożoność i trwałość pewnych stałych danych, co otwiera szerokie możliwości prowadzenia studiów porównawczych z zakresu socjologii religii, psychologii jednostek i społeczeństw i ich stosunku do tajemnicy czasu.

Nawiązania w kulturze

Maurycy Gottlieb, Ahaswer, 1876

Postać ta pojawia się w wielu utworach literackich. Należą do nich m.in.:

• Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego,
• Dajan Mircea Eliade,
• Historia Żyda Wiecznego Tułacza Jeana d’Omerssona
• Mnich Matthew Gregory’ego Lewisa,
• Żyd wieczny tułacz Eugène’a Sue,
• Książę indyjski czyli Upadek Konstantynopola Lewisa Wallace’a
• Prelekcje paryskie Adama Mickiewicza,
• O Żydzie wiecznym tułaczu Jana Aleksandra Karłowicza
• Rozmyślania Antoniego Langego,
• Xiądz Faust Tadeusza Micińskiego,
• Kantyczka dla Leibowitza Waltera Millera,
• Sto lat samotności Gabriela García Márqueza
• Budowniczy ruin Herberta Rosendorfera,
• Krawędź snu Marcina Wolskiego,
• Krawędź czasu Krzysztofa Piskorskiego,
• Żyd Wieczny Tułacz Aleksandra Wata (opowiadanie),
• Austeria Justyny Steczkowskiej (utwór muzyczny),
• Syn Człowieczy Yi Munyola.
• Ostatni statek z planety Ziemia Johna Boyda
• Ahaswer Stanisława Grochowiaka
• Cartaphilus w mandze Oblubienica czarnoksiężnika
• Aleksander Wat Jacka Kaczmarskiego
• Dzienniki gwiazdowe („Podróż dwudziesta”) Stanisława Lema

Zobacz też

• Wieczny Żyd
• Ahaswerus

Bibliografia

• Marie-France Rouart, Le Mythe du juif errant, wydawnictwo José Corti.