10 Dywizja Piechoty (II RP)

Polish Army

10 Dywizja Piechoty (10 DP) – wielka jednostka piechoty Wojska Polskiego II RP.

10 Dywizja Piechoty
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1919

Rozformowanie

1939

Nazwa wyróżniająca

„Dzika dywizja”

Tradycje
Rodowód

4 Dywizja Strzelców Polskich

Dowódcy
Pierwszy

gen. ppor. Bronisław Babiański

Ostatni

gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz

Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka
bitwa nad Autą
bitwa o przedmoście warsz. (13–16 VIII 1920)
bitwa pod Sokalem (11–13 IX 1920)
bitwa nad Niemnem (20–26 IX 1920)
kampania wrześniowa
Organizacja
Dyslokacja

garnizon Łódź

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

1 Armia
Okręg Generalny „Łódź”
Okręg Korpusu Nr IV
Ministerstwo Spraw Wojskowych
Armia „Łódź”

W czasie kampanii wrześniowej dywizja walczyła w składzie Armii „Łódź”. Od chwili wybuchu wojny biła się na przedpolu głównej linii oporu. Silnie wykrwawiona w bitwie nad Wartą, wycofała się w trzech rozbieżnych kierunkach. 31 pułk piechoty rozbił kolumnę niemiecką w Mszczonowie, następnie został rozbity pod Kozienicami. 30 pułk piechoty wziął udział w obronie Warszawy, a 28 pułk piechoty walczył w bojach pod Krynicami, Dzierążną i Krasnobrodem[1].

Organizacja dywizji i walki w latach 1919–1920 edytuj

2 czerwca 1919 roku Ministerstwo Spraw Wojskowych wydało rozkaz w sprawie sformowania 10 Dywizji Piechoty. Organizacja dywizji miała być przeprowadzona na terenie Okręgu Generalnego „Łódź”. Braki kadrowe i sprzętowe spowodowały zmianę decyzji w sprawie formowania dywizji. Na przełomie czerwca i lipca 1919 roku, oddziały 10 DP przebywające na terenie operacyjnym Frontu Galicyjsko-Wołyńskiego połączone zostały z oddziałami 4 Dywizji Strzelców Polskich.

Organizacja dywizji w 1919

Początkowo dywizja brała udział w walkach w rozdrobnieniu. Na front wysyłano poszczególne bataliony w miarę ich formowania. Poszczególne bataliony 28 pułku piechoty brały udział w walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu, w walkach polsko-litewskich na Suwalszczyźnie, a także w walkach polsko-czechosłowackich na Śląsku Cieszyńskim. Bataliony 31 pułku piechoty brały udział m.in. w powstaniu wielkopolskim (zdobycie Inowrocławia), walkach polsko-ukraińskich na Wołyniu i polsko-litewskich na Wileńszczyźnie.

Podczas wojny z bolszewikami 1920 dywizja stanowiła odwód 1 Armii Frontu Północnego pod dowództwem gen. Franciszka Latinika. W krytycznym momencie Bitwy Warszawskiej została użyta do kontrnatarcia w bitwie pod Radzyminem. 14 sierpnia 1920 r. dywizja została skierowana w rejon Radzymina, gdzie odparła dwa natarcia bolszewickiej 21 Dywizji Strzelców, a następnie szybkim kontratakiem przełamała linie rosyjskie i zajęła Radzymin oraz jego okolice.

Po zakończeniu bitwy warszawskiej część dywizji dołączyła do pościgu za wycofującymi się wojskami bolszewickimi, część zaś przerzucono do Zamościa dla wzmocnienia obrony tego miasta przed 1 Armią Konną pod dowództwem Siemiona Budionnego.

     

W okresie międzywojennym dwa pułki oraz dowództwo dywizji stacjonowały w Łodzi. Do końca 1921 Dowództwo 10 DP miało swoją siedzibę przy ul. Przędzalnianej 18, a następnie przeniosło się do budynku przy ul. Henryka Sienkiewicza 24[2] (ul. Kościuszki 4[3]).

Dywizja w okresie pokoju edytuj

Obsada personalna w marcu 1939 roku edytuj

 
W tym budynku w latach 1922–1939 mieściło się Dowództwo 10 DP

Ostatnia „pokojowa” obsada personalna dowództwa dywizji[4][a]:

Stanowisko Stopień, imię i nazwisko
dowódca dywizji gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz
dowódca piechoty dywizyjnej płk piech. Jan Zientarski
szef sztabu ppłk dypl. Tadeusz Władysław Daniec
I oficer sztabu kpt. dypl. art. Bernard Weiss
I oficer sztabu (dubler) kpt. dypl. art. kontr. Włodzimierz Łagidze
II oficer sztabu kpt. adm. (art.) Czesław Gay
komendant rejonu PW konnego mjr adm. (kaw.) Bohdan Sawicki
dowódca łączności mjr łączn. Czesław Jaworski
oficer taborowy vacat
oficer intendentury kpt. int. Mieczysław Kaliciński

Dywizja w kampanii wrześniowej edytuj

Osobny artykuł: Kampania wrześniowa.

Przed rozpoczęciem wojny 10 DP pod dowództwem gen. Franciszka Dindorf-Ankowicza weszła w skład Armii „Łódź” gen. Juliusza Rómmla[6]. Zajęła ona pozycje obronne nad rzeką Wartą, które opierały się na systemie kilkunastu bunkrów i schronów. Od samego ranka 1 IX 1939 r. dywizja była atakowana przez prawie całą niemiecką 8. Armię, wspartą potężnym lotnictwem, czołgami i artylerią, i skutecznie odpierała te ataki, prowadząc działania opóźniające. W dniu 3 IX otrzymała rozkaz przejścia do obrony przepraw na Warcie pod Sieradzem, lecz na skutek błędnego zinterpretowania rozkazu dowódca dywizji rozkazał 30. pp atakować pod Chajewem, gdzie okazało się, że nie ma tam Niemców i pułk musiał w ciągu dnia forsownym marszem nadrabiać opóźnienie. 31 pp otrzymał natomiast rozkaz utrzymania przyczółka na przedpolu Sieradza. W związku z tymi niezrozumiałymi decyzjami 10. DP zdołała dopiero 4 IX wykonać rozkaz i obsadzić główną linię obrony. Tego dnia oddziałom niemieckim, które wykorzystały zamieszanie w polskich oddziałach, udało się sforsować Wartę m.in. pod Mnichowem. W dniu 4 IX 31 pp dostał rozkaz przeprowadzenia odwrotu z przedmościa i zaczął obsadzać nową pozycję obronną pod Mnichowem. Okazało się jednak, że w Mnichowie i Dzigorzewie są Niemcy. Z kolei na pozycjach 30 pp niemiecka 17. DP sforsowała rzekę pod Beleniem. Rozegrała się tu zażarta walka, podczas której kilkakrotnie dochodziło do walki wręcz. Pomimo bohaterskiej obrony 30. pp nie zdołano zepchnąć wroga za rzekę. Nie udało się także przywrócić sytuacji kontratakiem. Niemieckie oddziały z 10. i 24. DP zepchnęły pułki z 10 DP z Glinna i Mnichowa, zmuszając je do odwrotu. Rozbita dywizja zbierała się pod Lutomierskiem. W dniu 7 IX 10 DP skierowała się w kierunku na Głowno i dalej na Piaseczno. Rankiem zajęła obronne pozycje na wschodnich przedpolach Zgierza. Następnie zagrożona okrążeniem ruszyła polnymi drogami na Głowno. W dniu 8 IX podczas dalszego odwrotu i ataków wroga poszczególne pododdziały pogubiły się i dywizja poszła w rozsypkę. Resztki dywizji 10 IX przeszły Wisłę koło Otwocka i przeszły do obrony. W dniu 12 IX jej oddziały kontratakowały pod Warszewicami, lecz nie zdołały zepchnąć wroga z przyczółków.

Potem dywizja walczyła jeszcze długo, kapitulując 27 września na Lubelszczyźnie.

Mapy edytuj

 
Dywizja walczyła w składzie Armii "Łódź"
 
Bitwa nad Wartą

Obsada personalna Kwatery Głównej 10 DP edytuj

W nawiasach podano odznaczenia nadane 13 września 1939 roku przez dowódcę Armii „Warszawa” gen. dyw. Juliusza Rómmla „za wykazane męstwo i zasługi wybitne w dowodzeniu”[7].

  • dowódca dywizji – gen. bryg. Franciszek Dindorf-Ankowicz (VM 4 kl.)
  • dowódca piechoty dywizyjnej – płk piech. Jan Zientarski (VM 4 kl.)
  • dowódca artylerii dywizyjnej – ppłk dypl. art. Marian Jasiński (VM 4 kl.)
  • oficer sztabu – kpt. Czesław Gay (VM 5 kl.)
  • dowódca kawalerii dywizyjnej – mjr adm. (kaw.) Bohdan Klaudiusz Sawicki
  • szef sztabu – ppłk dypl. piech. Stefan Osika (VM 4 kl.)
  • oficer operacyjny – kpt. dypl. art. kontr. Włodzimierz Łagidze (VM 5 kl.)
  • oficer łącznikowy – kpt. dypl. art. Bernard Przemysław Weiss (VM 5 kl.)
  • dowódca łączności – mjr łącz. Czesław Jaworski
  • pomocnik dowódcy łączności – kpt. łącz. Eugeniusz Kleban (VM 5 kl.)
  • kwatermistrz –
  • szef służby zdrowia – ppłk lek. dr Mieczysław Kowalski
Organizacja wojenna 10 Dywizji Piechoty we wrześniu 1939 roku[8]
Jednostka mobilizowana Dowódca jednostki Miejsce mob. Nazwa jednostki mobilizującej
Kwatera Główna 10 DP
dowództwo i sztab 10 DP Łódź dowództwo 10 DP
dowódcy broni 10 DP
szefowie służb 10 DP
komendant Kwatery Głównej 10 DP
kompania gospodarcza Kwatery Głównej 10 DP
sąd polowy nr 10
kompania asystencyjna nr 142 Łódź 28 pułk piechoty
poczta polowa nr 32 Łódź
Piechota dywizyjna
28 pułk piechoty ppłk piech. Wincenty Kurek Łódź 28 pułk piechoty
30 pułk piechoty ppłk piech. Włodzimierz Szmyd Warszawa 30 pułk piechoty
31 pułk piechoty ppłk Wincenty Wnuk Sieradz 31 pułk piechoty
samodzielna kompania km i broni towarzyszących nr 42
kompania kolarzy nr 42 Rembertów 3 batalion strzelców
Artyleria dywizyjna
10 pułk artylerii lekkiej ppłk art. Józef Kossarek Łódź 10 pułk artylerii lekkiej
10 dywizjon artylerii ciężkiej typ II mjr art. Tadeusz Kozłowski Łódź 4 pułk artylerii ciężkiej
bateria motorowa artylerii plot. 40 mm typ A nr 10 por. Stanisław Mieczysław Ungeheier Poznań 7 dywizjon artylerii przeciwlotniczej
samodzielny patrol meteo nr 10 Łódź 10 pułk artylerii lekkiej
Oddziały broni
baon saperów typ IIa nr 10 mjr sap. Ludwik Napoleon Siemiński Sieradz Ośrodek Sapersko-Pionierski 10 DP
szwadron kawalerii dywizyjnej nr 10 mjr adm. (kaw.) Bohdan Klaudiusz Sawicki Sieradz Komenda Rejonu PW Konnego 10 DP
kompania telefoniczna 10 DP kpt. Hieronim Kurek Łódź kompania łączności 10 DP
pluton łączności KG 10 DP ppor. rez. łącz. Franciszek (Aleksander?) Kowalczyk
pluton radio 10 DP por. rez. łącz. Wacław Witkowski
drużyna parkowa łączności 10 DP
pluton pieszy żandarmerii nr 10 ppor. żand. Hieronim Wielądek Łódź 4 dywizjon żandarmerii
Oddziały służb
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 409 Łęczyca kadra 4 dywizjonu taborów
dowództwo grupy marszowej służb typ II nr 410
kolumna taborowa parokonna nr 409 Sieradz 31 pułk piechoty
kolumna taborowa parokonna nr 410
kolumna taborowa parokonna nr 411
kolumna taborowa parokonna nr 412
kolumna taborowa parokonna nr 413 Łęczyca kadra 4 dywizjonu taborów
kolumna taborowa parokonna nr 414
kolumna taborowa parokonna nr 415
kolumna taborowa parokonna nr 416
warsztat taborowy (parokonny) nr 409 Sieradz 31 pułk piechoty
pluton taborowy nr 10 Łódź 4 pułk artylerii ciężkiej
park intendentury typ I nr 402 Łódź 28 pułk piechoty
pluton parkowy uzbrojenia nr 402 Gałkówek Składnica Uzbrojenia nr 4
kompania sanitarna nr 402 mjr lek. Adam Molka Łódź 28 pułk piechoty
szpital polowy nr 402 Łódź 4 Szpital Okręgowy
polowa kolumna dezynfekcyjno-kąpielowa nr 402
polowa pracownia bakteriologiczno-chemiczna nr 402
polowa pracownia dentystyczna nr 402
Oddziały przydzielone do dywizji[9]
dowództwo Sieradzkiej Brygady ON płk dypl. kaw. Jerzy Grobicki
1 pułk kawalerii KOP ppłk kaw. Feliks Kopeć
4 baon strzelców mjr Wincenty Mischke Sieradz 31 pułk piechoty
Kępiński batalion ON kpt. Romuald Antoni Ignacy Jüngst
Ostrzeszowski batalion ON kpt. Józef Waydowicz
I Wieluński batalion ON kpt. Stefan Faczyński
II Wieluński batalion ON mjr Edward Rajpold
samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych nr 91 kpt. Stanisław Kraiński Brześć 4 batalion pancerny
samodzielna kompania czołgów rozpoznawczych nr 92 kpt. Władysław Iwanowski
66 eskadra obserwacyjna bez II plutonu kpt. obs. Albert Kubieniec Lwów 6 pułk lotniczy

Obsada personalna dowództwa dywizji edytuj

 
Józef Olszyna-Wilczyński
Dowódcy dywizji
Dowódcy piechoty dywizyjnej
Szefowie sztabu
Osobny artykuł: Szef sztabu.
  • mjr SG Adam Korytowski (VII – IX 1919)
  • ppłk SG Leon Bobicki (do 4 VI 1920)
  • kpt SG Jan Tiletschke (od 4 X 1920)
  • kpt. SG Władysław Gadomski (od 28 V 1921)
  • mjr SG Tadeusz Piotr Parafiński (13 X 1922)
  • mjr SG Jarosław Szafran (od 10 X 1923)
  • mjr SG (piech.) Stanisław Jan Walawski (4 XI 1925 – 5 V 1927 → dowódca I/59 pp[13])
  • mjr SG Bolesław Ciążyński (od 11 VI 1927)
  • mjr dypl. piech. Marian Radwański (13 VIII 1929 – 23 X 1931 → dowódca baonu w 45 pp)
  • mjr dypl. piech. Karol Lilienfeld-Krzewski (23 X 1931 – 9 XII 1932 → szef wydziału w WINW)
  • mjr dypl. Karol Rzewuski (od 10 XI 1931)
  • mjr dypl. łącz. Stanisław Jamka (od 28 X 1932)
  • mjr dypl. Ernest Buchta (od 22 X 1935)
  • mjr/ppłk dypl. Tadeusz Daniec (od 7 XII 1938)
  • ppłk dypl. Stefan Osika (VIII - IX 1939)

Odtworzenie dywizji w ramach Armii Krajowej edytuj

Podczas powstania warszawskiego w ramach Warszawskiego Korpusu AK z oddziałów powstańczych walczących na Mokotowie została odtworzona 10 Dywizja Piechoty AK im. Macieja Rataja pod dowództwem ppłk. Józefa Rokickiego ps. „Karol”.

Uwagi edytuj

  1. Wykaz zawiera obsadę jednostki według stanu bezpośrednio przed rozpoczęciem mobilizacji pierwszych oddziałów Wojska Polskiego w dniu 23 marca 1939, ale już po przeprowadzeniu ostatnich awansów ogłoszonych z datą 19 marca 1939[5].

Przypisy edytuj

  1. Zawilski 2019 ↓, s. 792.
  2. Rzadkowski 2017 ↓, s. 10.
  3. Jaskulski 2013 ↓, s. 206.
  4. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. 533.
  5. Rocznik oficerski 1939 ↓, s. VI.
  6. Jurga 1975 ↓, s. 220.
  7. Rómmel 1958 ↓, s. 383-384.
  8. Rybka i Stepan 2010 ↓, s. CLXXXVIII, 8, 75, 78-80, 154, 233, 270, 326, 373, 421, 491, 510, 534, 578, 599, 871.
  9. Wróblewski 1975 ↓, s. 44, 56, 71.
  10. Jaskulski 2013 ↓, s. 205 i 241.
  11. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 54 z 12 sierpnia 1923 roku, s. 502.
  12. Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 68 z 27 października 1923 roku, s. 724.
  13. Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 5 maja 1927 roku, s. 127.

Bibliografia edytuj