AGM-45 Shrike

AGM-45 Shrike – pierwszy amerykański naddźwiękowy pocisk przeciwradarowy klasy powietrze-ziemia, służący do niszczenia urządzeń radarowych przeciwnika, zwłaszcza systemów obrony przeciwlotniczej, poprzez naprowadzanie się na źródło sygnałów emitowanych przez stacje radiolokacyjne. Shrike został zastąpiony przez nowocześniejszy AGM-88 HARM. W Izraelu opracowano wersję odpalaną z wyrzutni naziemnych instalowanych na podwoziu czołgu M4 Sherman, oznaczoną Kilszon (hebr. trójząb).

AGM-45 Shrike
dane dla wersji AGM-45B

Państwo	Stany Zjednoczone
Producent	Texas Instruments
Rodzaj	powietrze-ziemia
Przeznaczenie	przeciwradarowa
Data konstrukcji	1958
Lata produkcji	1963–1982
Operacyjność	1965–1992
Długość	3050 mm
Średnica	203 mm
Rozpiętość	914 mm
Masa	177 kg
Napęd	Aerojet MK 78 na paliwo stałe
Prędkość	2 Ma (2500 km/h)
Zasięg	40 kilometrów
Naprowadzanie	na źródło promieniowania radaru
Masa głowicy	68 kg
Typ głowicy	odłamkowa
Użytkownicy
Izrael, Stany Zjednoczone

Historia

Prace nad Shrikiem rozpoczęły się w 1958 roku w należącym do amerykańskiej marynarki wojennej ośrodku badawczo-rozwojowym Naval Air Weapons Station China Lake w stanie Kalifornia. Czynnikiem, który wpłynął na podjęcie prac nad stworzeniem pocisku przeciwradarowego, był dynamiczny rozwój rakietowych systemów przeciwlotniczych w Związku Radzieckim. Za podstawowe zagrożenie uznawano systemy średniego zasięgu S-75 (w kodzie NATO: SA-2 Guideline), stopniowo wprowadzane na wyposażenie radzieckich sił zbrojnych. Rozwijany pocisk otrzymał oznaczenie ASM-N-10.

Konstruktorzy zdecydowali się na wykorzystanie pocisku istniejącego i używanego przez amerykańskie siły zbrojne. Wybór padł na opracowany zaledwie kilka lat wcześniej pocisk powietrze-powietrze AIM-7C Sparrow z naprowadzaniem półaktywnym. Konstrukcja pocisku w dużej mierze była tożsama z AIM-7C. ASM-N-10 dysponował mniejszym silnikiem niż pierwowzór i krótszymi tylnymi sterami, miał za do zdecydowanie większą głowicę bojową. Amerykanie postanowili zmodyfikować system naprowadzania pocisku w taki sposób, aby naprowadzał się na fale radiowe emitowane przez stację naprowadzania pocisków SNR-75 (w kodzie NATO: Fan Song) kompleksu S-75.

AGM-45 Shrike odpalony przez F-4G Phantoma (1988)

AGM-45 niszczący pozorowany cel w czasie testów. Dobrze widoczne jest działanie głowicy odłamkowej

W połowie 1963 roku pocisk przemianowano z ASM-N-10 na AGM-45A Shrike i rozpoczęto produkcję seryjną w pierwszej odmianie AGM-45A-1, przeznaczonej dla amerykańskiej marynarki wojennej i sił powietrznych. Shrike’a przyjęto do służby dwa lata później.

Debiut bojowy AGM-45A nastąpił w 1965 roku podczas wojny w Wietnamie. Po raz pierwszy użyła ich US Navy na samolotach uderzeniowych Douglas A-4 Skyhawk.

Rok później, 18 kwietnia 1966 roku, pociski AGM-45 zostały po raz pierwszy użyte przez samoloty bojowe F-105F/G Thunderchief grupy Wild Weasel amerykańskich sił powietrznych . Wówczas Thunderchiefy wykonywały zadanie zwalczania systemów przeciwlotniczych i przeciwrakietowych przeciwnika – SEAD (Suppression of Enemy Air Defenses). Celem była bateria armat przeciwlotniczych nakierowywana przez artyleryjską stację radiolokacyjną SON-9. W kierunku sygnału emitowanego przez radar wystrzelono pocisk Shrike. Operator uzbrojenia na pokładzie Thunderchiefa stracił pocisk z pola widzenia w momencie, gdy ten wleciał w gęstą mgłę, jednak chwilę później radiolokator „zamilkł”, co zostało uznane za jego skuteczne porażenie.

AGM-45 nie był jednak konstrukcją idealną. W pierwszej wersji AGM-45A silnik rakietowy pracował maksymalnie dziesięć sekund. Dalszą drogę pocisk pokonywał lotem ślizgowym. Załogi maszyn Wild Weasel wykorzystujących pociski Shrike oraz ich przeciwnicy, szybko zdały sobie sprawę z ich ograniczeń .

Atak pociskiem Shrike polegał na wystrzeleniu go w wiązkę radarową z takiej wysokości, aby podążał on w kierunku celu pod kątem 30°. Shrike w odmianie AGM-45A i jej kolejnych modyfikacjach, był w stanie razić cele oddalone o maksymalnie 16 kilometrów. Odległość tą pokonywał w ciągu 50 sekund. Operatorzy systemów przeciwlotniczych Wietnamu Północnego stosunkowo szybko nauczyli się przeciwdziałać AGM-45. Pilot atakującego samolotu zmuszony był lecieć prosto na swój cel. W momencie wykrycia atakującego samolotu lub grupy, wyłączano radary co uniemożliwiało użycie pocisków Shrike. Ponadto operatorzy włączali radary na krótsze okresy czasu.

Amerykanie zaczęli stosować bezzałogowce Ryan 147, które wykorzystywano w roli wabików. Miały imitować amerykańskie samoloty i zmusić operatorów systemów przeciwlotniczych do zdradzenia swojego położenia przez aktywację stacji radiolokacyjnych . Sygnał wykrywany był przez samoloty walki radioelektronicznej, a następnie pozycję zgłaszano grupom zwalczania wrogiej obrony przeciwlotniczej, między innymi Thunderchiefom USAF-u uzbrojonych w pociski Shrike .

Taktyka ataku zmieniła się po wprowadzeniu w latach 1966–1967 nowocześniejszych pocisków AGM-78 Standard ARM, które umożliwiały odpalenie z większej odległości i ze względu na większą czułość głowicy atak pod każdym kątem, a nie tylko bezpośrednio w wiązkę radarową. Poza tym pociski Standard ARM były szybsze niż pociski rakietowe systemu S-75 Dźwina. Mimo to nawet po wprowadzeniu nowych pocisków nadal używano Shrike’ów ze względu na dużą różnicę w cenach. Koszt pocisku Standard ARM kształtował się w granicach 200 tysięcy USD, podczas gdy Shrike kosztował tylko 7000 USD. Niskie koszty sprawiły, że prostsze AGM-45 używano na zdecydowanie większą skalę niż bardziej zaawansowane pociski. W okresie od kwietnia do października 1972 roku odpalono w sumie aż 678 AGM-45 i tylko 230 AGM-78, ale wiele z nich odpalano prewencyjnie, to znaczy, aby zmusić wietnamskie radary do przerwania pracy, zanim jeszcze zaczną namierzać właściwe i wartościowe cele jak między innymi bombowce B-52 Stratofortress .

W latach 70. XX wieku opracowano również nową odmianę pocisku Shrike, oznaczoną jako AGM-45B. Nowa odmiana wykorzystywała podzespoły pocisku przeciwlotniczego AIM-7F Sparrow – w tym nowy silnik rakietowy Aerojet MK 78. Dzięki temu zasięg pocisku wzrósł ponad dwukrotnie, do maksymalnie 40 kilometrów. AGM-45B otrzymał również większą głowicę bojową. Dzięki zaimplementowanym zmianom załogi samolotów SEAD uzbrojonych w AGM-45B były w mniejszym stopniu narażone na działanie wrogiej obrony przeciwlotniczej. AGM-45 nie był jednak lubiany przez pilotów z uwagi na ograniczenia pocisków polegające na konieczności wystrzeliwania ich dokładnie w wiązkę radaru (tolerancja +/− 3°) oraz brak możliwości zapamiętania ostatniej znanej pozycji radaru w momencie utraty emitowanej przez niego wiązki radarowej. Wówczas Shrike poruszał się jak pocisk balistyczny i często nie dolatywał do celu. Jego skuteczność szacowano na około 25%.

Pociski Shrike, użyczone przez US Navy, zostały użyte przez Brytyjczyków podczas wojny o Falklandy-Malwiny – wyposażono w nie bombowce Avro Vulcan biorące udział w operacji „Black Buck”. Izrael wykorzystywał również AGM-45 podczas wojny Jom Kipur. Izraelczycy opracowali wersję wystrzeliwaną z wyrzutni naziemnych instalowanych na podwoziu czołgu M4 Sherman i oznaczoną jako Kilszon . W działaniach pociski okazały się mało skuteczne, głównie z powodu, że Egipt korzystał ze zdecydowanie nowocześniejszych systemów 2K12 Kub (w kodzie NATO: SA-6 Gainful) – system naprowadzania pocisków Shirke nie rozpoznawał pasma pracy radaru 2K12 .

Produkcję AGM-45 Shrike zakończono w 1982 roku. Wyprodukowano łącznie 18 500 pocisków. Po raz ostatni zostały użyte w czasie I wojny w Zatoce Perskiej. W 1992 roku zostały wycofane z uzbrojenia amerykańskich sił zbrojnych.

Konstrukcja i wersje produkcyjne

AGM-45 Shrike

Pociski Shrike produkowano w dwóch zasadniczych odmianach: AGM-45A oraz AGM-45B. Należy zaznaczyć, że obie główne wersje produkcyjne posiadały podwarianty, z systemem naprowadzania dostrojonym do różnych pasm pracy radarów E/F/G/I i oznaczonych symbolami od AGM-45A-2 lub AGM-45B-2 do AGM-45A-10 lub AGM-45B-10 (z wyjątkiem wersji -5 i -8). Różnice między wersjami A i B polegały na zastosowaniu innego silnika rakietowego. Wersje A były napędzane silnikami Rocketdyne Mk 39 Mod 0 (czasami również Aerojet Mk 53 Mod 1), a wersje B napędzały silniki Aerojet Mk 78 Mod 0.

AGM-45 mógł być przenoszony przez samoloty A-4 Skyhawk, A-6 Intruder, A-7 Corsair II, F-105 Thunderchief, F-4 Phantom II, F-16 Fighting Falcon oraz izraelskie IAI Kfir. Pociski zintegrowano również z brytyjskimi bombowcami Avro Vulcan.

Wersja	Pasmo naprowadzania
AGM-45A-1	Pasmo E/F.
AGM-45A-2 AGM-45B-2	Pasmo G.
AGM-45A-3 AGM-45B-3	Szerokie pasmo E/F.
AGM-45A-3A AGM-45B-3A	Wąskie pasmo E/F.
AGM-45A-3B AGM-45B-3B	Pasmo E/F.
AGM-45A-4 AGM-45B-4	Pasmo G.
AGM-45A-6 AGM-45B-6	Pasmo I.
AGM-45A-7 AGM-45B-7	Pasmo E/F.
AGM-45A-9 AGM-45B-9	Pasmo I.
AGM-45A-9A AGM-45B-9A	Pasmo I/G.
AGM-45A-10 AGM-45B-10	Szerokie pasmo E/I.

Kilszon

Wyrzutnia Kilszon z pociskiem AGM-45. Dobrze widać dodatkowy moduł silnika rakietowego.

Izraelczycy również wykorzystywali pociski AGM-45, w Izraelu używanych pod nazwą Agrof (hebr. pięść) . Na podstawie doświadczeń z wcześniejszych wojen, Izraelczycy postanowili opracować lądową wyrzutnię pocisków przeciwradarowych. Pierwszym naziemnym systemem antyradiolokacyjnym był Potifar, którego zasadniczą część stanowiła wyrzutnia dwóch pocisków AGM-45 skonstruowanych przez IAI. Projekt zarzucono jednak z powodu krótkiego zasięgu systemu – niespełna 11 kilometrów. W 1974 roku powrócono do pomysłu stworzenia lądowej wyrzutni i ponownie użyto amerykańskich pocisków AGM-45 .

Pocisk zdecydowano się osadzić na samobieżnej wyrzutni zbudowanej na podwoziu czołgu M50 Sherman. Czołg pozbawiono wieży, montując w jej miejsce prowadnicę dla pocisku AGM-45. Zmodyfikowano również konstrukcję samego pocisku. W celu zwiększenia zasięgu dołączono dodatkowy silnik rakietowy, co pozwoliło zwiększyć skuteczny zasięg pocisku z 11 do 60 kilometrów. Silnik wynosił Shrike’a na odpowiednią odległość kilkudziesięciu kilometrów, po czym się odłączał, a następnie AGM-45 działał już autonomicznie i szukał celu. Po przejściu pomyślnych testów Kilszony zostały przyjęte do służby w siłach zbrojnych .

Bibliografia

• Paweł Pokrzywiński: Izraelskie systemy przeciwradarowe. Dzikie Łasice na twardym gruncie. konflikty.pl, 2024-01-18. [dostęp 2024-01-21].
• Łukasz Golowanow: F-105 Thunderchief. Wietnamski koń roboczy US Air Force. konflikty.pl, 2018-11-03. [dostęp 2024-01-25].