Wikipedia

Achremowce

agromiasteczko na Białorusi

Achremowce (biał. Ахрэмаўцы; ros. Ахремовцы; hist. również Achramowce) – agromiasteczko na Białorusi, w rejonie brasławskim obwodu witebskiego, około 8 km (w prostej linii) na południowy wschód od Brasławia, nad jeziorem Drywiaty; siedziba sielsowietu.

Achremowce
Ахрэмаўцы
Ilustracja
Wjazd do wsi od strony Brasławia (2013)
Państwo

 Białoruś

Obwód

 witebski

Rejon

brasławski

Sielsowiet

Achremowce

Wysokość

132–150 m n.p.m.

Populacja (2009)
• liczba ludności


1312

Nr kierunkowy

+375 2153

Kod pocztowy

211972

Tablice rejestracyjne

2

Położenie na mapie obwodu witebskiego
Mapa konturowa obwodu witebskiego, po lewej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Achremowce”
Położenie na mapie Białorusi
Mapa konturowa Białorusi, u góry znajduje się punkt z opisem „Achremowce”
Położenie na mapie Polski w 1939
Mapa konturowa Polski w 1939, blisko górnej krawiędzi po prawej znajduje się punkt z opisem „Achremowce”
Ziemia55°34′47″N 27°06′54″E/55,579722 27,115000
Multimedia w Wikimedia Commons

Historia edytuj

Dobra te przed XVIII wiekiem nosiły nazwę „Dwór Olgierdowszczyzna”. Po przejściu ich na własność rodziny Achremowiczów, zmieniły nazwę na obecną. Kolejnymi właścicielami majątku była rodzina Salmanowiczów herbu Szaszor. W 1748 roku Dominik Salmanowicz, chorąży petyhorski sprzedał go Janowi Augustowi Hylzenowi (1702–1767)[1][a] i jego żonie Konstancji z Broel-Platerów. Nowi właściciele wybudowali tu rezydencję i zmienili nazwę majątku na Belmont. Dziś Belmont to jedynie nazwa parku będącego pozostałością po dawnych rezydencjach (patrz niżej); wieś, a dziś agromiasteczko, nazywa się ponownie, od co najmniej 1918 roku, Achremowce.

Kolejnym właścicielem Belmontu został Józef Jerzy Hylzen, młodszy syn Jana Augusta. Napisał w testamencie z 1783 roku: (...) uwolnić wieczyście poddanych wszystkich dóbr moich, nadając im wolność wyjścia i udania się dokądby chcieli z całą ich własnością. Łożyć regularnie wiecznymi czasy połowę dochodów wszystkich dóbr moich na pomnożenie i zachęcenie nauk i kunsztów, na edukację ubogiej szlachty, na utrzymanie ludzi w potrzebie zostających, na erekcyją szpitalów, także na wspomożenie biednych wieśniaków w ubóstwie lub nieszczęściu zostających[1]. Testament po jego śmierci nie został wykonany. Jego małoletni syn zmarł, a majątek odziedziczył bratanek, upośledzony umysłowo Idzi Hylzen (1772–1801), który w 1798 roku sprzedał klucz belmoncki Mikołajowi Manuzziemu (~1730–1809), awanturnikowi i targowiczaninowi, który, posiadając liczne majątki, tu zamieszkał (i zmarł). Po nim właścicielem Belmontu był syn jego i jego żony Jadwigi z domu Berlicz-Strutyńskiej (~1736–1778) Stanisław Manuzzi (1773–1823), również targowiczanin, ożeniony z Konstancją z Broel-Platerów (1782–1874), która stworzyła w Belmoncie kilka zakładów dobroczynnych. Po bezdzietnej śmierci Stanisława kolejnym gospodarzem w Belmoncie był Wilhelm Ignacy Broel-Plater (1791–1854), najmłodszy brat Konstancji. Wywołało to trwający 80 lat proces sądowy wytoczony Platerom przez rodzinę Strutyńskich, przegrany przez Platerów w 1903 roku. Po Wilhelmie Ignacym majątek odziedziczył jego najmłodszy syn Feliks Witold Broel-Plater (1849–1924), żonaty z Elżbietą Potocką (1874–1960), która była ostatnią właścicielką majątku do 1939 roku[1][3][4].

Po III rozbiorze Polski w 1795 roku Belmont, wcześniej należący do województwa brasławskiego Rzeczypospolitej (a przed 1793 rokiem – do województwa wileńskiego), znalazł się na terenie powiatu brasławskiego (ujezdu) guberni wileńskiej Imperium Rosyjskiego, a od 1843 roku – powiatu nowoaleksandrowskiego guberni kowieńskiej. Po ustabilizowaniu się granicy polsko-radzieckiej w 1921 roku Achremowce wróciły do Polski, znalazły się w gminie Brasław w powiecie brasławskim województwa wileńskiego.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku ówczesną wieś zamieszkiwało 331 osób, 130 było wyznania rzymskokatolickiego, 186 prawosławnego, 1 ewangelickiego, a 14 mojżeszowego. Jednocześnie 159 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 161 białoruska, 6 żydowską, a 5 inną. Było tu 57 budynków mieszkalnych[5]. W 1931 w 74 domach zamieszkiwało 160 osób[6].

Miejscowość należała do parafii rzymskokatolickiej w m. Belmont i prawosławnej w Brasławiu. Podlegała pod Sąd Grodzki w Brasławiu i Okręgowy w Wilnie; właściwy urząd pocztowy mieścił się w Brasławiu[7].

Od 1945 roku – w ZSRR, od 1991 roku – na terenie Republiki Białorusi[8][9].

W czasie II wojny światowej Achremowce były prawie całkowicie spalone – ocalało jedynie 9 domów.

Folwark Belmont (biał. Бяльмонты) został przyłączony do wsi Achremowce w 1976 roku.

W czasach sowieckich we wsi działał kołchoz „Szlak Lenina”. Dziś w miejscowości działa zakład produkcji brykietów torfowych „Brasław”, przedsiębiorstwo pomocnicze kompleksu agro-przemysłowego, wytwórnia produktów nabiałowych „Brasławskoje”. Funkcjonują: szkoła średnia i muzyczna, przedszkole, dom kultury, biblioteka, punkt felczersko-akuszerski i poczta.

 
Kaplica Platerów z 1858 roku
 
Budynek szkoły z 1930 roku
 
Rysunek pałacu Manuzzich Napoleona Ordy z 1876 roku
 
Ruina pałacu Manuzzich w 1930 roku

Liczba ludności miejscowości kształtowała się następująco:

  • 1798 – 233[1]
  • 1902 – 300[10]
  • 1931 – 360
  • 1995 – 1549
  • 1999 – 1446
  • 2009 – 1312[11].

Zabytki i ważniejsze obiekty edytuj

  • Kaplica grobowa Platerów na cmentarzu katolickim z 1858 roku
  • budynek szkoły z 1930 roku, na ścianie budynku w 1975 roku odsłonięto tablicę upamiętniającą walczących tu w czasie II wojny światowej partyzantów[12]
  • zbiorowa mogiła żołnierzy i partyzantów radzieckich w centrum wsi z 1944 roku. W 1973 roku wzniesiono tu pomnik ku czci 166 leżących tu poległych – historyczno-kulturalny zabytek Białorusi o numerze 213Д000176
  • cerkiew św. Mikołaja z lat 1885–1886
  • kościół św. Krzyża z 2003 roku
  • pół kilometra na południe od centrum miasteczka – kurhan „Belmonty” odkryty w 1892 roku (z VIII–X wieku)[12] – historyczno-kulturalny zabytek Białorusi o numerze 213В000175.

Dawne pałace i park edytuj

Pierwsza wielka rezydencja w Belmoncie chyliła się już ku upadkowi pod koniec XVIII wieku. Zgodnie z inwentaryzacją przy okazji sprzedaży majątku Manuzziemu w 1798 roku tutejszy pałac liczył na parterze 19 pokoi, a na piętrze – 14. Poza salami, salonami, pokojami mieszkalnymi, salą kapeli dworskiej, kancelarią itp. istniały tu piwnice, poza tym ogród włoski, 6 karczm i liczne zabudowania gospodarcze. Mikołaj Manuzzi dokonał starannego remontu i powiększenia pałacu. W większości na starych piwnicach rozbudowano budynek na planie bardzo długiego prostokąta, dwukondygnacyjny z wyższą kondygnacją o celach reprezentacyjnych. Elewacja frontowa była rozczłonkowana trzema ryzalitami, z których centralny był mocniej zaznaczony. Wewnątrz tej części na piętrze była wielka sala balowa. Wszystkie elewacje wieńczyły attyki. W 1818 roku dobudowano do bocznej elewacji półkolisty ryzalit na pomieszczenie kaplicy. Po śmierci Stanisława Manuzziego pałac popadł w ruinę i prawdopodobnie spłonął w czasie powstania listopadowego. Ruina ta stała do II wojny światowej[13].

Platerowie natomiast na swoją siedzibę zaadaptowali wybudowany już wcześniej (prawdopodobnie była to wcześniejsza pensja dla ubogich szlachcianek), stojący nieopodal pałacu wielki budynek. Rozrastający się nowy pałac w 1914 roku liczył 60 pokoi. Od strony zewnętrznej zdobiło go 10 ganków. Pałac ten, o nieokreślonym stylu, spłonął między 1915 a 1920 rokiem[1][13].

Właściciele majątku w okresie międzywojennym mieszkali w niewielkim dworze.

Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku zamieszkiwały tu 132 osoby, 119 były wyznania rzymskokatolickiego, 8 prawosławnego, 4 ewangelickiego, a 1 innego chrześcijańskiego. Jednocześnie 31 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, a 101 białoruska. Było tu 15 budynków mieszkalnych[5]

Pozostałością po rezydencjach w Belmoncie jest wielki park romantyczny, największy tego typu park na Białorusi, o powierzchni 65 ha[14]. Został założony prawdopodobnie przez Potockich w ostatniej ćwierci XVIII wieku. Obecnie zdziczały park, o powierzchni 62 ha[15] nosi imię Iwana Miczurina[14]. Park składa się z dwóch części – parku górnego (otaczającego położone na wzgórzu ruiny zabudowań dworskich) i dolnego (nad jeziorem). W parku górnym, w pobliżu rumowiska, wybudowano kościół świętego Krzyża, z białej cegły silikatowej. W parku wytyczono ścieżkę przyrodniczą „Park Belmont” z kilkunastoma przystankami i tablicami informacyjnymi[15].

Majątek Belmont został opisany w 4. tomie Dziejów rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej Romana Aftanazego[1].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Według Rostworowskiego[2] dopiero jego syn Józef Jerzy Hylzen (1736–1786) stał się właścicielem Belmontu w wyniku ślubu z Teresą Potocką, córką Michała Potockiego, która wniosła mu te dobra w posagu.

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f Belmont, [w:] Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, wyd. drugie przejrzane i uzupełnione, t. 4: Województwo wileńskie, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1993, s. 14–18, ISBN 83-04-04020-4, ISBN 83-04-03701-7 (całość).
  2. ↑ Edmund Rostworowski: Hylzen Józef Jerzy. W: Polski Słownik Biograficzny. T. 10. Wrocław – Warszawa – Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1962–1964, s. 130–133.
  3. ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 126.
  4. ↑ Belmont, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 99.
  5. ↑ a b Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. 7, część 2, 1924, s. 3.
  6. ↑ Wykaz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, t. 3, Warszawa 1938, s. 59.
  7. ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej z oznaczeniem terytorjalnie im właściwych władz i urzędów oraz urządzeń komunikacyjnych, Przemyśl, Warszawa 1933, s. 27.
  8. ↑ Ахремовцы na stronie Globus Białorusi. [dostęp 2017-11-01]. (ros.).
  9. ↑ Achremowce na stronie Radzima.net. [dostęp 2017-11-01].
  10. ↑ Список населённых мест Ковенской губернии на 1902 год [online] (ros.).
  11. ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu witebskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 14 października 2009 roku. [dostęp 2017-11-01]. (ros.).
  12. ↑ a b Збор помнікаў гісторыі і культуры. Віцебская вобласць, Mińsk: Беларуская Савецкая Энцыклапедыя імя Петруся Броўкі, 1985, s. 140–141 (biał.).
  13. ↑ a b Pałac Manuzzi – Belmont (Achremowce) [online], Radzima.org [dostęp 2017-11-01].
  14. ↑ a b Анатолий Тарасович Федорук, Садово-парковое искусство Белоруссии, 1989, s. 118–119 [dostęp 2017-11-01] (ros.).
  15. ↑ a b Belmont. W: Grzegorz Rąkowski: Kresowe rezydencje. Zamki, pałace i dwory na dawnych ziemiach wschodnich II RP, tom 1: województwo wileńskie. T. 5. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 28–30, seria: Dopalanie Kresów. ISBN 978-83-8098-093-8.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Achremowce&oldid=72873016”