Adam Englert
Adam Wincenty Englert, ps. „Judym”[1], „Żołnierz”, „Tadeusz Korbut”, „Piotr Wysocki”, „Sęp” (ur. 11 listopada 1890 w Stepaniu, zm. 4 października 1958 w Londynie) – podpułkownik żandarmerii Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, doktor historii.
 podpułkownik żandarmerii
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Adam Wincenty Englert |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
11 listopada 1890 |
| Data i miejsce śmierci |
4 października 1958 |
| Przebieg służby | |
| Lata służby |
od 1915 |
| Siły zbrojne | |
| Jednostki | |
| Stanowiska |
kierownik archiwum |
| Główne wojny i bitwy |
I wojna światowa |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys edytuj
Urodził się 11 listopada 1890 w Stepaniu, w ówczesnym powiecie rówieńskim guberni wołyńskiej, w rodzinie Ludwika (1863–1936), aptekarza, i Józefy z Kotwicz-Henikowskich[2]. Był bratem Wacława i Janiny (1903–2007)[3]. Absolwent Szkoły Handlowej i student historii Uniwersytetu Warszawskiego. Członek Związku Walki Czynnej i „Strzelca”. 6 sierpnia 1914 wymaszerował z Krakowa w składzie 1 plutonu 1 kompanii kadrowej. Następnie w oddziale żandarmerii polowej I Brygady dowodzonym przez Jana Gorzechowskiego ps. „Jur”. W 1915 w Lublinie pod kierownictwem Adama Koca ps. „Witold” prowadził nielegalną działalność agitacyjno-werbunkową do Legionów Polskich. W 1915 awansował na starszego wachmistrza, a w 1916 na podchorążego. Z Legionów przeniesiony do Polskiej Organizacji Wojskowej, w której posługiwał się nazwiskami „Tadeusz Korbut” i „Piotr Wysocki”.
3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 67. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii[4]. W Wojsku Polskim był między innymi wykładowcą historii w Korpusie Kadetów Nr 2 w Modlinie i Nr 3 w Rawiczu. Witold Lisowski zaliczył go do „najofiarniejszych, którzy sprawie rozwoju Korpusu poświęcili wszystkie swe umiejętności (...) dzięki takim jak on nauka w Korpusie przebiegała w pomyślnej atmosferze”[5].
12 kwietnia 1927 prezydent RP nadał mu stopień majora z dniem 1 stycznia 1927 i 9. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii[6]. We wrześniu 1927, po „ukończeniu odkomenderowania na studia” został przeniesiony z 1 dywizjonu żandarmerii (oficer nadetatowy) do kadry oficerów żandarmerii z równoczesnym przydziałem do Wojskowego Biura Historycznego w Warszawie na stanowisko kierownika Archiwum[7][8]. W Wojskowym Biurze Historycznym pod kierownictwem generała brygady Juliana Stachiewicza współpracował między innymi z majorem Ottonem Laskowskim, majorem Wacławem Lipińskim i majorem Bolesławem Waligórą. Na podpułkownika został awansowany ze starszeństwem z 1 maja 1938 i 1. lokatą w korpusie oficerów żandarmerii[9]. Był to tzw. „awans emerytalny”, związany z przeniesieniem w stan spoczynku[10].
W 1935 powierzono mu funkcję kierownika organizacji archiwów miejskich w Warszawie[11]. Dzięki poparciu prezydenta miasta Stefana Starzyńskiego, przejął i adaptował na cele archiwalne budynek dawnego Arsenału przy ul. Długiej 52[11]. Uroczyste otwarcie nowej siedziby odbyło się 29 listopada 1938, a Archiwum Miejskie uzyskało wreszcie godny swej rangi budynek, w którym miały być scalone wszystkie historyczne akta Warszawy[11]. Został pierwszym dyrektorem Archiwum m.st. Warszawy. Na tym stanowisku pozostawał do 1940. Podczas kampanii wrześniowej był zastępcą komendanta Obrony Przeciwlotniczej Miasta, inż. Juliana Kulskiego[12].
W latach 1940–1943 żołnierz Związku Walki Zbrojnej-Armii Krajowej. Pod pseudonimem „Sęp” pełnił służbę w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Aresztowany 4 kwietnia 1943 w ramach represji po akcji pod Arsenałem, osadzony na Pawiaku[13]. 13 maja tego roku wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau. Następnie więziony w niemieckich obozach koncentracyjnych w Sachsenhausen i Buchenwaldzie. Uwolniony 14 kwietnia 1945. W latach 1945–1946 członek Polskiej Misji Wojskowej w Paryżu. Do 1947 oficer II Korpusu Polskiego. Później na emigracji w Londynie. Zasiadał we władzach Instytutu Józefa Piłsudskiego.
Zmarł 4 października 1958 w Londynie[1]. Spoczywa obok żony na londyńskim St. Mary's Roman Catholic Cemetery[14]. Grób symboliczny znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 32-6-15)[15].
Od 16 grudnia 1915 był mężem Wandy z Rotwandów[2] (1892–1962), członkini POW. Mieli trzech synów: Józika Jana (1919–1920)[15], Andrzeja Adama – powstańca warszawskiego, żołnierza batalionu AK „Miotła”, ps. „Andrzejek” oraz Juliusza Ludwika – rotmistrza, żołnierza batalionu AK „Wigry", oficera 2 Korpusu Polskiego.
W 2007 na wniosek Archiwum Państwowego m.st. Warszawy jego imieniem nazwano skwer na tyłach Arsenału – „Pasaż Adama Englerta”.
Publikacje edytuj
Był encyklopedystą. Został wymieniony w gronie edytorów ośmiotomowej Encyklopedii wojskowej wydanej w latach 1931–1939 gdzie zredagował hasła związane z biografiami współczesnych wojskowych. Publikował również w branżowych czasopismach poświęconych wojskowości: Bellonie, Przeglądzie Historyczno-Wojskowym. Napisał:
- Geneza i zarys dziejów wojskowej służby bezpieczeństwa w Polsce. Rocznik Pamiątkowy Centrum Wyszkolenia Żandarmerii, Grudziądz 1931,
- Przewodnik po polach bitew wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r. pod red. Ottona Laskowskiego, Warszawa 1931 (współautorzy W. Kozolubski i J. Płoski).
Ordery i odznaczenia edytuj
- Krzyż Niepodległości – 12 marca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[16]
- Krzyż Walecznych czterokrotnie[17]
- Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1928 „w uznaniu zasług, położonych w poszczególnych działach pracy dla wojska”[18]
- Odznaka Pamiątkowa „Pierwszej Kadrowej”[19]
Przypisy edytuj
- ↑ a b Głowacki 1985 ↓, s. 290.
- ↑ a b Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz kto to jest?, (Przedr. fotooffs., oryg.: Warszawa : Wydaw. Głównej Księgarni Wojskowej, 1938.), Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe : na zam. Zrzeszenia Księgarstwa, 1983, s. 166.
- ↑ Janina Englert [online], Biblioteka Publiczna w Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy, 8 października 2018 [dostęp 2022-10-11] (pol.).
- ↑ Lista starszeństwa 1922 ↓, s. 293.
- ↑ Lisowski 1983 ↓, s. 220.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 13 z 20 kwietnia 1927, s. 120.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 23 z 10 września 1927, s. 271.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 288, 831.
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 748.
- ↑ Rybka i Stepan 2021 ↓, s. 29–31.
- ↑ a b c O Archiwum. Archiwum Państwowe w Waraszawie. [dostęp 2023-11-04].
- ↑ Głowacki 1985 ↓, s. 218, 290.
- ↑ Leon Wanat, Za murami Pawiaka, Warszawa 1985, s. 366.
- ↑ Karolina Grodziska, Polskie groby na cmentarzach Londynu, Kraków 1995, s. 150.
- ↑ a b Cmentarz Stare Powązki: ENGLERTOWIE, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-06-03].
- ↑ M.P. z 1931 r. nr 64, poz. 100.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 288.
- ↑ M.P. z 1928 r. nr 260, poz. 634.
- ↑ 6 sierpień: 1914–1934, Warszawa: Zarząd Główny Związku Legjonistów Polskich, 1934, s. 19.
Bibliografia edytuj
- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
- Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Ludwik Głowacki: Obrona Warszawy i Modlina na tle kampanii wrześniowej 1939. Wyd. 5. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1985. ISBN 83-11-07109-8.
- Witold Lisowski: Polskie Korpusy Kadetów 1765–1956 : z dziejów wychowania. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1983. ISBN 83-11-06845-3.
- Jacek M. Majchrowski, Wojskowe kariery kadrowiaków, Wojskowy Przegląd Historyczny nr 3 (149) z 1994, s. 78–108.
- Adam W. Englert : żołnierz, historyk, archiwista, red. Leszek Pudłowski i Sławomir Górzyński, Warszawa : Archiwum Państwowe m.st. Warszawy : Wydawnictwo DiG, 1997. ISBN 83-7181-004-0
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
Linki zewnętrzne edytuj
- Grażyna Witek, Przemysław Jerzy Witek, Jeszcze raz o pierwszej kompanii kadrowej. Lista imienna (stan na 6.VIII.1914), Oleandry. Biuletyn Związku Piłsudczyków Okręg Świętokrzyski nr 12 (sierpień 2004). jozwa22.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-01-28)].
- Protokół nr 4/07 posiedzenia podkomisji do spraw nazewnictwa ulic Komisji Kultury i Promocji Miasta Rady m.st. Warszawy z dnia 12 lutego 2007 roku
- Rozmowa Anny Wasak z rtm. Juliuszem Englertem, Nasz Dziennik, 18 maja 2007, Nr 115 (2828)