Adam Sudoł (duchowny)

polski historyk

Adam Sudoł (ur. 7 kwietnia 1920 w Lipnicy, zm. 14 listopada 2012 w Sanoku) – polski duchowny rzymskokatolicki, prałat, wieloletni proboszcz i dziekan w Sanoku.

Adam Sudoł
Prałat
Ilustracja
Ks. Adam Sudoł w Sanoku (2010)
Data i miejsce urodzenia

7 kwietnia 1920
Lipnica

Data i miejsce śmierci

14 listopada 2012
Sanok

Miejsce pochówku

Cmentarz Centralny w Sanoku

Proboszcz Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku
Okres sprawowania

1967–1995

Dziekan Dekanatu Sanok Zachód
Okres sprawowania

1971–1995

Wyznanie

katolicyzm

Kościół

rzymskokatolicki

Inkardynacja

Archidiecezja przemyska

Prezbiterat

1944

Faksymile
Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Odznaka Honorowa PCK IV stopnia
Odznaka „Zasłużony dla Sanoka” Odznaka pamiątkowa 6 Brygady Desantowo-Szturmowej im. St. Sosabowskiego
Ks. Adam Sudoł (w środku na pierwszym planie) w 2010. Po prawej franciszkanin o. Zbigniew Kubit
Grobowiec ks. Adama Sudoła
Ulica ks. Prałata Adama Sudoła w Sanoku
Tablica upamiętniająca ks. Adama Sudoła w Sanoku

Życiorys edytuj

Syn Jana Sudoła posła na Sejm Ustawodawczy II Rzeczypospolitej, i Teresy z domu Straub, która pochodziła ze spolonizowanej rodziny niemieckiej. Miał siedmioro rodzeństwa[1].

Szkołę powszechną pięcioklasową ukończył w Lipnicy. Następnie uczył się w I Państwowym Gimnazjum im ks. Stanisława Konarskiego w Rzeszowie (1931–1936) i II Państwowym Gimnazjum im. Kazimierza Morawskiego w Przemyślu (1936–1939), gdzie zdał egzamin dojrzałości w 1939 (równolegle ukończył Małe Seminarium Duchowne). Absolwent Wyższego Seminarium Duchownego w Przemyślu (w czasie wojny zajęcia prowadzono w letniej rezydencji w Brzozowie-Zdroju, zw. też Las Brzozowski). Uzyskał tytuł magistra teologii[2]. Święcenia kapłańskie otrzymał 30 grudnia 1944 roku w bazylice Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Starej Wsi. Pełnił posługę w parafiach: Miechocin-Tarnobrzeg (kościół św. Marii Magdaleny, 1945–1947), Majdan Królewski (parafia św. Bartłomieja Apostoła, 1947–1949[3]), Rzeszów (Parafia św. Wojciecha i Stanisława, 1949–1951), Krosno (Parafia Trójcy Przenajświętszej), 1951, Hyżne (1951–1953), Niewodna (Parafia Świętej Anny, 1953–1957), Stalowa Wola (Parafia św. Floriana, 1957–1962, u boku ks. Józefa Skoczyńskiego), Przeworsk (1962–1962, pracował jako katecheta), Munina (1964–1967[4], proboszcz)[5]. W latach 1967–1995 pełnił urząd proboszcza parafii pw. Przemienienia Pańskiego w Sanoku (od 30 maja 1967 wikary ekonom, od 14 czerwca proboszcz[6]), od 13 marca 1971 do 1995 był dziekanem dekanatu Sanok-Zachód[4][7][8], do 1978 archiprezbiterem, od 12 grudnia 1978 prałatem scholastykiem Brzozowskiej Kapituły Katedralnej[4]. Otrzymał godności E.C. (Expositorium Canonicale) w 1967 i R.M. (Rochettum et Mantolettum) 13 grudnia 1971[4]. Z dniem 31 lipca 1995 roku, po 28 latach proboszczowania i ukończeniu 75 życia, po wniesieniu własnego wniosku, przeszedł na emeryturę[9][10][11] (8 sierpnia 1995 obowiązki proboszcza przejął ks. Marian Burczyk[4]). Zamieszkał w kamienicy przy ul. Jana III Sobieskiego[12]. Przy sanockiej farze zainicjował powstanie Klubu Inteligencji Katolickiej. W latach 1996–1998 współpracował z Radiem Via[13].

W 1976 sygnatariusz petycji ws. uwięzionych robotników Ursusa i Radomia. Od 1978 organizator mszy św. i uroczystości patriotycznych w Sanoku z okazji 11 Listopada. Od 1980 nieformalny kapelan sanockiej „Solidarności”, współorganizator uroczystości patriotycznych (m.in. pierwszej od czasów przedwojennych mszy św. 3 V 1981 na rynku w Sanoku, w której uczestniczyło ok. 7 tys. osób). W okresie stanu wojennego w Polsce organizator pomocy materialnej i prawnej dla rodzin osób internowanych. Osobiście zaangażował się w organizację ucieczki z internowania Antoniego Kołodzieja z Domaradza, współtwórca planu ucieczki internowanego Antoniego Macierewicza ze szpitala w Sanoku w 1982[14][15][16][17]. Na plebanii w Sanoku spotykali się działacze podziemia[18][19][20]. W 1989 roku wspierał Komitet Obywatelski „Solidarność” w Sanoku przed wyborami parlamentarnymi 4 czerwca.

Został kapelanem Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej w Sanoku oraz Związku Sybiraków na województwo krośnieńskie[21].

W książce pt. Agresor – Ks. prałat Adam Sudoł w dokumentach Służby Bezpieczeństwa i Urzędu do Spraw Wyznań w latach 1957-1989 z 2006 roku, dwóch sanockich historyków Krzysztof Kaczmarski i Andrzej Romaniak przedstawiło obszerne fragmenty poświęcone współpracy miejscowego biskupa prawosławnego Aleksandra Dubeca z SB i jego roli w atakowaniu ks. Sudoła.

Zmarł 14 listopada 2012 w Sanoku wskutek choroby nowotworowej[22]. Został pochowany 16 listopada 2012 roku na Cmentarzu Centralnym w Sanoku[23].

Publikacje edytuj

  • Polska moja Ojczyzna Moja, t. 1 i 2 (1999)
  • Kazania i przemówienia, t. 1 i 2 (2000)[24]
  • Wybór z Księgi Ogłoszeń Parafii Przemienienia Pańskiego w Sanoku (lata 1967-1995) (2001)[25]
  • Ewangeliczna Maria i Marta (2002, opracowanie zbioru wspomnień o Marii Kędzierskiej)
  • Moja droga do kapłaństwa (2004)
  • Tam był mój dom... Dzieciństwo w rodzinnej Lipnicy. Gimnazjum w Rzeszowie 1931-1936 (2005)

Odznaczenia i wyróżnienia edytuj

W okresie PRL ks. Adam Sudoł odmówił przyjęcia Złotego Krzyża Zasługi[44].

Upamiętnienie edytuj

30 lipca 2013 Rada Miasta Sanoka nazwała imieniem ks. Prałata Adama Sudoła odcinek ulicy w dzielnicy Śródmieście, wiodącej przy plebanii Parafii Przemienienia Pańskiego[45], do zbiegu z ulicą Grzegorza z Sanoka[46].

W 2004 ukazała się publikacja pt. Sługa Najwyższego Kapłana : na 60-lecie posługi kapłańskiej Księdza Prałata Adama Sudoła, autorstwa ks. dr. Andrzeja Skiby[47].

3 maja 2021 na ścianie obok wejścia do kamienicy przy ul. Jana III Sobieskiego 10 w Sanoku odsłonięto tablicę upamiętniającą ks. Adama Sudoła, ufundowaną przez środowisko „Solidarności”[48][49][50].

Przypisy edytuj

  1. Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 91.
  2. Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 93. ISBN 83-905046-4-2.
  3. Zmiany na stanowiskach i urzędach duchownych. „Kronika Dyecezyi Przemyskiej O.Ł.”. Z. 8/10, s. 135, 1947. 
  4. a b c d e Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 146.
  5. Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 92.
  6. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 9.
  7. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 10.
  8. Halina Więcek: Kalendarium (1920-2004). W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 264. ISBN 83-919305-6-4.
  9. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 24.
  10. Ksiądz prałat Adam Sudoł odchodzi na emeryturę. „Tygodnik Sanocki”, s. 1, Nr 31 (195) z 4 sierpnia 1995. 
  11. Zbigniew Osenkowski, Kalendarium sanockie 1995-2000, Rocznik Sanocki Tom VIII – Rok 2001, Sanok 2001, s. 322.
  12. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 24, 49, 146.
  13. Edward Zając, Obywatele Honorowi Królewskiego Wolnego Miasta Sanoka, Sanok 2002, s. 94.
  14. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 105, 271.
  15. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974–1994. W: Feliks Kiryk (red.): Sanok. Dzieje miasta. Kraków: 1995, s. 954.
  16. Adam Sudoł. encyklopedia-solidarnosci.pl. [dostęp 2012-01-29].
  17. "Od 1980 nieformalny kapelan sanockiej „S”, współorganizator uroczystości patriotycznych (m.in. mszy św. 3 maja 1981 na rynku w Sanoku, w której uczestniczyło ok. 7 tys. osób). Po 13 grudnia 1981 organizator pomocy materialnej i prawnej dla rodzin osób internowanych; współtwórca planu ucieczki internowanego Antoniego Macierewicza ze szpitala w Sanoku" [w:] Bogusław Kleszczyński. Encyklopedia Solidarności. Adam Sudoł
  18. Dariusz Iwaneczko. Opór społeczny a władza w Polsce południowo-wschodniej 1980-1989. str. 518. 2005
  19. "To z jego inicjatywy organizowano odczyty niezależnych historyków, publicystów i dziennikarzy, a na murze kościoła wmurowano tablice pamiątkowe ku czci Józefa Piłsudskiego i dowódców Armii Krajowej, natomiast w kaplicy przy ul. Zagrody ku czci Grzegorza Przemyka – warszawskiego maturzysty śmiertelnie pobitego przez milicjantów w maju 1983 r."; "Cała ta działalność była solą w oku komunistycznych władz. Starano się walczyć z ks. Sudołem różnymi metodami. W tę walkę zaangażowano nawet miejscową „Gazetę Sanocką – Autosan”, aktyw partyjny i członków ORMO. Rozpowszechniano plotki na temat ks. Adama Sudoła, a on sam otrzymywał setki anonimów drogą pocztową, jak i telefonicznie. Kulminacją tych działań było założenie przez SB, w styczniu 1986 r., sprawy operacyjnego rozpracowania (SOR) o kryptonimie „Agresor” w ramach której rozpracowywano sanockiego proboszcza. Ks. Sudoł stał się bez wątpienia sanockim symbolem walki z komunistycznym systemem lat 70. i 80. i wpisał się w najnowszą historię Sanoka i ziemi sanockiej." [w:] Andrzej Romaniak. W 65. rocznicę święceń kapłańskich ks. prałata Adama Sudoła. [1]
  20. "o. Bogdan Piechuta, ks. Stanisław Marczak, ks. Stanisław Kołtak, ks. Adam Sudoł to byli czterej główni wrogowie systemu komunistycznego. Każdy mógł podzielić los ks. Jerzego. Jak byli znienawidzeni niech świadczą pseudonimy: "Agresor” ks. Adam Sudoł, "Belzebub” ks. Stanisław Kołtak. Te kryptonimy były nadawane przez SB tym księżom, którzy nie mówili, można by powiedzieć z perspektywy czasu nic szczególnego, po prostu mówili prawdę – podkreśla ks. Stanisław Marczak." [w:] Marek Dybaś. W Jaśle Mateusz Wyrwich promował książkę "Kapelani Solidarności 1980 – 1989”. Nowiny. 20 lutego, 2010
  21. a b Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 143.
  22. Ks. prałat Adam Sudoł nie żyje. esanok.pl. [dostęp 2012-11-14]. (pol.).
  23. Ostatnie pożegnanie ks. prałata Adama Sudoła (VIDEO HD). esanok.pl. [dostęp 2012-11-16]. (pol.).
  24. Halszka Więcek. Nowa książka Księdza Prałata. „Tygodnik Sanocki”. Nr 11 (436), s. 12, 17 marca 2000. 
  25. Budował patriotyczną świadomość. „Tygodnik Sanocki”. Nr 24 (501), s. 2, 15 czerwca 2001. 
  26. Franciszek Oberc: Kalendarium sanockie 1974-1994, w: Sanok. Dzieje miasta, Praca zbiorowa pod redakcją Feliksa Kiryka, Kraków 1995, s. 964.
  27. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 130-132.
  28. Jak minął rok 1993?. „Echo Sanoka”, s. 6, Nr 14 z 20 grudnia 1993. 
  29. Zygmunt Błaż: Wspomnienia osób świeckich. Dobrze, że jesteś. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 140. ISBN 83-919305-6-4.
  30. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 22, 132-135.
  31. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 136-141.
  32. Edward Zając: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku. W stulecie konsekracji 1897-1997. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1997, s. 53. ISBN 83-905046-4-2.
  33. Krzysztof Kaczmarski: Prześladowany. Działania Służby Bezpieczeństwa wobec księdza Adama Sudoła w latach 1957-1989. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 249. ISBN 83-919305-6-4.
  34. a b c d e Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 141.
  35. Jolanta Ziobro. Jubileuszowo i majowo. „Tygodnik Sanocki”. Nr 18 (443), s. 3, 5 maja 2000. 
  36. Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 564, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  37. a b c d Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 142.
  38. Kolejne wyróżnienie dla prałata. „Tygodnik Sanocki”. 26 (242), s. 2, 28 czerwca 1996. 
  39. Mieczysław Brekier: Wspomnienia osób świeckich. Sybiracy. W: Kapłan wielkiej odwagi. Jubileusz 60-lecia kapłaństwa księdza prałata Adama Sudoła. Sanok: Muzeum Historyczne w Sanoku, 2004, s. 144. ISBN 83-919305-6-4.
  40. Nagrody Urzędu Marszałkowskiego. „Tygodnik Sanocki”. Nr 44 (416), s. 6, 29 października 1999. 
  41. Jolanta Ziobro. 10 lat koła PCK u emerytów. Święto z kroplą goryczy. „Tygodnik Sanocki”. Nr 11 (436), s. 3, 17 marca 2000. 
  42. Franciszek Oberc. Samorząd miejski Sanoka a wybitni sanoczanie. „Zeszyty Archiwum Ziemi Sanockiej”. Nr 11: Samorząd Gminy Miasta Sanoka 1990–2010, s. 565, 2014. Fundacja „Archiwum Ziemi Sanockiej”. ISSN 1731-870X. 
  43. Marian Struś. Duch Solidarności nie gaśnie. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 51/52 (841/842) z 21-28 grudnia 2007. 
  44. Adam Sudoł: Polska Ojczyzna moja. Część II. Sanok: 1999, s. 130.
  45. Marian Struś. Uliczka ks. Prałata Adama Sudoła. „Tygodnik Sanocki”, s. 3, Nr 30 (1129) z 2 sierpnia 2013. 
  46. Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
  47. Sługa Najwyższego Kapłana. Na 60-lecie posługi kapłańskiej Księdza Prałata Adama Sudoła. sanok-mbp.sowa.pl. [dostęp 2018-07-01].
  48. Pamięci księdza prałata Adama Sudoła. Święto 3 Maja w Sanoku. rzeszow.tvp.pl, 2021-05-03. [dostęp 2021-07-18].
  49. W Sanoku upamiętniono śp. księdza prałata Adama Sudoła. solidarnosc.org.pl, 2021-05-03. [dostęp 2021-07-18].
  50. Wystawa na zamku i odsłonięcie tablicy upamiętniającej ks. Adama Sudoła. sanok.pl, 2021-05-04. [dostęp 2021-07-18].

Bibliografia edytuj