Wikipedia

Adam Ważyk

polski poeta

Adam Ważyk, właśc. Adam Wagman (ur. 17 listopada 1905 w Warszawie, zm. 13 sierpnia 1982 tamże) – polski poeta, prozaik, eseista, tłumacz pochodzenia żydowskiego[1].

Adam Ważyk
Ilustracja
Imię i nazwisko

Adam Ważyk (Wagman)

Data i miejsce urodzenia

17 listopada 1905
Warszawa

Data i miejsce śmierci

13 sierpnia 1982
Warszawa

Narodowość

polska (pochodzenia żydowskiego)

Język

polski

Dziedzina sztuki

literatura

Epoka

Awangarda Krakowska

Ważne dzieła
  • Poemat dla dorosłych
  • Wagon
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Order Sztandaru Pracy II klasy Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Order Krzyża Grunwaldu III klasy Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Nagrody

nagroda polskiego PEN Clubu (1950), Nagroda Literacka II stopnia (1953), Nagroda Fundacji im. Alfreda Jurzykowskiego (1978)

Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Władysława Nawrocka, Jerzy Świderski w sztuce „Stary Dworek” Adama Ważyka
Nagrobek Adama Ważyka i żony Marianny na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie, 30 lipca 2006

Życiorys edytuj

Urodził się 17 listopada 1905 w Warszawie w rodzinie żydowskiego kupca Beniamina Wagmana, jako Adam Wagman (wg innych źródeł Ajzyk/Izaak Wagman). Jego starszymi braćmi byli Saul Wagman (ur. 1893), dziennikarz, tłumacz, poeta, i Leon Trystan[2].

Dwudziestolecie międzywojenne edytuj

Był członkiem Awangardy Krakowskiej, w latach 1924–1925 członkiem redakcji „Almanachu Nowej Sztuki”, współpracownikiem „Zwrotnicy”. Recenzent filmowy dziennika „Nasz Przegląd”. W okresie międzywojennym wydał m.in. zbiór opowiadań „Człowiek w burym ubraniu” (1930) oraz powieść „Mity rodzinne” (1938).

II wojna światowa edytuj

Po wybuchu II wojny światowej przebywał we Lwowie, gdzie opowiedział się za wcieleniem południowowschodnich ziem RP do radzieckiej Ukrainy. 19 listopada 1939 roku podpisał oświadczenie pisarzy polskich akceptujące przyłączenie Zachodniej Ukrainy do Ukrainy Radzieckiej[3]. Publikował m.in. w gazecie „Czerwony Sztandar”. Od września 1940 r. należał do Związku Radzieckich Pisarzy Ukrainy. W latach 1942–1944 służył w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR. Napisał wtedy słowa piosenki marszowej tej formacji pt. Marsz 1 Korpusu (znanej także jako Spoza gór i rzek) do muzyki Aleksandra Barchacza[4][5].

Od 1943 był działaczem Związku Patriotów Polskich. Powrócił do kraju z 1 Armią Wojska Polskiego, gdzie pełnił funkcję oficera politycznego. Podczas wojny pisał lirykę polityczną.

Okres socrealizmu edytuj

W latach powojennych, jeszcze w Lublinie, współpracował z pismem „Rzeczpospolita”, organem PKWN. Następnie współpracował z „Odrodzeniem”, tygodnikami „Kuźnica” i „Nowa Kultura”. Jako sekretarz Związku Zawodowego Literatów Polskich był jednym z głównych propagatorów socrealizmu i szarą eminencją literatury polskiej. Stefan Kisielewski pisał o nim: (...) stał się politrukiem od sztuki i heroldem socrealizmu. Niszczył nas wszystkich okropnie[6]. Pamiętał jednak o współrodaku Aleksandrze Wacie, nadal przebywającym na zesłaniu w ZSRR, pisząc memoriały w sprawie jego zwolnienia.

Był twórcą scenariuszy do filmów Ślepy tor (1947) i Niedaleko Warszawy (1954). Także autorem opracowań teoretycznych: Mickiewicz i wersyfikacja narodowa (1951), Przemiany Słowackiego (1955) oraz Esej o wierszu (1964).

Należał do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej[7].

Działalność krytyczna wobec komunizmu edytuj

W wydrukowanym w 1955 w „Nowej Kulturze” Poemacie dla dorosłych jako jeden z pierwszych dawnych zwolenników totalitarnej epoki podjął próbę rozrachunku z czasami stalinizmu w Polsce (krytykując m.in. socrealizm, fałsz propagandy komunistycznej i demoralizację obyczajową robotników, a zwłaszcza jedno z głównych przedsięwzięć stalinizmu w Polsce – Nową Hutę). Utwór wywołał niesłychany rezonans, egzemplarze pisma sprzedawano na bazarach, a sam utwór masowo kopiowano. Zirytowany aparat partyjny odwołał redaktora czasopisma oraz zainicjował zmasowany atak propagandy. Niemniej echa poematu spowodowały powołanie specjalnej komisji partyjnej i odwołanie zarządu kombinatu oraz dymisję miejscowej organizacji PZPR, a także zmiany na lepsze w warunkach socjalnych pracowników. Sam Ważyk zmienił także swój stosunek do osób, które wcześniej atakował[8].

W 1957 został członkiem redakcji krajowego miesięcznika „Europa”, jednak po zawieszeniu pisma przez komunistyczne władze i wstrzymania druku pierwszego numeru pod koniec tego roku, wystąpił z PZPR w geście protestu. W 1959 został skrytykowany przez Komitet Centralny PZPR, m.in. za „wrogą postawę” w specjalnej uchwale partii. W 1964 Ważyk podpisał się pod protestacyjnym Listem 34, przeciwstawiającym się łamaniu wolności słowa w PRL. W konsekwencji władze wydały mu zakaz współpracy z państwowym radiem i z telewizją.

W marcu 1968 ponowił protest, będąc wraz z innymi intelektualistami sygnatariuszem listu do rektora Uniwersytetu Warszawskiego (Stanisława Turskiego), w którym bronił praw studentów represjonowanych po sprzeciwie wobec decyzji władz PRL o usunięciu z programu Teatru Narodowego inscenizacji „Dziadów” Adama Mickiewicza. W styczniu 1976 podpisał się także pod Memoriałem 101, krytykującym planowany przez ekipę Edwarda Gierka projekt zmiany w Konstytucji PRL (przewidujący m.in. wpis o „wiecznej przyjaźni z ZSRR”). 23 sierpnia 1980 roku dołączył do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów do władz komunistycznych o podjęcie dialogu ze strajkującymi robotnikami[9].

Pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C37-8-3)[10].

Twórczość edytuj

Twórczość autorska edytuj

  • Semafory (1924) – zbiór wierszy
  • Oczy i usta (1926) – zbiór wierszy
  • Tramwaj
  • Przechodzień
  • Człowiek w burem ubraniu (1930) – zbiór opowiadań
  • Latarnie świecą w Karpowie (1933) – powieść
  • Mity rodzinne (1938) – powieść
  • Serce granatu (1943) – zbiór wierszy
  • W stronę humanizmu (1949) – szkice
  • Poemat dla dorosłych (1955)
  • Wiersze i poematy (1957)
  • Labirynt – poemat (1961)
  • Wagon (1963) – zbiór wierszy
  • Kwestia gustu (1966) – autobiografia literacka
  • Gra i doświadczenie (1974)
  • Dziwna historia awangardy (1976)
  • Zdarzenia (1977) – zbiór wierszy
  • Wiersze wybrane (1978) – zbiór wierszy
  • Amfion: rozważania nad wierszem polskim (1983) – szkice

Tłumaczenia edytuj

Adam Ważyk tłumaczył poezję francuską (Rimbaud, Apollinaire, Aragon, Éluard), a także dzieła Horacego, Puszkina (Eugeniusz Oniegin), Blaise Cendrarsa, Gerarda de Nervala oraz Maxa Jacoba.

Ordery i odznaczenia edytuj

Nagrody edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Adam Ważyk, culture.pl.
  2. ↑ Wagman Saul. [dostęp 2017-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-23)].
  3. ↑ Prawdziwa historia Polaków. s. 168.
  4. ↑ Zbigniew Adrjański. Marsz I Korpusu. Spoza gór i rzek. „Zbliżenia. Tygodnik Pomorza”. 1987 (nr 42 (401)), s. 7, 1987-10-15. ISSN 0138-0745. (pol.). 
  5. ↑ Henryk Grzybowski: Aleksander Barchacz – starosta kłodzki, polityk i kompozytor. W: XIII Almanach Ziemi Kłodzkiej. Krystyna Oniszczuk-Awiżeń (red.). Kłodzko: Oficyna Wydawnicza Brama, 2022, s. 77. ISBN 978-83-60549-57-5.
  6. ↑ Stefan Kisielewski, Abecadło Kisiela, Tomasz Wołek (oprac.), Warszawa: Oficyna Wydawnicza Interim, 1990, ISBN 83-85083-01-4, OCLC 834093134.
  7. ↑ Jarosław Iwaszkiewicz, Dzienniki t. III 1964-1980, oprac. i przypisy Agnieszka i Robert Papiescy, Radosław Romaniuk, wstęp Andrzej Gronczewski, Warszawa 2011, s. 46.
  8. ↑ Kisiel pisze: Mnie przestał się kłaniać przez długi czas, po czym nagle przyszła odwilż (...), Ważyk kłania się nisko (...), ja mówię „No, jakoś mnie pan nie poznawał przez te wszystkie lata”. A on mówi: „Tak, wie pan, bo ja byłem w domu wariatów, ale już się wyleczyłem”. (...) A więc pokajał się w ten sposób. Stefan Kisielewski: Abecadło Kisiela. Warszawa, 1990.
  9. ↑ Apel (dokument KSS KOR, Archiwum Opozycji IV/04.05.43 [b.n.s.]).
  10. ↑ Warszawskie cmentarze. Wyszukiwarka cmentarna.
  11. ↑ Adam Ważyk – odznaczenia i dokumenty poety [online], OneBid [dostęp 2023-06-01] (pol.).
  12. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58 „za zasługi położone dla Narodu i Państwa w dziedzinie (...), kultury i sztuki”.
  13. ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
  14. ↑ M.P. z 1946 r. nr 93, poz. 175 „w uznaniu zasług położonych dla dobra demokratycznej Polski w dziele zabezpieczenia porzuconego przez okupanta mienia, odbudowy i uruchomienia miejskich zakładów pracy, jak również stworzenia życia gospodarczego i społecznego na terenie m. Łodzi”.
  15. ↑ M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 - Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 - na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.
  16. ↑ Dziennik Polski, rok IX, nr 173 (2948), s. 7.

Bibliografia edytuj

  • Wiesław Krzysztoszek: Mit niespójności. Twórczość Adama Ważyka w okresie międzywojennym. Warszawa, 1985 ISBN 83-01-05743-2.
  • Prawdziwa historia Polaków. Ilustrowane wypisy źródłowe 1939–1945. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1999. ISBN 83-87893-33-1.
  • Współcześni polscy pisarze i badacze literatury. Słownik biobibliograficzny, T. 9, pod red. J. Czachowskiej, A. Szałagan. Warszawa: WSiP, 2004, s. 85–86. ISBN 83-02-09242-8.
  • Anna Bikont, Joanna Szczęsna: Lawina i kamienie: pisarze wobec komunizmu. Warszawa, 2006 ISBN 83-7469-438-6.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Adam_Ważyk&oldid=71958648”