Adam Zyzak
Adam Zyzak (ur. 28 marca 1934 w Mysłowicach[1]) – polski inżynier, taternik, alpinista.
| Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1934 |
|---|---|
| Zawód, zajęcie |
inżynier, alpinista |
| Alma Mater |
Biografia edytuj
Adam Zyzak urodził się w 1934 roku[2]. W 1956 roku ukończył studia inżynierskie na Politechnice Śląskiej w Gliwicach[3]. W 1970 został adiunktem Głównego Instytutu Górnictwa w Katowicach, w 1974 obronił pracę doktorską. Taternictwo uprawiał od 1953 roku. Od 1954 należy do Klubu Wysokogórskiego w Katowicach (w latach 1952–1954 w Gliwicach). Pierwszych wejść wspinaczkowych w Tatrach dokonywał w towarzystwie: Jana Majchrowicza, Wojciecha Rzeszutko i Andrzeja Pazdanowskiego (m.in. pierwsze przejście zimowe w 1956 na Żabiej Lalce). W 1959 roku uzyskał dyplom instruktora PZA. W 1960 roku razem z Tadeuszem Bartczakiem i Bogdanem Macem dokonał pierwszego polskiego zimowego przejścia Kapałkową Granią w masywie Lodowego Szczytu, w 1961 roku z Jerzym Rudnickim pierwszego zimowego przejścia środkiem zachodniej ściany Żółtego Szczytu. W 1963 wziął udział w wyprawie w Kaukaz Zachodni, gdzie wraz z Henrykiem Furmanikiem, Adamem Szczurkiem i Ryszardem Berbeką weszli na Dombai Ulgeni oraz przez sześć wierzchołków masywu Aksautów do Aksauckiej Przełęczy. W 1964 Zyzak z Ryszardem Szafirskim przeszli całą Grań Tatr w rekordowym wówczas czasie sześciu dni[4][5].
Po 1964 roku Adam Zyzak wziął udział m.in. w następujących wyprawach wysokogórskich: Alpy (1965 – Petit Dru filarem Bonattiego, 1966 – Matterhorn ścianą północną, 1967 – Eiger filarem północnym, 1969 – Nordend od północy), Pamir, Andy Peruwiańskie, Kaukaz oraz Atlas[4].
W latach 1966–1971 był prezesem Koła Katowickiego Klubu Wysokogórskiego. W 1971 Zyzak brał udział w Pierwszej Śląskiej Wyprawie w Andy, podczas której wraz z Adamem Bilczewskim i Zbigniewem Bojarskim zdobyli jako pierwsi Nevado Bytom ścianą południowo‐wschodnią (5108 m n.p.m., 29 lipca 1971)[6]. W 1974 wspinacz wziął udział zorganizowanej przez Henryka Furmanika wyprawie na Alaskę. Polacy zdobyli wówczas Mount McKinley, wchodząc zachodnim żebrem południowej ściany. W Górach Świętego Eliasza Zyzak zdobył wraz z Henrykiem Furmanikiem, Adamem Bilczewskim i Januszem Barankiem Mount Hubbard od strony lodowca Catedral[5].
W 1976 uczestniczył w polsko-peruwiańskiej wyprawie badawczej w Andy (Cordillera de Vilcanota w Peru). W 1977 zorganizował wyprawę na Nanga Parbat. Polakom nie udało się jednak zdobyć szczytu. Zyzak doszedł do wysokości 6000 m n.p.m. W 1978 wziął udział w śląskiej wyprawie „Andy Peruwiańskie 78”, zdobywając z Michałem Kuligiem i Ryszardem Pawłowskim Nevado Huandoy Este oraz Aguja Nevado Sur. W 1979 Ślązacy zdobywali Cordillerę Huayhuash. Zyzak wraz z Jerzym Dudałą, Bogdanem Berlińskim i Jackiem Wiltosińskim dokonali pierwszego polskiego wejścia na Nevado Rasac. W 1980 roku Zyzak zorganizował kolejną wyprawę do Peru, podczas której z Bogdanem Berlińskim zdobyli Nevado Huantsan Sur i Nevado Huantsan Oeste. W latach stanu wojennego, aż do 1985 roku, wspinacz prowadził szkolenia taternickie i wspinał się w Tatrach[5].
Chociaż nie był zaangażowany w opozycję, przywoził z zagranicznych wypraw zakazane w PRL-u książki dla siebie i innych, m.in. Dzieje Polski Krzyżanowskiego (dla Jerzego Kukuczki), Archipelag Gułag Sołżenicyna[7].
W 1986 roku Adam Zyzak zorganizował wyprawę w Kordylierę Białą (hiszp. Cordillera Blanca), podczas której wraz z Joachimem Przebierałą zdobył Nevado Quitaraju oraz Nevado Artesonraju granią północną. Były to pierwsze polskie wejścia na te szczyty. Po 1987 roku Zyzak wspinał się w Tatrach, Alpach i Dolomitach. W 2002 roku uczestniczył w wyprawie w Cordillera Real w Boliwii, Cordillera de Vilcanota i Cordillera de Vilcabamba w Peru[5].
W latach 1961–1997 Adam Zyzak szkolił żołnierzy Brygady Powietrzno‐Desantowej w zakresie wspinaczki wysokogórskiej[5].
Wspinacz został upamiętniony:
- drogą wspinaczkową na Turni Cyklopa na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej – Droga Zyzaka[8]
- drogą wspinaczkową na Małym Koprowym Szczycie w słowackiej części Tatr Wysokich – Droga Zyzaka[9][10]
Od 2004 roku jest honorowym członkiem Klubu Wysokogórskiego PZA[11].
Życie prywatne edytuj
Adam Zyzak mieszka na Osiedlu Ptasim w Katowicach[5].
Publikacje edytuj
Zawodowe edytuj
- 1963 – Badanie prototypów wentylatorów głównego przewietrzania kopalń na stacji prób GIG, Katowice, Wydawnictwo Naukowe „Śląsk”
- 1974 – Wpływ składu ziarnowego składnika stałego na zjawisko przepływu solgazu: autoreferat pracy doktorskiej, Katowice, Główny Instytut Górnictwa
- 1975 – O aerodynamicznym oddziaływaniu wzajemnym ziarn podczas transportu pneumatycznego (Prace Głównego Instytutu Górnictwa. Seria Dodatkowa), Katowice, MGiE
Literatura górska edytuj
- 1974 – Śląska wyprawa Alaska – 74, Chorzów, Komitet Organizacyjny Śląskiej Wyprawy – Alaska 74 (współautor)
- 1975 – Wyprawa w góry Alaski i Yukonu. „Taternik”. 3, s. 107–112, 1975. Warszawa: Polski Związek Alpinizmu. ISSN 0137-3155. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- 1975 – Mount Logan zdegradowany. „Taternik”. 3, s. 114–11, 1975. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- 1979 – W Andach Peruwiańskich. „Taternik”. 1, s. 24–25, 1979. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- 1981 – Katowicka wyprawa „Peru 1980”. „Taternik”. 1, s. 20–21, 1981. [dostęp 2023-05-11].
- 1985 – W górach wysokich: kompendium polskich wypraw wysokogórskich, Warszawa, Wiedza Powszechna (współautor)
- 1986 – Katowiczanie w Andach. „Taternik”. 2, s. 90, 1986. [dostęp 2023-05-11].
- 1988 – Osiągnięcia sportowe polskich wypraw andynistycznych. „Wierchy”. 53, s. 144–156, 1988. PTTK. ISSN 0137-6829.
- 1989 – 7 Jaworowych Rygli, Jaworowych Zim, Wspaniałych. „Optymista”. 5, 1989. Katowice: Klub Wysokogórski. ISSN 0860-9829.
- 1990 – Odkrycie skałek. „Optymista”. 7, 1990.
Nagrody i odznaczenia edytuj
- Odznaka XXV‐lecia (za zasługi położone na polu krzewienia kultury fizycznej, sportu i turystyki na terenie województwa katowickiego)[5]
- 1970 – Puchar Ministra Spraw Zagranicznych za rozsławienie imienia PRL za granicą[5]
- 1972 – Srebrny Medal za wybitne osiągnięcia sportowe (przewodniczący MKKFiT)[5]
Przypisy edytuj
- ↑ Małgorzata i Jan Kiełkowscy (red.), Wielka encyklopedia gór i alpinizmu. Tom VI. Ludzie gór, wyd. Stapis, b.m i d.w., s. 850
- ↑ J. Domagała: Adam Zyzak (1934-). Próba biografii alpinisty. Kraków: 1998. (praca magisterska)
- ↑ Spotkanie z Adamem Zyzakiem i Andrzejem Popowiczem. podlesice.org.pl, 2012-02-18. [dostęp 2023-05-07]. (pol.).
- ↑ a b Witold Paryski, Zofia Paryska: Zyzak Adam (Wielka Encyklopedia Tatrzańska). z-ne.pl. [dostęp 2023-05-07]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Andrzej Popowicz. Czterech do brydża. „Biuletyn Informacyjny”. 3 (74), s. 16–23, 2013. Bielsko-Biała: Polskie Towarzystwo Tatrzańskie Oddział w Bielsku-Białej. [dostęp 2023-05-07]. (pol.).
- ↑ Aneta Marek. Andy jako rejon eksploracji górskiej Polaków do 1989 r.. „Słupskie Prace Geograficzne”. 13, s. 90, 2016. Słupsk: Akademia Pomorska. ISSN 1641-8468.
- ↑ Tomasz Koranda: Z czekanem na władzę. Gliwice: 2012, s. 40–41. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- ↑ Topo wspinaczkowe portalu górskiego. Skały Rzędkowickie [online] [dostęp 2018-06-04].
- ↑ Podsumowanie sezonu zimowego 2020/21 w Tatrach. drytooling.com.pl, 2021-06-11. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- ↑ Piotr Drożdż: Cień wielkiej góry. magazyngory.pl, 2022-11-06. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).
- ↑ Członkowie Honorowi. pza.org.pl. [dostęp 2023-05-10]. (pol.).