Adelajda z Susy
Adelajda z Turynu, Adelajda z Susy (również Adelheid, Adelais, lub Adelina, ur. ok. 1014/1020, zm. 19 grudnia 1091)[1] – od 1034 hrabina (margrabina) marchii Turynu i części Iwrei w północno-zachodnich Włoszech, ostatnia przedstawicielka dynastii, która rządziła ziemiami obejmującymi Piemont po Wybrzeże Liguryjskie, córka Udalryka wywodzącego swój ród od króla Arduina z Iwrei[2]; często błędnie kojarzona jedynie z Susą[3]. Czasami jest porównywana ze swoją kuzynką, żyjącą w tych samych czasach, Matyldą Toskańską[4][5][6].
 Adelajda z Turynu | |
| margrabina Turynu | |
| Okres |
od 1034 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| margrabina (hrabina) Iwrei | |
| Okres |
od 1034 |
| Poprzednik | |
| Dane biograficzne | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo |
Imilla |
| Mąż |
Herman IV Szwabski |
| Mąż |
Henryk z Montferratu |
| Mąż | |
| Dzieci | |
Biografia edytuj
Wczesne życie edytuj
Urodziła się prawdopodobnie w Turynie jako córka Udalryka Manfrediego II i Berty ok. 1014/1020. O wczesnych latach jej życia wiadomo niewiele[7]. Miała dwie młodsze siostry, Immillę i Bertę, a być może również nieznanego bliżej brata, który nie przeżył ojca[8]. Po śmierci Udalryka (w grudniu 1033 lub 1034) Adelajda objęła w posiadanie znaczną część ojcowskich włości[9] w margrabstwie Turynu (zwłaszcza w dolinie Susy), Auriate i Asti. Odziedziczyła także włości w hrabstawach Albenga, Alba, Bredulo i Ventimiglia[10]. Prawdopodobnie Berta, matka Adelajdy, była krótko regentką w jej imieniu[potrzebny przypis].
Małżeństwa edytuj
Tytuł margrabiego przede wszystkim miał znaczenie wojskowe, dlatego też cesarz Konrad II w 1036 lub 1037 zaaranżował małżeństwo Adelajdy ze swoim pasierbem, Hermanen IV, który otrzymał inwestyturę na marchię turyńską[11]. Pierwszy mąż Adelajdy zmarł na zarazę w czasie walk za Konrada II w Neapolu w lipcu 1038[potrzebny przypis].
Wdowa wyszła ponownie za mąż, aby zabezpieczyć swoje rozległe włości. Prawdopodobnie w 1041, a z pewnością przed 19 stycznia 1042, Adelajda poślubiła Henryka z Monferratu[12], który zmarł już ok. 1045. Niezwłocznie został zaaranżowany kolejny ślub Adelajdy, tym razem z Odonem (Ottonem) Sabaudzkim[7]. Z poślubionym w 1046 trzecim mężem miała trzech synów: Piotra I, Amadeusza II i Odona[13] (Ottona), jak też dwie córki, z których Berta wyszła za mąż za cesarza Henryka IV, natomiast Adelajda za Rudolfa Szwabskiego.
Wdowieństwo i władza edytuj
Po śmierci męża 1 marca 1060 Adelajda rządziła marchią turyńską i hrabstwem Sabaudii wraz z synami, najpierw z Piotrem, a następnie z Amadeuszem[potrzebny przypis].
Czasami twierdzi się, że Adelajda opuściła Turyn jako stolicę i zamieszkała w Susie. Pobyt Adelajdy w margrabiowskim pałacu w Turynie jest udokumentowany znacznie częściej niż pobyty gdzie indziej[14].
W 1070 Adelajda zdobyła i spaliła miasto Asti, które zbuntowało się przeciwko niej[15].
Stosunki z cesarstwem edytuj
W 1069 roku Henryk IV próbował oddalić córkę Adelajdy[16], co ochłodziło relacje margrabiny z rodziną cesarską. Zięć otrzymał jednak wsparcie Adelajdy po interwencji Berty, gdy przybył do Włoch, aby ukorzyć się przed papieżem Grzegorzem VII i Matyldą z Toskanii w Kanossie. W zamian za pozwolenie na podróżowanie przez jej ziemie Henryk nadał Adelajdzie Bugey[17]. Adelajda i jej syn Amadeusz towarzyszyli Henrykowi IV i Bercie w Kanossie, gdzie teściowa cesarza występował w roli pośredniczki m.in. wraz z Matyldą i margrabią Mediolanu Albertem Azzonem II[18]. Biskup Benzo Alby wysłał kilka listów do Adelajdy między 1080 i 1082, zachęcając ją do wspierania Henryka IV w wojnach włoskich, które były częścią Sporu o inwestyturę[19]. Adelajda zaproponowała mediację między Henrykiem a Matyldą Toskańską, a może nawet dołączyła do niego w trakcie kampanii w południowych Włoszech w 1084[20].
Stosunki z Kościołem edytuj
Adelajda uczyniła liczne darowizny dla klasztorów w marchii turyńskiej. W 1064 roku założyła klasztor Santa Maria w Pinerolo[21].
Korespondowała z wieloma hierarchami Kościoła, w tym papieżami Aleksandrem II i Grzegorzem VII oraz Piotrem Damianim. Listy te świadczą o tym, że Adelajda czasami wspierała reformy gregoriańskie, niekiedy jednak była im przeciwna. Piotr Damiani (w piśmie z 1064) i Grzegorz VII (w piśmie z 1073), polegali na Adelajdzie w wyegzekwowaniu celibatu duchownych oraz ochronie klasztorów Fruttuaria i San Michele Della Chiusa. Aleksander II (w liście z ok. 1066/7) obwiniał jednak Adelajdę za jej postępowanie wobec Gwidona z Velate, który z pomocą symonii został arcybiskupem Mediolanu[potrzebny przypis].
Śmierć edytuj
Adelajda zmarła w grudniu 1091[22]. Według późniejszej legendy została pochowana w kościele parafialnym Canischio (Canisculum), w małej wiosce na Cuorgne w dolinie Orco, gdzie rzekomo mieszkała incognito dwadzieścia dwa lata przed śmiercią[23]. Historyk średniowiecza Charles William Previté-Orton nazwał tę historię absurdalną[24]. W katedrze w Susie, ustawiony w ściennej niszy, znajduje się posąg klęczącej Adelajdy, nad którym został umieszczony napis Questa è Adelaide, cui l'istessa Roma Cole, e primo d' Ausonia onor la nome[25].
Rodzina i dzieci edytuj
Według późnego austriackiego źródła Adelajda i Herman IV, książę Szwabii, mieli dzieci[26]. Herman uczestniczył w kampanii wojennej przez większość swojego krótkiego małżeństwa z Adelajdą i umarł bez spadkobierców[27]. Adelajda nie miała dzieci także z drugim mężem Henrykiem.
Adelajda i Otton Sabaudzki mieli pięcioro dzieci:
- Piotr I Sabaudzki, ożenił się z Agnieszką, córką Wilhelma VII, księcia Akwitanii[28]
- Amadeusza II Sabaudzki
- Odon (Otton)[29][30]
- Berta Sabaudzka, wyszła za mąż za Henryka IV, cesarza Świętego cesarstwa Rzymskiego, w czerwcu 1066
- Adelajda Sabaudzka wyszła za mąż za Rudolfa Szwabskiego
Dziedzictwo edytuj
Adelajda jest przedstawiona w instalacji Judy Chicago Kolacja, reprezentuje jedno z 999 imion na Piętrze Dziedzictwa[31][32].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250 note7.
- ↑ Mączak 2009 ↓, s. 287.
- ↑ Pennington 2003 ↓.
- ↑ Fumagalli 1992 ↓, s. 243-257.
- ↑ Goez 2007 ↓, s. 161–193.
- ↑ Sergi 2016 ↓, s. 57-74.
- ↑ a b Dunbar 1904 ↓.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 154,187.
- ↑ Sergi 1995 ↓, s. 81.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 154f,188,208,217,231f.
- ↑ Hellmann 1900 ↓, s. 13.
- ↑ Merlone 1983 ↓, s. 580.
- ↑ Mączak 2009 ↓, s. 287, 298.
- ↑ Sergi 1992 ↓, s. 61–76.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 228f.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 232f.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 237f.
- ↑ Hellmann 1900 ↓, s. 24f.
- ↑ Tłumaczenie na j. angielski tych listów znajduje się: Epistolae: Medieval Women's Latin Letters
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 248f.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 162.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250.
- ↑ Calligaris 1889 ↓, s. 132f.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250-251.
- ↑ Placido Bacco, Cenni storici su Avigliana e Susa, t. 1, Susa: Gatti, 1881, s. 75.
- ↑ Hlawitschka 2006 ↓, s. 1–20.
- ↑ Schwennicke 1978 ↓, s. table 84.
- ↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 231.
- ↑ Otton jest czasami utożsamiany z Ottonem III biskupem Asti (1080-1088), ale ta identyfikacja nie jest pewna.
- ↑ Vergano 1951 ↓.
- ↑ Chicago 2007 ↓, s. 121.
- ↑ Adelaide of Susa. [w:] Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art: The Dinner Party: Heritage Floor: Adelaide of Susa [on-line]. Brooklyn Museum, 2007. [dostęp 2011-12-15].
Bibliografia edytuj
- H. Bresslau: Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Konrad II., 2 vols.. 1884.
- Judy Chicago: The Dinner Party: From Creation to Preservation. Londyn: Merrell, 2007. ISBN 1-85894-370-1.
- G. Calligaris (red.): Un’antica cronaca piemontese inedita. Turyn: 1889.
- F. Cognasso: Dizionario Biografico degli Italiani]. T. 1. 1960.
- V. Fumagalli: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
- Agnes Baillie Cunninghame Dunbar: A Dictionary of Saintly Women. Bell, 1904.
- E. Goez: Ein neuer Typ der europäischen Fürstin im 11. und frühen 12.Jahrhundert?. W: B. Schneidmüller (red.), S. Weinfurter (red.): Salisches Kaisertum und neues Europa. Die Zeit Heinrichs IV. und Heinrichs V.. Darmstadt: 2007.
- S. Hellmann: Die Grafen von Savoyen und das Reich: bis zum Ende der staufischen Periode. Innsbruck: 1900.
- E. Hlawitschka. Zur Abstammung Richwaras, der Gemahlin Herzog Bertholds I. von Zähringen. „Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins”. 154, 2006.
- Antoni Mączak: Savoia. W: Antoni Mączak (red.): Dynastie Europy. Wyd. III zmienione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2009. ISBN 978-83-04-04853-9.
- R. Merlone. Prosopografia aleramica (secolo X e prima metà dell'XI). „Bollettino storico-bibliografico subalpino”. LXXXI, 1983.
- C.W. Previté-Orton: The Early History of the House of Savoy (1000-1233). Cambridge: 1912.
- Reina Pennington: Amazons to Fighter Pilots: An Autobiographical Dictionary of Military Women. Westport, CT: Greenwood Press, 2003, s. 3. ISBN 0-313-32707-6.
- D. Schwennicke: Europäische Stammtafeln. T. I.1. Marburg: 1978.
- I poli del potere pubblico e dell'orientamento signorile degli Arduinici: Torino e Susa. W: G. Sergi: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
- G. Sergi: I confini del potere. Marche e signorie fra due regni medievali. 1995.
- Matilde di Canossa e Adelaide di Torino: contatti, confronti, valutazioni tipologiche. W: G. Sergi: Matilde di Canossa e il suo tempo. Atti del XXI congresso internazionale di studio Sull’alto Medioevo. Spoleto: 2016.)
- L. Vergano: Storia di Asti. T. I. Asti: 1951.
Linki zewnętrzne edytuj
- Women's Biography: Adelaide of Turin and Susa (Krótka biografia Adelajdy, tłumaczenie na j. angielski listów do Adelajdy i dokumenty prawne wydane przez Adelajdę)
- Medieval Lands Project: Northern Italy, 900–1100.
- Adelheid von Turin, Herzogin von Schwaben, Markgräfin von Turin, Gräfin von Savoyen