Adolf Rosner
Adolf Rosner (Adi, Edi, Eddi, Adolph Ignatievich Rosner) (ur. 26 maja 1910 w Berlinie, zm. 8 sierpnia 1976 tamże) – polski i rosyjski trębacz jazzowy oraz kompozytor pochodzenia żydowskiego. Jeden z twórców jazzu w Polsce; nazywany Białym Armstrongiem.
| |
| Imię i nazwisko |
Adolf Rosner |
|---|---|
| Pseudonim |
Ady, Eddie |
| Data i miejsce urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Instrumenty | |
| Gatunki | |
.jpg){kind=small}
| |
O historii życia Rosnera nakręcono film dokumentalny The Jazzman from the Gulag[1]. Jest bohaterem artykułów wspomnieniowych[2][3]
Życiorys edytuj
Urodził się w Berlinie w rodzinie polskich Żydów, którzy wyemigrowali do Niemiec z Polski. Rodzice: Ignacy i Róża Rosnerowie. W 1916 roku rozpoczął naukę w szkole muzycznej Szterna w Berlinie, którą ukończył w 1920 roku. W 1928 zaczął występować w orkiestrze jazzowej M. Webera w Hamburgu a następnie w orkiestrze Weintraub Syncopators. Pod koniec lat 20. i na początku lat 30. był uważany za jednego z najlepszych trębaczy jazzowych w Europie. W 1933, po dojściu nazistów do władzy, wielu muzyków o żydowskich korzeniach wyjechało z Niemiec. Rosner poprosił o azyl w Belgii, czego mu odmówiono. W 1933 roku wyjechał do Polski, najpierw do Krakowa, a następnie do Warszawy. Jego występy w Polsce miały wielki wpływ na rozwój jazzu w kraju. Jego trzynastoosobowy zespół muzyczny odnosił tutaj olbrzymie sukcesy. Występował także m.in. w Monte Carlo, krajach Beneluksu, Skandynawii, Francji. Był właścicielem klubu "Chez Adi" w Łodzi. Jego idolem był Harry James. Korespondował z Genem Krupą. W 1934 podczas koncertu we Włoszech spotkał się z Luisem Armstrongiem. Wraz z przyszłą żoną Ruth Kamińską grywał w znanej i lubianej "Café Esplanada". W drugim tygodniu bombardowań Warszawy w 1939 roku poprosił o rękę Ruth i został przyjęty. Jego teściowa Ida Kamińska była w czasie okupacji na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich, przeznaczona do likwidacji. Ida Kamińska tak wspominała te czasy:
Teatr i mieszkanie w Warszawie zbombardowano na początku września, gdy siedzieli w schronie. Nie zostało im nic poza pierścionkiem i dwoma futrami. W piwnicy razem z nimi siedział Biały Armstrong. Nazywał się Adolf Rosner, ale w tej sytuacji mówiono do niego Adi. Podpisywał się Eddie, potem – Edi. Sprzedawano widokówki, jak gra na dwóch trąbkach naraz; jako 19-latek zajął w Ameryce drugie miejsce w konkursie jazzowym, w którym Armstrong zajął pierwsze. Jego ojciec był szewcem z Oświęcimia. Adi przyjechał z Berlina na koncerty do Polski, a Ruth Kamińska śpiewała z jego zespołem w Café Esplanada. Przy pierwszych bombardowaniach życie uratował im fortepian, pod który razem wskoczyli. W drugim tygodniu bombardowań Adi poprosił w schronie o rękę Ruth. Ida dała córce w posagu pierścionek i dwie puszki sardynek znalezione w ruinach. Wyszli po trzech tygodniach. Spali jakiś czas u znajomych. Dozorczyni za to, że nie doniesie, iż w kamienicy są Żydzi, brała niewygórowaną opłatę. Pewnego wieczoru zjawiła się dziennikarka pani Słapak z ostrzeżeniem (za darmo), aby wyjechali natychmiast, bo Ida Kamińska jest na liście reżyserów sztuk antyhitlerowskich, przeznaczona do likwidacji[2].
Po klęsce wrześniowej uciekł do ZSRR. Orkiestrę, którą kierował Rosner popierał Pantelejmon Ponomarienko, pierwszy sekretarz partii Białorusi. Po koncercie w Mińsku Ponomarenko zaproponował, aby orkiestra Rosnera została orkiestrą jazzową Republiki Białoruskiej. W związku z tym Rosner dał koncert dla nielicznie zgromadzonej publiczności i... otrzymał pochlebną opinię Józefa Stalina. Zaczęto nazywać jego orkiestrę Zespołem Stalina. W czasie wojny dawał koncerty, jeżdżąc z zespołem własnym pociągiem. Rosner znakomicie zarabiał – miał m.in. eleganckie mieszkanie blisko Kremla[4]. Po wojnie aresztowany jako kosmopolita, prowadził orkiestry w Magadanie. Ida Kamińska tak wspominała te czasy:
Adi stworzył orkiestrę jazzową, a pierwszy sekretarz Komunistycznej Partii Białorusi Pantelejmon Ponomarienko dał im w 1942 r. pociąg w prezencie. W roku 1943 zagrali w pustym teatrze w Soczi tylko dla Stalina, którego nawet nie widzieli ze sceny. Poinformowano ich, że występ się podobał. – A więc jesteśmy bezpieczni na co najmniej 25 lat – Adi powiadomił Ruth. Odtąd mówiono: Rosner – dyrektor prywatnej orkiestry Stalina. Jednak w 1946 r. w 'Prawdzie' ukazał się artykuł pt. 'Trywialność na estradzie'; dowodził, że Rosner uprawia triki i gra muzykę, która demoralizuje umysły. Pojawiło się hasło: 'Kto dziś gra jazz, jutro zdradzi ojczyznę!'. Gorki napisał rozprawę o jazzie jako muzyce duchowej nędzy, aż w końcu Stalin zabronił używać tego słowa. Postanowili, że jak najszybciej razem wrócą do Polski. Ida z Marianem Melmanem i synem odjechali kilka dni wcześniej niż dzieci [...] Adi i Ruth z Eriką wciąż nie przyjeżdżali. Dostała wiadomość: Adiego aresztowano za 'zdradę ojczyzny przez nielegalny wyjazd za granicę' (w ten sposób dowiedział się, że jego ojczyzną jest ZSRR) oraz za 'kosmopolityzm'. Zadzwoniła do szkolnej koleżanki – Doby Taubin z Moskwy – żeby sprawdziła, co naprawdę się stało. Doba oddzwoniła: – Twój zięć zachorował, Ruth we Lwowie codziennie nosi mu do szpitala jedzenie (co znaczyło, że Adi został aresztowany). [...] Adiego torturowano przez siedem miesięcy, aby przyznał się, że jest szpiegiem. Potem zapadł wyrok – dziesięć lat w obozie pracy w Chabarowsku. Po czterech latach trafił na Kołymę. Ruth zesłano do miasta Kokczetaw w Kazachstanie, gdzie mogła mieszkać w wolno stojącym domu, ale codziennie musiała meldować się na milicji[2].
Rosner został zwolniony z gułagu w roku 1954, po śmierci Stalina. Prawie od razu utworzył 64-osobowy zespół w Moskwie. Na trzy lata przed śmiercią wrócił jednak do Berlina[5].
W latach 1930 Adolf Rosner napisał muzykę do rosyjskich słów Ajda pareń, parieniok. W latach 1950 piosenka Cicha woda (refren: Cicha woda, brzegi rwie...) wykonywana przez Zbigniewa Kurtycza na melodię skomponowaną przez Rosnera była jedną z najpopularniejszych w Polsce.
W 1988 jego nagrania rosyjskie zostały wydane w serii: Melodiya Soviet Anthology of Jazz. W 1992 roku zorganizowano w Moskwie koncert, opracowany na podstawie muzyki z 78 obrotowych płyt gramofonowych.
Miał córkę – Erykę.
Przypisy edytuj
- ↑ The Jazzman from the Gulag, Pierre-Henry Salfati reżyser, 1999
- ↑ a b c Mariusz Szczygieł, Gazeta Wyborcza 28 sierpnia 2004
- ↑ The Ady Rosner Story, Jazzfreund publications, Menden 1982.
- ↑ S. Frederick Starr, Red Hot — The Fate of Jazz in the Soviet Union, 1983
- ↑ Kudrjacewa, K. Jak pracowałam w Eddi Rosnera (po rosyjsku)