Aleksy Dobosz
Aleksy Dobosz (ukr. Ołeksa Dowbusz, ur. 1700 w Peczeniżynie, zm. 24 sierpnia 1745 w Kołomyi) – zbójnik karpacki grasujący ze swoją bandą w latach 1739-1745 na Pokuciu w okolicach Mikuliczyna, bohater pieśni i legend huculskich.
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
Działalność Dobosza edytuj
Główna kryjówka bandy mieściła się w masywie Czarnohory, skąd zbójnicy wyprawiali się w doliny, by rabować dwory szlacheckie, wsie i miasteczka, nie cofając się przed tak śmiałymi napadami, jak np. na jarmark w Bolechowie. Znane jest najście opryszków Dobosza na dwór Jędrzeja Karpińskiego, ojca poety, w dniu narodzin Franciszka. Zbójnik ułagodzony dobrym przyjęciem zrezygnował z rabunku, polecając jedynie, by na chrzcie nadano chłopcu imię Aleksy.
Był to jednak wypadek (o ile prawdziwy) odosobniony. Z reguły w trakcie napadów zbójnicy torturowali w najwymyślniejszy sposób swoje ofiary w celu wymuszenia ujawnienia skrytek ze skarbami. Nieobce były im morderstwa i gwałty. Szalenie odważny i sprytny Dobosz uniknął wszystkich zasadzek i pościgów. Zginął zabity przez huculskiego chłopa, Dźwinkę ze wsi Kosmacz, któremu uwiódł żonę[1].
Legenda mówi, że Dobosz „uczony był”, pisać i czytać umiał, a rabował po to, by bogatym brać, a biednym dawać. Dodatkowym motywem miała być zemsta za doznane krzywdy. Wśród miejsc związanych z Doboszem wymieniano drewnianą cerkiewkę koło Bolechowa, gdzie zbójnicy ucztowali po udanym napadzie, a także wydrążoną kłodę dębową przerzuconą nad potokiem we wsi Turka. Wewnątrz tej kłody Dobosz się ukrywał „dymem przez ludzi starosty wykurzany”.
Kule się go nie imały. Dopiero Dźwinka wydobył od skruszonej żony, że chcąc Dobosza zgładzić trzeba „strzelbę nabić kulą srebrną, a na wierzch nałożyć 9 ziarn pszenicy poświęcone przez popa, który nad nimi 12 ewangelii odmówi”. I tak Dobosz, zdradzony przez kochankę, padł od kuli zazdrośnika. Zmarł podobno od rany w swej kryjówce w Czarnohorze, a przed śmiercią sam ułożył i odśpiewał towarzyszom balladę:
- Oj popid haj zełeneńki
- chodyt Dobosz mołodeńki
- taj na niżku nalehaje,
- topircem sia pidperaje...
Dobosz w literaturze edytuj
Dobosz pojawia się w wielu balladach i śpiewkach huculskich. Znana była kołomyjka ostrzegająca, by nie wierzyć żadnej dziewczynie z Kosmacza, bo wszystkie zdradzają. August Bielowski napisał „Dumkę o Doboszu” z wykorzystaniem ludowej melodii ukraińskiej.
Po śmierci Dobosza hersztem jego bandy był Wasyl Bajurak, który po śmierci Dobosza rok tylko dokazywał. Franciszek Karpiński w dzieciństwie był świadkiem jego powieszenia w Stanisławowie.
Przypisy edytuj
- ↑ August Bielowski, „Pokucie”; Czas; dodatek miesięczny rok drugi, t. VI. Zeszyt 18 czerwiec, Kraków 1857 od str 653 do 734, przytaczał sprawę kryminalną względem Stefana Dźwińczuka o zabicie Dowbosza opryszka d. 27 sierpnia 1745 roku, przed Szymonem Gaczkowskim wójtem polskim, Michałem Amirowiczem wójtem ormiańskim, Semionem Nowosielskim rajcą polskim, Konstantym Sołtanowiczem rajcą ormiańskim, Sewerynem Manugiewiczem ławnikiem ormiańskim. Nareszcie na str. 733 o Bajuraku, który w r. 1750 rozbijać począł. Sadok Barącz komentuje ten artykuł: „Przytoczywszy zatem dzieje mołojca robi tę słuszną a zdrową uwagę: jak mało polegać można pod względem prawdziwości zdarzeń na podaniach i pieśniach ludu, nawet wtedy, gdy są niemal współczesne samym wypadkom.”.
Bibliografia edytuj
- Wacław z Oleska, Pieśni polskie i ruskie ludu galicyjskiego, Lwów 1833
- Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna, t. IV.
Linki zewnętrzne edytuj
- Opryszki w Karpatach, powieść z podań gminnych, przez Eugeniusza Brockiego, Haliczanin, wyd. Walenty Chłedowski 1830