Alfabet kurdyjski
Alfabet kurdyjski – system pisma służący do zapisu języka kurdyjskiego. Aktualnie język kurdyjski zapisywany jest za pomocą trzech różnych alfabetów – w zależności od regionu występowania.
Alfabet Hawar edytuj
Formę używaną w Turcji oraz Syrii stworzył na bazie alfabetu łacińskiego Jeladet Ali Bedir Khan (kurd. Celadet Elî Bedirxan) w 1932[1]. Alfabet ten nazywany jest – od nazwiska twórcy – „zapisem Bedirxana” (ang. Bedirxan script), lub Hawar (nazwa pochodzi od dziennika Hawar, w którym po raz pierwszy w 1932 Jeladet Ali Bedir Khan użył tego systemu pisma)[2].
Alfabet stosowany jest do zapisu dialektu kurmandżi, zawiera 31 liter:
A, B, C, Ç, D, E, Ê, F, G, H, I, Î, J, K, L, M, N, O, P, Q, R, S, Ş, T, U, Û, V, W, X, Y, Z
W alfabecie występuje siedem samogłosek – trzy krótkie i cztery długie. Długie samogłoski są oznaczane za pomocą akcentu przeciągłego.
Rządy Turcji nie uznawały alfabetu stosowanego w tym kraju przez mniejszość kurdyjską, przez co używanie liter X, W oraz Q, które nie występują w łacińskim alfabecie tureckim, prowadziło do prześladowań Kurdów[3]
Od sierpnia 2003 wielu Kurdów starało się w sądach o możliwość zapisu ich kurdyjskich imion z uwzględnieniem liter typowych dla języka kurdyjskiego (Q, W, X), jednak ich prośby zostały oddalone[4].
Alfabet dialektu sorani edytuj
Alfabet stosowany do zapisu dialektu sorani (kurdi), którym posługują się Kurdowie z Iraku oraz Iranu, opiera się na zmodyfikowanym alfabecie arabskim. Zawiera 33 litery. W odróżnieniu od podstawowego alfabetu arabskiego, który służy do zapisu pisma spółgłoskowego, w alfabecie używanym do zapisu dialektu sorani obowiązkowo używa się samogłosek.
ى, ێ, ﮪ , ﻭﻭ, ﻭ , ﯙ , ﻥ , ﻡ , ﻝ, ڵ, ﮒ, ﮎ, ﻕ, ڤ, ﻑ, ﻍ, ﻉ, ﺵ, ﺱ, ﮊ, ﺯ, ڕ, ﺭ, ﺩ, ﺥ, ﺡ, ﭺ, ﺝ, ﺕ, ﭖ, ﺏ, ه, ﺍ
Obok zmodyfikowanego alfabetu arabskiego w użyciu jest również alfabet dialektu kurmandżi – Hawar.
Cyrylica edytuj
Język kurdyjski występujący na terenach byłego ZSRR opiera się na zmodyfikowanej cyrylicy. Używa go część Kurdów mówiących w dialekcie kurmandżi. Alfabet ten zawiera 32 litery:
А, Б, В, Г, Г', Д, Е, Ә, Ә́, Ж, З, И, Й, К, К', Л, М, Н, О, Ö, П, П', Р, Р', С, Т, Т', У, Ф, Х, Һ, Һ', Ч, Ч', Ш, Щ, Ь, Э, Q, W
Alfabet armeński edytuj
W latach 1921-1929 na terenie Armeńskiej SRR język kurdyjski zapisywany był za pomocą alfabetu ormiańskiego[5]. System ten został zastąpiony Jaŋalifem – systemem pisma opartym na alfabecie łacińskim, wprowadzony podczas kampanii latynizacji w ZSRR.
Ujednolicony alfabet turecki edytuj
W 1928 język kurdyjski na terenie całego ZSRR (włączając w to Armeńską SRR) – jak i inne alfabety (nie bazujące na alfabecie łacińskim) ludów zamieszkujących tereny Związku Radzieckiego – został zastąpiony alfabetem utworzonym na bazie alfabetu łacińskiego, uzupełnionego znakami charakterystycznymi dla cyrylicy:
a, b, c, ç, d, e, ә, f, g, г, h, i, ь, j, k, ʀ, l, m, ɴ, o, ө, w, p, n, q, ч, s, ш, ц, t, u, y, v, x, z, ƶ.
W 1929 miała miejsce kolejna reforma; dotychczasowy system znaków zastąpiono następującym[6]:
| A a | B b | C c | Є є | Ç ç | D d | E e | Ә ә |
| Ә́ ә́ | F f | G g | Ƣ ƣ | H h | Ħ ħ | I i | J j |
| K k | K̡ k̡ | L l | M m | N n | O o | Ö ö | P p |
| P̡ p̡ | Q q | R r | S s | Ş ş | T t | T̡ t̡ | U u |
| Û û | V v | W w | X x | Y y | Z z | Ƶ ƶ | Ь ь |
Yekgirtú edytuj
Yekgirtú (co oznacza „ujednolicony”) jest to aktualnie tworzony alfabet, który ma stanowić system pisma możliwy do wykorzystania we wszystkich dialektach kurdyjskich, zastępujący różne systemy pisma stosowanie w języku kurdyjskim na całym świecie.
Alfabet bazujące na standardzie kodowania znaków ISO 8859-1[7], składa się z 34 liter:
A, B, C, D, E, É, F, G, H, h', I, Í, J, Jh, K, L, ll, M, N, O, P, Q, R, rr, S, Sh, T, U, Ú, Ù, V, W, X, x', Y, Z
Przypisy edytuj
- ↑ Kurdish Academy of Language: The History of Kurdish Language. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
- ↑ Centre for Kurdish Studies: Building a Kurdish Language Corpus. An overview of the Technical Problems. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
- ↑ One such sensitive issue, which was highlighted by the authorities and the mass media in a language inciting the public against the Kurdish minority, was the use of Kurdish alphabet letters “q, x and w” which do not exist in the Turkish alphabet. These letters, which were freely used in writing in western languages, led to prosecutions and other sanctions when used in writing in Kurdish. (s.8) International Helsinki Federation for Human Rights: Extract from the IHF report. Human Rights in the OSCE Region: Europe, Central Asia and North America, Report 2005 (Events of 2004). [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
- ↑ Saniye Karakaş, Diyarbakır Branch of the Contemporary Lawyers Association: Submission to the Sub-Commission on Promotion and Protection of Human Rights: Working Group of Minorities; Tenth Session, Agenda Item 3 (a). Komisja Praw Człowieka ONZ, marzec 2004. s. 3. [dostęp 2009-02-15]. Cytat: Kurds have been officially allowed since September 2003 to take Kurdish names, but cannot use the letters "x,w or q", which are common in Kurdish but do not exist in Turkey's version of the Latin alphabet. [...] Those letters, however, are used in Turkey in the names of companies, TV and radio channels, and trademarks. For example Turkish Army has company under the name of AXA OYAK and there is SHOW TV television channel in Turkey. (ang.).
- ↑ энциклопедиа кругосвет: Курдский язык. [dostęp 2009-02-15]. (ros.).
- ↑ Культура и письменность Востока. 1928, №2.
- ↑ Kurdish Academy of Language: Kurdish Unified Alphabet. [dostęp 2009-02-15]. (ang.).
Linki zewnętrzne edytuj
- Tabela porównawcza z alfabetów kurdyjskich
- Język kurdyjski – alfabet i wymowa
- Kurdish Unicode Fonts. kurditgroup.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-04)].