Alfabet rosyjski

rosyjska, 33-literowa odmiana cyrylicy

Alfabet rosyjski (ros. русский алфавит) – alfabet używany do zapisu języka rosyjskiego. Składa się z 33 liter, aczkolwiek ё jest nieobowiązkowa, a ъ praktycznie się nie używa[1].

Litera ъ w latach 20. i 30. XX wieku zastępowana była apostrofem – maszyny do pisania oraz stosowane w drukarniach czcionki wyprodukowane w tym okresie nie zawierały litery ъ, ponieważ jeszcze zwalczano starszą, przedsowiecką ortografię. W latach 1940–1970, mimo ponownego wprowadzenia do alfabetu litery ъ, bywała ona nadal zastępowana przez znak apostrofu lub (w maszynach do pisania) przez znak . Obecnie z takimi sposobami oddawania litery ъ można się nadal spotkać w rękopisach osób starszych. Czasami stosowanie apostrofu zamiast ъ jest ukrainizmem, jako że to właśnie w języku ukraińskim apostrof pełni tę samą funkcję fonetycznie, co ъ w języku rosyjskim.

Litery edytuj

 
Wielkie litery alfabetu w kroju szeryfowym
 
Wersja pisana (pominięto wielką wersję znaku twardego i miękkiego)
Litery alfabetu rosyjskiego (cyrylicy)
Pismo proste Pismo pochyłe
(kursywa)
pismo odręczne nazwa nazwa rosyjska
А а А ɑ   а a
Б б Б б   b be
В в В в   w we
Г г Г г   g ge
Д д Д д   d de
Е е Е е   je je
Ё ё[a] Ё ё   jo jo
Ж ж Ж ж   ż że
З з З з   z ze
И и И и   i i
Й й Й й   j i kratkoje
К к К к   k ka
Л л Л л   l, ł[b] el
М м М м   m em
Н н Н н   n en
О о О о   o o
П п П n   p pe
Р р Р р   r er
С с С с   s es
Т т Т т   t te
У у У у   u u
Ф ф Ф ф   f ef
Х х Х х   ch cha
Ц ц Ц ц   c ce
Ч ч Ч ч   cz[c] cze
Ш ш Ш ш   sz sza
Щ щ Щ щ   szcz[d] szcza
Ъ ъ Ъ ъ   twardy znak twiordyj znak
Ы ы Ы ы   y y
Ь ь Ь ь   miękki znak miagkij
znak
Э э Э э   e e lub
e oborotnoje
Ю ю Ю ю   ju ju
Я я Я я   ja ja

Litery usunięte w latach 1917–1918 edytuj

Do czasu reformy rosyjskiej ortografii w latach 1917–1918[2], a w publikacjach emigracyjnych jeszcze długo później, w języku rosyjskim oficjalnie funkcjonowały jeszcze 4 inne litery tj.:

  • Ѣѣ (jać – ros. ять) zastąpiona przez literę Е
  • Ѳѳ (fita – ros. фита) zastąpiona przez literę Ф
  • Іі (i diesiatiericznoje – ros. и десятеричное) zastąpiona przez literę И
  • Ѵѵ (iżyca – ros. ижица), już przed rewolucją używana do zapisu bardzo nielicznych słów (np. мѵро, tzn. krzyżmo), zastąpiona przez И

Także i obecnie litery te, choć rzadko, spotkać można niekiedy w rosyjskich tekstach. Dotyczy to zwłaszcza litery Ѣ, niegdyś powszechnej w rosyjskim piśmiennictwie, której usunięcie wzbudziło największe opory (pozostałe trzy usunięte z alfabetu litery używane były w niewielkiej liczbie słów, głównie zapożyczeń z języka greckiego; 'і' także w niektórych końcówkach, w zasadzie zawsze przed samogłoskami i samogłoskami jotowanymi). Użycie tego znaku ma nawiązywać do starych, przedrewolucyjnych tradycji, stąd litera ta pojawia się niekiedy np. w nazwach firm czy na znakach towarowych.

Użycie litery ё edytuj

Współcześnie litery ё wymawianej jako /jo/ w języku rosyjskim używa się obowiązkowo w następujących przypadkach[3]:

  • w tekstach, gdzie konsekwentnie stawia się znaki akcentu;
  • w książkach przeznaczonych dla małych dzieci;
  • w tekstach dla uczniów i uczących się języka rosyjskiego jako obcego.

W każdej książce teksty można pisać, używając litery ё, jeśli taka jest wola autora czy redaktora. Często jednak litery tej używa się tylko wyrywkowo. Zaleca się jej używać w przypadku[3]:

  • kiedy pozwala to uniknąć dwuznaczności (np. всё → wszystko, все → wszyscy; нёбо → podniebienie, небо → niebo; узнаем → poznamy, узнаём → poznajemy)
  • kiedy ma się do czynienia ze słowem rzadko występującym lub powszechnie źle wymawianym, dla ukazania jego prawidłowej wymowy (np. флёр → welur, щёлочка → szczelinka, сёрфинг → surfing, новорождённый → noworodek)
  • w niektórych nazwach własnych gdzie rozróżnienie е i ё dla zwykłych czytelników nie jest intuicyjnie oczywiste (np. Дежнёв → Dieżniow, Олёкма → Olokma).

Zobacz też edytuj

Uwagi edytuj

  1. W większości publikacji kropki odróżniające literę jo od je nie są zaznaczane, ale regularnie stosuje się je w podręcznikach i książkach dla dzieci, encyklopediach (w tym w Wikipedii) oraz w tych przypadkach, kiedy litera „ё” jest potrzebna dla zapobiegania homonimii: все (wszyscy) – всё (wszystko) lub небо (niebo) – нёбо (podniebienie); litera „ё” jest też stosowana przy transkrybowaniu z języków obcych.
  2. Wymowa pośrednia pomiędzy polskim l a ł (tzw, ł tylnojęzykowe, kresowe lub sceniczne).
  3. Wymowa bardziej miękka niż w języku polskim, bliższa ć.
  4. Wymowa bliższa ś.

Przypisy edytuj