Alfons X Mądry, hiszp. Alfonso X El Sabio (ur. 23 listopada 1221 w Toledo, zm. 4 kwietnia 1284, w Sewilli) – król Kastylii i Leónu w latach 1252–1284, antykról Niemiec w latach 1257–1275 (w opozycji do Ryszarda z Kornwalii, a następnie wybranego Rudolfa Habsburga).

Alfons X Mądry
Ilustracja
Alfons X Mądry
Król Kastylii i Leónu
Okres

od 1 czerwca 1252
do 4 kwietnia 1284

Poprzednik

Ferdynand III Święty

Następca

Sancho IV Odważny

antykról Niemiec
(w opozycji do
Ryszarda z Kornwalii, a następnie Rudolfa I)
Okres

od 7 kwietnia 1257
do 1275

Poprzednik

Wilhelm z Holandii

Następca

Rudolf I Habsburg

Dane biograficzne
Dynastia

burgundzka

Data urodzenia

23 listopada 1221

Data śmierci

4 kwietnia 1284

Ojciec

Ferdynand III Święty

Matka

Elżbieta Hohenstauf

Żona

Jolanta Aragońska

Dzieci

Ferdynand
Berengaria
Beatrycze
Ferdynand de la Cerda
Eleonora
Sancho IV Odważny
Konstancja
Piotr
Jan
Izabela
Jolanta
Jakub

Alfons X i jego dwór
Posąg Alfonsa X

Życiorys edytuj

Był najstarszym synem Ferdynanda III Świętego i Elżbiety, córki Filipa Szwabskiego. Objął tron po swoim ojcu 1 czerwca 1252 roku. Alfons X zapisał się w historii jako mecenas nauki i sztuki, który zgromadził wokół siebie kolegium żydowskich i arabskich uczonych znanych jako szkoła tłumaczy w Toledo. Z jego inicjatywy spisano Historię Hiszpanii (Estoria de Espana, ok. 1260) obejmującą okres od niepamiętnych czasów do XIII wieku. Poza tym uczeni pod jego przewodnictwem zajęli się kodyfikacją prawa zapisanego w tzw. Las Siete Partidas. Na podstawie tego kodeksu można wysnuć wniosek, że Alfons odznaczał się wyjątkowym jak na tamte czasy liberalizmem i tolerancją w odniesieniu do zamieszkujących półwysep muzułmanów oraz żydów. Popierał tzw. Toledańską Szkołę Tłumaczy, uczonych, którzy przekładali na łacinę i hiszpański teksty arabskie i hebrajskie znajdowane w podbijanych miastach.

Za jego czasów język hiszpański (kastylijski) zaczął zastępować wcześniej panującą łacinę. Alfons X zajmował się także astronomią; prowadził obserwatorium w swej stolicy, Toledo, a także zwołał kolegium najlepszych astronomów, które stworzyło Tablice alfonsyńskie (Tablas alfonsíes) dotyczące konstelacji gwiezdnych i ruchów gwiazd. Kazał przetłumaczyć arabski traktat o kamieniach (Lapidario, 1241) oraz zbiór bajek i przypowieści wschodnich Calila y Dimma (1251). Jest także autorem ok. 450 cantigas, czyli pieśni religijnych ku czci Matki Boskiej (Cantigas de Santa Maria), zawartych w 4 rękopisach.

Jest autorem pierwszego na świecie (1283 r.) manuskryptu, opisującego grę w szachy klasyczne[1]. Manuskrypt ten, przechowywany w bibliotece klasztoru św. Wawrzyńca w Eskurialu koło Madrytu dotyczy również innych gier, takich jak kości, warcaby, szachy nieortodoksyjne i inne gry tablicowe, również te oparte na rzutach kośćmi[1].

Jego zasługi na polu sztuki, nauki i kultury nie szły w parze z sukcesami politycznymi. Nie udało mu się wyprzeć z Półwyspu Iberyjskiego Maurów, ani opanować Nawarry czy też Portugalii – co prawda udało mu się zdobyć Kadyks. Mimo pretendowania do tronu Świętego Cesarstwa Rzymskiego i wyboru przez część książąt na króla rzymskiego, nie udało mu się nigdy faktycznie zostać cesarzem – przegrał rywalizację z bratem króla Anglii Ryszardem z Kornwalii. Nieudane próby reformy prawodawstwa i nakładane podatki spowodowały rewoltę w kraju, a w końcowym efekcie detronizację Alfonsa przez jego syna Sancho IV.

Urna z sercem Alfonsa X Mądrego znajduje się w katedrze w Murcji.

W 1246 poślubił Jolantę Aragońską, wówczas dziesięcioletnią córkę króla AragoniiJakuba I Zdobywcy i Jolanty Węgierskiej. Para miała razem 12 dzieci:

  • Ferdynanda (zm. w dzieciństwie i pochowanego w Las Huelgas, w Burgos),
  • Berengarię (1253 – po 1284),
  • Beatrycze (1254–1280), żonę Wilhelma VII, markiza Montferrat,
  • Ferdynanda de la Cerda, infanta Kastylii (1255–1275), męża Blanki (córki króla Francji Ludwika IX Świętego),
  • Eleonorę (1257–1275),
  • Sancha IV Odważnego, króla Kastylii (1258–1295),
  • Konstancję (1258–1280), zakonnicę w Las Huelgas,
  • Piotra (1260–1283),
  • Jana, pana Walencji (1262–1319),
  • Izabelę (zm. w dzieciństwie),
  • Jolantę (1265–1296), żonę Diega Lopeza de Haro,
  • Jakuba (1266–1284).

Upamiętnienie edytuj

Jego imieniem nazwano krater Alphonsus na Księżycu[2].

Przypisy edytuj

  1. a b Władysław Litmanowicz, Jerzy Giżycki, Szachy od A do Z, t. 1, Warszawa: "Sport i Turystyka”, 1986, s. 26, ISBN 83-217-2481-7 (pol.).
  2. Alphonsus on Moon. [w:] Gazetteer of Planetary Nomenclature [on-line]. IAU, USGS Astrogeology Science Center, NASA. [dostęp 2022-09-11]. (ang.).