Wikipedia

Antoni Bodziak

Antoni Zdzisław Bodziak (ur. 1862 w Woli Cieklińskiej, zm. 27 października 1911 w Manaus) – polski przedsiębiorca, kupiec, handlowiec, polityk i wojskowy oraz działacz polonijny na emigracji w Brazylii.

Antoni Bodziak
Ilustracja
Antoni Bodziak (1896)
Data i miejsce urodzenia

1862
Wola Cieklińska

Data i miejsce śmierci

27 października 1911
Manaus

Narodowość

polska

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Antoni Zdzisław Bodziak[1][2] urodził się w 1862[3][4] w Woli Cieklińskiej[potrzebny przypis]. Według relacji z początku XX wieku pochodził z Posady Olchowskiej pod Sanokiem[5]. Miał siostrę[5]. Ukończył naukę w szkole ludowej w Sanoku[5]. Później kształcił się w C. K. Gimnazjum w Jaśle[6][7]. Był zatrudniony w kancelarii notariusza Floriana Minkusiewicza w Dukli[6]. W szeregach C. K. Armii odbył obowiązkową służbę wojskową[6].

Początkowa emigracja w Brazylii edytuj

Na fali emigracji Polaków do Ameryki wyjechał do Brazylii[6][8] około 1880[9], mając wówczas 18 lat[10][3][11]. Zajął się tam handlem[3] i kupiectwem[8]. W Apiehy w stanie São Paulo założył firmę, był przedsiębiorcą budowy dróg i telegrafów[10]. Został też deputowanym z tego okręgu w kongresie stanowym[10]. Następnie przeniósł się do stanu Parana[10]. Tam osiadł w kolonii polskiej São Mateus do Sul (Św. Mateusz)[10][3]. Prowadził tam sklep (skład[12]) i młyn[8]. W tym miejscu stworzył też Towarzystwo Strzeleckie imienia Kazimierza Pułaskiego[13][14][8][15][3], w ramach którego działała czytelnia[8]. Był współpracownikiem czasopisma polonijnego „Przegląd Imigracyjny”[3]. Był też w składzie komitetu wydawniczego pisma „Gazeta Polska w Brazylii”, wydawanego w Kurytybie od 1892[16]. W 1893 zapowiadał swój przyjazd na wystawę krajową we Lwowie[17].

Udział w rewolucji (1893-1895) edytuj

 
Antoni Bodziak (stoi z przodu drugi od prawej) wraz z żołnierzami w 1894

Po wybuchu tzw. rewolucji federalistycznej w 1893, wymierzonej w rządy prezydenta Floriano Peixoto, przedstawiciel władz (Plinio Miro) ogłosił stan oblężenia kolonii São Mateus i przedstawił listę Polaków, przewidzianych do wcielenia w szeregi sił rządowych w walce przeciw rewolucjonistom[14]. W odpowiedzi miejscowi mieszkańcy postanowili się zbuntować[13][14]. W wyniku narady Polaków i Brazylijczyków (zwanych ówcześnie Brazylianami) w lipcu 1893 wybrano „komitet polsko-brazylijski”, składający się z 17 Brazylijczyków i 4 Polaków (mający na celu obronę interesów ludności przed działaniami rządu), na czele którego stanął Antoni Bodziak[13][18]. Mieszkańcy kolonii uznali, że wolą opowiedzieć się za rewolucjonistami (opozycjonistami) przeciw stronie rządowej (legalistów)[14][3][19]. Chwycili oni za broń, aresztowali komisarza policji, proklamowano samodzielny urząd i wydali odezwę do ludności, wzywającą do obrony swych praw[13][14]. Zebrano wtedy grupę około 400 ludzi, głównie Polaków, a dowództwo oddano Antoniemu Bodziakowi[20]. Z całości ochotników sformowano wtedy trzy oddziały, z których trzeci był dowodzony przez Bodziaka i trzech innych Polaków[14]. Pod koniec 1893[18], po nadejściu sił rządowych Bodziak (mając za sobą ok. 300 ludzi, tzw. „Mateuszaków”) podjął rozmowy z przybyłym ze strony przeciwnej dowodzącym, przedstawiając mu powód zbrojnego wystąpienia, po czym tenże (kpt. Rollenberg) obiecał nie wyciągać konsekwencji wobec powstańców w zamian za ich uspokojenie[21][18]. Mimo udzielonej gwarancji i danego przez Rollenberga słowa honoru, po ujawnieniu tekstu ww. manifestu, następnego dnia Bodziak wraz z innymi polskimi przywódcami zostali aresztowani i przewiezieni statkiem do Kurytyby[22][18][3]. Bodziak wziął wtedy winę na siebie, usiłując ochronić rodaków od odpowiedzialności[23]. Wyrokami sądu wojennego polscy przywódcy zostali skazani na karę osadzenia w fortecy (według jednej wersji Bodziaka ukarano najwyższym wymiarem czterech lat[13], zaś według innego źródła skazano go na karę śmierci[10]). Po kilku miesiącach od zatrzymania pozostali Polacy zostali zwolnieni z więzienia[10]. W tym czasie rozgorzały walki federalistów z władzą (także w São Mateus), a po wycofaniu się sił rządowych z Kurytyby 15 stycznia 1894, otwarto tam więzienia, wskutek czego Bodziak odzyskał wolność[22].

 
Antoni Bodziak (przed 1900)

Pod koniec tego miesiąca władze rewolucyjne ustanowiły rządy wojenne[24]. Dowodzący polskim batalionem Bodziak dokonał zatrzymania kilku oficerów oraz przejęcia broni i amunicji[24]. Został mianowany pułkownikiem i otrzymał zarząd na częścią stanu Parana na obszarze od Palmeiry do ujścia rzeki Iguaçu[24]. Polski batalion działał na tym terytorium, operował m.in. w Ponta Grossa, w Paranaguá i nad wspomnianą rzeką Iguaçu[24].

27 czerwca 1894 Bodziak brał udział w największej bitwie całej rewolucji pod Passo Fundo, w której został lekko ranny w nogę[25]. Po śmierci przywódcy federalistów Gumercindo Saraivy (10 sierpnia 1894) siła wojsk rewolucyjnych słabła[26]. Zamierzały one dostać się do kolonii wojskowej Alto Uruguay i następnie przeprawić się do Argentyny[26]. Wobec naciskających sił rządowych doszło do bitwy pod Campo Novo[26]. Wówczas służący w straży tylnej Bodziak dokonał podminowania drogi, zadając tym samym straty nacierającym wojskom przeciwnika[27]. Kilka dni po swoich towarzyszach broni tj. w dniu 5 września 1894 także on opuścił terytorium Brazylii wraz z własnymi żołnierzami[27]. Następnie wojska rewolucyjne przebywały w kolonii wojskowej Uruguay oraz w Argentynie, gdzie złożyły broń[28][3].

Podczas rewolucji polski powstańczy oddział (batalion) kawalerii noszący imię Gumercindo Saraivy pod dowództwem Antoniego Bodziaka[9][29] liczył około 300[30][31]-400 ludzi[3][32][19]. Jednostka była określana jako „Patrioci z São Mateus”[18][9][33]. Podczas walk wielu żołnierzy batalionu zginęło[3]. W Argentynie dowódca Bodziak umieścił swoich żołnierzy w liczbie około 60 w mieście Corrientes[18]. Sam przez pewien czas przebywał w tym kraju oraz w Paragwaju, a ostatecznie osiadł w Buenos Aires[18].

Po niepowodzeniu działań federalistów Antoni Bodziak był w składzie deputacji wysłanej przez sztab rewolucjonistów do rozmów ze stroną rządową i uczestniczył w pertraktacjach w Rio de Janeiro[28]. W wyniku zawarcia honorowego pokoju i po uzyskaniu amnestii, uczestnicy rewolucji powracali do Brazylii[28]. Według różnych wersji stało się to po amnestii ogłoszonej przez prezydenta Peixoto 24 sierpnia 1894[18], bądź po objęciu urzędu przez jego następcę, Prudente de Moraisa (tj. po 23 listopada 1891)[28]. Ocaleni podkomendni Bodziaka nie odnieśli prześladowań ze strony władz[19]. Do kolonii São Mateus powróciło cztery osoby[3]. W późniejszych latach, według różnych źródeł, Antoni Bodziak pozostawał w stopniu pułkownika[34][10][5][35][36] lub kapitana[37][3].

Kontynuacja kariery po amnestii edytuj

Powróciwszy do działalności handlowej Bodziak odbudował swoją pozycję przedsiębiorcy i na nowo zdobył majątek utracony w wyniku rewolucji[10][6]. Aktywny na polu handlowym uchodził za znawcę w tej dziedzinie[10]. Był rzeczoznawcą sądowym w sprawach konkursowych (upadłościowych)[10]. Działał jako reprezentant i wspólnik domów importowych z Rio de Janeiro[10]. Działał w Kurytybie[3], gdzie udzielał się w działalności polonijnej, będąc członkiem założycielem niemal wszystkich polskich towarzystw w tym mieście[10]. Wspierał materialnie Polaków cierpiących niedostatek, a także rodaków-imigrantów dopiero przybyłych do Brazylii i osiadłych w Paranie[10][33].

Na początku XX wieku był właścicielem składów rozmaitych towarów, produkowanych wyłącznie w Galicji[5]. Jednocześnie był reprezentantem austro-węgierskiego przemysłu na terenie Brazylii[5]. W tym okresie zwykł co roku przez kilka miesięcy przebywać w Europie, zamieszkiwał wówczas w Wiedniu i stamtąd wyjeżdżał do austriackich oraz galicyjskich fabryk, gdzie dokonywał zamówień towarów następnie wysyłanych do Rio de Janeiro[6]. W 1905 wnioskował o udzielenie subwencji na urządzenie w Rio de Janeiro ajencji handlowej celem utrzymania stosunków handlowych między Brazylią (w szczególności osadnikami galicyjskimi) w Paranie a Austrią względnie Galicją[38]. Na początku 1905 ogłoszono, że uzyskał z C. K. Ministerstwa Handlu subwencję w wysokości 14 tys. koron w celu założenia austriackiej agentury handlowej w Rio de Janeiro[39]. Za sprawą galicyjskiego Centralnego Związku Przemysłu Fabrycznego otrzymał też prawa reprezentacji austriackiego przemysłu w liczbie kilkudziesięciu[39]. We wrześniu 1905 ogłoszono działanie jego agentury handlowej dla wyrobów przemysłu galicyjskiego w Kurytybie[40]. Zajmował się handlem maszynami kolejowymi[3]. W listopadzie 1906 przebywał w rodzinnym Sanoku, gdzie prócz odwiedzenia krewnych był również w celu zawarcia umowy z miejscową fabryką budowy wagonów i maszyn na dostawę wozów kolejowych[5].

Był powszechnie poważany i szanowany[10], uznawany za jedną z najwybitniejszych jednostek polskich w Paranie[10] oraz jednego z najinteligentniejszych i najzamożniejszych Polaków w Paranie[8][10]. Jego żona była z pochodzenia Czeszką, która na początku XX wieku w Rio de Janeiro kierowała interesami męża (ich przedsiębiorstwo zatrudniało około 20 osób, głównie Polaków)[6]. Oboje doczekali się wielu dzieci: według stanu sprzed wybuchu rewolucji (1893) mieli ośmioro[18], a w 1906 mieli 14 dzieci[6]. Antoni Bodziak zmarł w 1911 w trakcie jednej z podróży handlowych[3][4] (dokładniej 27 października w Manaus[potrzebny przypis]).

Przypisy edytuj

  1. ↑ Zieliński 1933 ↓, s. 34. Tu podano „Zdzisław Antoni Bodziak”.
  2. ↑ Zieliński 1935 ↓, s. 50. Tu także podano „Zdzisław Antoni Bodziak”.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Stanisław Warchałowski: I poleciał w świat daleki. Wspomnienia z Brazylii, Polski i Peru. Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego / Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, 2009, s. 200. ISBN 978-83-60875-56-8.
  4. ↑ a b Antoni Zdzisław Bodziak. baza-nazwisk.de. [dostęp 2021-02-10].
  5. ↑ a b c d e f g Kronika. Gość z Brazylii. „Gazeta Sanocka”. Nr 155, s. 3-4, 16 grudnia 1906. 
  6. ↑ a b c d e f g h Gość z Brazylii. „Gazeta Sanocka”. Nr 156, s. 1-2, 23 grudnia 1906. 
  7. ↑ W biogramach Stanisław Zieliński podawał, że Antoni Bodziak był rodem z Jasła. Według innej wersji pochodził z Dębowca koło Jasła, zob. Wojciech Breowicz: Ślady Piasta pod Piniorami. Szkic z dziejów wychodźstwa polskiego w Brazylii. Warszawa: Polonia, 1961, s. 136.
  8. ↑ a b c d e f Sebastian Edmund Woś Saporski. Stan kolonizacji polskiej w Paranie w roku 1896. Na 90-lecie kolonizacji polskiej w Brazylii. „Przegląd Polski”. Nr 1904, s. 20, 1960. 
  9. ↑ a b c Zieliński 1933 ↓, s. 34.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Kalendarz 1901 ↓, s. 25.
  11. ↑ Według Sebastiana Edmunda Woś Saporskiego przebywał w stanie Parana od 1876.
  12. ↑ Reklama. „Gazeta Polska w Brazylii”. Nr 16, s. 4, 21 października 1893. 
  13. ↑ a b c d e Polacy w rewolucyi brazylijskiej. „Wiarus Polski”. Nr, s. 1, 15 marca 1894. 
  14. ↑ a b c d e f Kalendarz 1901 ↓, s. 116.
  15. ↑ Jerzy Mazurek: Kraj a emigracja: ruch ludowy wobec wychodźstwa chłopskiego do krajów Ameryki Łacińskiej (do 1939 roku). Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego / Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, 2006, s. 235. ISBN 83-920190-8-3.
  16. ↑ Władysław Wójcik. 75 lat prasy polskiej w Brazylii : (wspomnienia i refleksje). „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”. Nr 7/2, s. 261, 1968. 
  17. ↑ Kronika. Polonia brazylijska na wystawie krajowej. „Kurjer Lwowski”. Nr 307, s. 2, 5 listopada 1893. 
  18. ↑ a b c d e f g h i Stanisław Zieliński. „Patrioci z S. Matheus”. Nieco o udziale Polaków w rewolucji brazylijskiej 1893-4. „Polska Zbrojna”. Nr 347, s. 4, 1931. 
  19. ↑ a b c Michał: Polacy w Paranie, czyli o zapomnianej brazylijskiej Polonii. zciekawoscia.wordpress.com, 2016-01-27. [dostęp 2021-02-10].
  20. ↑ Kalendarz 1901 ↓, s. 25, 116.
  21. ↑ Kalendarz 1901 ↓, s. 117.
  22. ↑ a b Kalendarz 1901 ↓, s. 25, 118.
  23. ↑ Kalendarz 1901 ↓, s. 118.
  24. ↑ a b c d Kalendarz 1901 ↓, s. 121.
  25. ↑ Kalendarz 1901 ↓, s. 122-123.
  26. ↑ a b c Kalendarz 1901 ↓, s. 123.
  27. ↑ a b Kalendarz 1901 ↓, s. 124.
  28. ↑ a b c d Kalendarz 1901 ↓, s. 25, 124.
  29. ↑ Zieliński 1935 ↓, s. 9.
  30. ↑ Zdzisław Malczewski: Rola polskiego duszpasterstwa w Brazylii w zachowaniu więzi Polonii z krajem pochodzenia. W: Polska i Brazylia – bliższe, niż się wydaje. Warszawa: Zakład Brazylianistyki Instytutu Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich UW, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, Muzeum Niepodległości, Towarzystwo Polsko-Brazylijskie, 2020, s. 287. ISBN 978-83-65911-64-3.
  31. ↑ Zdzisław Malczewski: Polonii brazylijskiej obraz własny. Zapiski emigranta (2007-2010). Warszawa: Instytut Studiów Iberyjskich i Iberoamerykańskich Uniwersytetu Warszawskiego, 2010, s. 61. ISBN 978-83-60875-76-6.
  32. ↑ Zdzisław Malczewski: Słownik biograficzny Polonii brazylijskiej. Warszawa: Centrum Studiów Latynoamerykańskych Uniwersytetu Warszawskiego, 2000, s. 200. ISBN 83-85620-62-1.
  33. ↑ a b Zieliński 1935 ↓, s. 50.
  34. ↑ Kronika. Wiadomości z Brazylji. „Kurjer Lwowski”. Nr 305, s. 4, 3 listopada 1894. 
  35. ↑ Zieliński 1933 ↓, s. 234.
  36. ↑ Władysław Wójcik. 75 lat prasy polskiej w Brazylii (wspomnienia i refleksje). „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”. Nr 7/2, s. 262, 1968. 
  37. ↑ Antoni Olcha: Emigracja polska w Brazylii. 100 lat osadnictwa. Warszawa: Ludowa Spóldzielnia Wydawnicza, 1971, s. 16.
  38. ↑ Sprawozdanie z Czynności i Posiedzeń Plenarnych Izby Handlowej i Przemysłowej we Lwowie za rok 1905. Lwów: 1906, s. 307.
  39. ↑ a b Centralny Związek fabryczny. „Słowo Polskie”. Nr 92, s. 6-7, 24 lutego 1906. 
  40. ↑ Co słychać w mieście? naiwność – czy szwindel?. „Nowiny dla Wszystkich”. Nr 235, s. 2-3, 3 września 1905. 

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Antoni_Bodziak&oldid=71797447”