Arioi
Arioi – istniejące do początku XIX wieku na polinezyjskich Wyspach Towarzystwa wędrowne bractwo o charakterze religijnym, zajmujące się szerzeniem kultu boga wojny ʻOro[1].
Pełna nazwa stowarzyszenia to Te-papa-nui-arioi, czyli „Wielka Skała Arioi”. Z zachowanych przekazów genealogicznych wynika, że jego historia sięgała co najmniej XII wieku[2]. Według mitu tradycje i wierzenia Arioi przekazał w darze w zamierzchłej przeszłości królowi Tamatoa z wyspy Raʻiātea sam bóg ʻOro, po tym jak zstąpił na ziemię w poszukiwaniu swojej zaginionej małżonki[1][2].
Do Arioi mogli należeć zarówno mężczyźni, jak i kobiety[1][2], chociaż ci pierwsi zdecydowanie przeważali stosunkiem liczebnym 5:1[2]. Organizacja miała charakter względnie masowy, pod koniec XVIII wieku należało do niej szacunkowo około jednej piątej ludności wysp Polinezji[1]. Przynależność do Arioi była dożywotnia i zapewniała swoim członkom wysoki status społeczny. Członek Arioi uzyskiwał honorowy status wodza (ariki) i kapłana (tohunga), zyskiwał boską opiekę i moc mana, zaś po śmierci miał zapewnione odrodzenie w zarezerwowanym tylko dla wodzów niebiańskim raju Rangi[2]. Podczas wojen międzyplemiennych przynależność do Arioi zazwyczaj gwarantowała nietykalność[1].
Organizacja miała charakter hierarchiczny, zarządzana była z mieszczącej się na wyspie Raʻiātea centrali, na czele której stał Arioi Maro Ura („Władca Czerwonego Pasa”) i złożona ze starszyzny centralna loża Tiaʻi hau atea. W osadzie Opoa na Raʻiātea mieściło się najświętsze miejsce Arioi – marae Taputapuatea, składające ze zwróconej na wschód platformy z ustawionym pośrodku menhirem uważanym za wcielenie boga ʻOro, otoczonym przez 8 wielkich koralowych płyt. Menhir, zwany Te papa tea ia ruea, stanowił miejsce, pod którym zasiadał Arioi Maro Ura i pod którym gromadziły się duchy zmarłych przed odlotem w zaświaty. Podczas intronizacji nowego Arioi Maro Ura na szczyt menhiru wciągano drewniany stolec, na którym zasiadał władca, oblekany w Czerwony Pas (maro ura). Każde pióro w pasie symbolizowało poprzednika na tym urzędzie, w momencie przybycia Europejczyków na Polinezję pas ten liczył długość 6,55 m[2].
Arioi podzielone było na kilka stopni wtajemniczenia, których zewnętrznym wyróżnikiem były tatuaże i rysunki na skórze[1][2]. W trakcie obrzędów zakładano specjalny strój zwany ahu haio i naszyjnik z żółtych kwiatów, twarz pokrywano czerwonym barwnikiem, głowę ozdabiano natomiast liśćmi kokosa[2]. Do organizacji dopuszczano przedstawicieli wszystkich grup społecznych, choć najwyższe urzędy wiązały się z wnoszeniem opłat na rzecz stowarzyszenia, stąd dostęp do nich ograniczony był dla grup arystokratycznych[1][2]. Decyzja o wstąpieniu do Arioi uważana była za natchnienie boskie, kandydat musiał się jednak wykazać piękną budową ciała, dobrą pamięcią, umiejętnością śpiewu i tańca oraz predyspozycjami aktorskimi[2]. Członkostwo poprzedzone było kilkuletnim okresem nowicjatu, w trakcie którego kandydat doskonalił się w ceremoniach i przyswajał sobie tajemną wiedzę. Przyjętą zasadą było, że osoba będąca już członkiem Arioi mogła wyjść jedynie za innego członka stowarzyszenia[2]. Przynależność do Arioi związana była z nakazem bezdzietności, stąd wśród członków częste były przypadki aborcji i porzucania dzieci, dzieci urodzone wśród członków wyższych klas jednakże ogłaszano potomstwem bogów, tak by mogły odziedziczyć tytuły po swoich rodzicach[1]. Możliwe było pozostawanie tylko sympatykiem stowarzyszenia lub dobrowolne wystąpienie (zwłaszcza po osiągnięciu pewnego wieku) i założenie rodziny z zachowaniem całego należnego prestiżu[1][2].
Przez większość roku członkowie Arioi żyli w spokoju, przygotowując się do następującej na początku grudnia, po święcie plonów Takwura, zamorskiej wyprawy. Wsiadali wówczas na specjalnie przygotowane łodzie i przemieszczali się z wyspy na wyspę. Po wylądowaniu na brzegu gromadzili się na specjalnych platformach zwanych marae, gdzie odprawiali całonocne obrzędy z tańcami i śpiewami, często o orgiastycznym charakterze. W początkowych etapach obrzędu uczestniczyć mogli wszyscy zainteresowani, późniejsze miały już charakter tajny i zarezerwowane były wyłącznie dla członków stowarzyszenia. Wizyty Arioi miały dla mieszkańców poszczególnych wysp uciążliwy charakter, wodzowie musieli bowiem zapewnić członkom bractwa kwaterunek i wyżywienie, z czego ci często ochoczo korzystali, bezkarnie grabiąc wszystkie zapasy[1][2].
Arioi było jednym z pierwszych elementów społeczeństwa polinezyjskiego, przeciwko któremu wystąpili gwałtownie europejscy misjonarze po swoim przybyciu na Wyspy Towarzystwa w 1797 roku. Jego obrzędy opisywano wówczas jako „dzikie” i „rozpustne”[1], zaś członkowie stowarzyszenia należeli do najaktywniej sprzeciwiających się przywiezionej przez przybyszów nowej religii[2]. Szykanowana i zwalczana tradycja powoli zanikała, ostateczny cios położyła jej konwersja królowej Pōmare IV na chrześcijaństwo w 1835 roku[1].