Błąd ortograficzny
Błąd ortograficzny – omyłka polegająca na niezamierzonym zapisaniu wyrazu lub wyrażenia w sposób niezgodny z normami ortograficznymi, utrwalonymi w praktyce piśmienniczej lub uregulowanymi przez autorytatywne wydawnictwa normatywne. Błędy ortograficzne, wraz z interpunkcyjnymi, zalicza się ze względów praktycznych do błędów językowych, choć z punktu widzenia formalnego są to usterki zewnętrzne wobec systemu językowego[1][2].
Pojęcie błędu ortograficznego nie znajduje zastosowania w odniesieniu do każdego języka, w praktyce dotyczyć może bowiem wyłącznie tych języków, które wykształciły tradycję piśmienniczą i wypracowały pewne normy pisowni. Powstanie systemu ortograficznego stanowi istotną część procesu standaryzacji językowej[3][4].
Geneza błędów ortograficznych edytuj
.jpg)
Błędy ortograficzne powstają w trakcie przetwarzania mowy na pismo. W przypadku języka polskiego następuje to zgodnie z następującymi czterema zasadami[5]:
- Zasada fonetyczna polega na tym, że określonej głosce odpowiada zawsze ta sama litera i odwrotnie. Występuje tu zgodność obrazu słuchowego z obrazem wzrokowym (graficznym). Np. kot, dom, mama, lampa.
- Zasada morfologiczna jest odstępstwem od zasady fonetycznej na skutek ujednolicenia pisowni wyrazów należących do tej samej rodziny oraz uniezależnienia jej od sąsiedztwa fonetycznego. Tę zasadę pisowni określają szczegółowe reguły ortograficzne. Np. prośba (bo prosić, mimo wymowy [proźba]), babka (bo baba, mimo wymowy [bapka]).
- Zasada historyczna decyduje o pisowni niezgodnej z obiema poprzednimi zasadami i uwarunkowana jest historycznym rozwojem języka. Na niej opiera się np. pisownia wyrazów z „ó”, „ż”, „rz”, „ch” niewymiennym (król, żona, rzeka, chrust).
- Zasada konwencjonalna (umowna) dotyczy m.in. pisowni wielką i małą literą, zapisu skrótów, pisowni łącznej i rozdzielnej oraz przenoszenia wyrazów. Np. Polak, ale krakowianin; niewiedza, ale nie wiem.
Do najczęściej popełnianych uchybień ortograficznych można zaliczyć naruszenie zasad pisowni wielką i małą literą oraz reguł stosowania zapisu łącznego i rozłącznego, a także indywidualne tworzenie skrótów[6]. Odstępstwa od oficjalnej ortografii bywają wprowadzane świadomie, np. w celu osiągnięcia efektu stylistycznego bądź humorystycznego, podkreślenia swobodnego charakteru komunikacji itp.[7]
Trzy główne dyrektywy dydaktyczne edytuj
Z powyższych zasad wynikają trzy główne dyrektywy dydaktyczne[8]:
- „Pisz, jak słyszysz” (zasada fonetyczna pisowni).
- „Pisz według reguły ortograficznej” (zasada morfologiczna i konwencjonalna pisowni).
- „Pisz, jak widzisz, czyli zgodnie z ustalonym wzorcem pisowni” (zasada historyczna pisowni).
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ błąd językowy, [w:] Encyklopedia językoznawstwa ogólnego [online], Encyklopedia ENCENC – Polskie encyklopedie humanistyczne [dostęp 2019-02-15].
- ↑ Karel Sýkora, Jaký je vlastně rozdíl mezi gramatikou a pravopisem? [online], Blog iDNES.cz, 26 stycznia 2016 [dostęp 2019-06-28] (cz.).
- ↑ František Trávníček, Nástroj myšlení a dorozumělní: hrst úvah o spisovné češtině, Praha: F. Borový, 1940, s. 206, OCLC 5150772 (cz.).
- ↑ Ulrich Ammon, Standard variety, [w:] Ulrich Ammon i inni red., Sociolinguistics, wyd. 2, t. 1, Berlin–New York: Walter de Gruyter, 2004 (Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft / Handbooks of Linguistics and Communication Science 3/1), s. 273–283, DOI: 10.1515/9783110141894.1.2.273, ISBN 978-3-11-014189-4, OCLC 614922494 (ang.).
- ↑ Ginter 2016 ↓, s. 25–26.
- ↑ Załącznik nr 10 do informacji Najwyższej Izby Kontroli o wynikach kontroli realizacji ustawy o języku polskim z kwietnia 2004.
- ↑ Anđel Starčević, Mate Kapović, Daliborka Sarić, Jeziku je svejedno, Zagreb: Sandorf, 2019, s. 81–82, ISBN 978-953-351-115-3, OCLC 1126555222 (chorw.).
- ↑ Zdzisława Saduś, Jak pomóc uczniowi w nauce ortografii. Poradnik dla nauczycieli i rodziców, Wydawnictwo Oświatowe „Promyk” w Opolu, Opole, 2003, s. 11.
Bibliografia edytuj
- Joanna Ginter, Rola internetowych poradni językowych w procesie normalizacji pisowni polskiej, Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2016, ISBN 978-83-7865-454-4.
- Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5.