Bałwan soli
Bałwan soli, bałwan solny, bałwan – historyczny termin stosowany w polskim górnictwie soli kamiennej dla brył soli ociosanych przez górników do formy dużego walca lub beczkowatej[1][2].
Historia edytuj
W trakcie eksploatacji soli w kopalni głębinowej odspajano od złoża prostopadłościenne bloki soli, zwane w Polsce kłapciami. Ich kształt i zbyt duża wielkość uniemożliwiały jednak transport takiego bloku do szybu, a następnie podniesienie go na powierzchnię. Dlatego kłapcie były dzielone na mniejsze, wydłużone bloki, których boki obrabiano narzędziami aż do uzyskania z nich formy walcowatej lub beczkowatej, w takiej postaci łatwiej je było toczyć i podwieszać, zarówno podczas transportu w kopalni, jak i dalej, do odbiorców poza kopalnią[1].
Wielkość i wagę bałwanów zmieniano w czasie. W połowie XIV w. były dwa rodzaje bałwanów – ważące ok. 8 i 6 cetnarów (odpowiednio: 520 i 390 kg)[1], w XV w. bałwan ważył ok. 700 kg, a mierzył ok. 1,5 m długości i 55 cm średnicy[3], w XVII w. były w większym asortymencie, ale zwykle większe od tych z minionych wieków, osiągając do 2 ton wagi i rozmiary 1,8 m długości i 70 cm średnicy. Bałwany w XVIII w. wytwarzano również w kilku rodzajach: 600 kg, 800 kg i 1600 kg[4].
Bałwany były jedną z podstawowych form, w jakiej sprzedawano do XVIII w. sól kamienną z kopalń w Polsce. Oprócz nich sprzedawano jeszcze sól beczkową, gdzie do beczek pakowano okruchy soli oraz sól cetnarową – większe bryły soli powstałe podczas obłupywania bałwanów lub w efekcie odbijania ze ścian złoża nierówności i zrębów powstałych po odspojeniu z niej kłapci[1]. Najdroższa była sól w formie bałwanów, gdyż o ile pozostałymi rodzajami soli prawo królewskie pozwalało obracać w handlu wymiennym, to bałwany musiały być nabywane za monety, w przypadku kupców zagranicznych – złote monety[5].
W kopalni w Bochni zaprzestano wytwarzania bałwanów w I poł. XVIII w., produkując później tylko sól beczkową[6], podczas gdy w Wieliczce produkowano je jeszcze w XIX w.[7]
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d Maślankiewicz 1965 ↓, s. 95.
- ↑ Słowniczek. kopalniawieliczka.eu. [dostęp 2022-08-15].
- ↑ Maślankiewicz 1965 ↓, s. 145.
- ↑ Maślankiewicz 1965 ↓, s. 145, 148.
- ↑ Maślankiewicz 1965 ↓, s. 226.
- ↑ Maślankiewicz 1965 ↓, s. 162, 163.
- ↑ Kajetan d’Obyrn, Marcin Szpak: Konieczność ponawiania prac zabezpieczających na przykładzie komory Saurau w Kopalni Soli „Wieliczka”. W: Dzieje górnictwa – element europejskiego dziedzictwa kultury. Paweł P. Zagożdżon i Maciej Madziarz (red.). T. 5. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2013, s. 266. ISBN 978-83-7493-747-4.
Bibliografia edytuj
- Kazimierz Maślankiewicz: Z dziejów górnictwa solnego w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, 1965. OCLC 17541192.