Barka sakralna

Barka sakralna (kultowa, święta barka) – w starożytnym Egipcie przeznaczony dla bóstwa model łodzi przechowywany w świątyni i używany w celach kultowych.

Wyobrażenie barki bóstwa z czasów XXX dynastii (brąz, IV w. p.n.e.)

Nil jako życiodajny szlak wodny odgrywał w codziennym życiu Egipcjan tak doniosłą rolę, że do świata mitów oraz rytuałów religijnych przeniesiono nawet wodny środek transportu – łódź rzeczną (barkę), która tam zastąpiła obecny u innych wóz (rydwan) kultowy.

Statki te kształtem ogólnie odpowiadały łodziom używanym na Nilu, mając zamiast krytej kajuty naos mieszczący posąg bóstwa. Dziób i rufę zdobiły podobizny głowy boga lub poświęconego mu zwierzęcia. W obrzędowej procesji barka z reguły noszona była na ramionach przez kapłanów w naśladowaniu niebiańskiej wędrówki bóstwa.

W powszechnych wierzeniach powiązano z nią jako dawcę życia również Słońce wędrujące po nieboskłonie w dwóch barkach (dziennej i nocnej). Odniesienie to dotyczyło nie tylko słonecznego boga Amona-Ra, lecz także innych bóstw, uznawanych za życiodajne, a wyposażanych w drewniane łodzie przechowywane w ich świątyniach i używane podczas obrzędów kultowych. Wyróżniającymi nazwami własnymi określano barki Chonsu, Mina, Atuma (henhenu), Ozyrysa (neszmet i uret), Ra i Sokarisa (henu) i Hathor.

Słoneczna barka Ra (scena z papirusu)

Istotnym elementem kultu solarnego była barka Ra, która np. zmarłemu władcy umożliwiała połączenie się tam z samym bóstwem dla uzyskania nieśmiertelności i zapewnienia w niebiosach faraonowi kontynuacji w postaci tzw. solarnego żywota. Najpewniej ta właśnie idea legła u podstaw zwyczaju grzebania koło grobowców (m.in.obok piramid) wielkich drewnianych barek.

Poza kultem solarnym sakralna barka (neszmet) należała do istotnych elementów kultu ozyriackiego: podczas dorocznego święta Ozyrys wyruszał nią w podróż, by powrócić jako zmartwychwstały. Pośmiertne uczestniczenie w tym rytuale należało do obowiązku każdego Egipcjanina pragnącego osiągnąć nieśmiertelność. Odnosiło się to również do faraona, który zgodnie z pośmiertnym rytuałem udawał się świętą barką do Abydos dla połączenia się z Ozyrysem.

Bibliografia

• Guy Rachet: Słownik cywilizacji egipskiej. Katowice: Książnica, 2006. ISBN 978-83-7132-980-7.
• Manfred Lurker: Bogowie i symbole starożytnych Egipcjan. Warszawa: Czytelnik, 1995. ISBN 83-07-02470-6.