Benzoesan sodu
Benzoesan sodu, E211, C
6H
5COONa – organiczny związek chemiczny, sól sodowa kwasu benzoesowego, stosowana jako konserwant żywności. Na skalę przemysłową uzyskuje się go syntetycznie[2][6]. Ma właściwości bakteriostatyczne i fungistatyczne, hamuje rozwój drożdży, pleśni, bakterii masłowych, octowych oraz w mniejszym stopniu mlekowych. Obecność dwutlenku siarki, dwutlenku węgla, soli kuchennej, cukru spożywczego, kwasu sorbowego (lub jego soli) zwiększa jego aktywność[2].
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Ogólne informacje | ||||||||||||||||||||||||||||
| Wzór sumaryczny |
C7H5NaO2 | |||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Inne wzory |
C | |||||||||||||||||||||||||||
| Masa molowa |
144,10 g/mol | |||||||||||||||||||||||||||
| Wygląd |
bezwonny[2], biały lub prawie biały krystaliczny lub ziarnisty proszek albo płatki[3] o lekko słodkim smaku[2] | |||||||||||||||||||||||||||
| Identyfikacja | ||||||||||||||||||||||||||||
| Numer CAS | ||||||||||||||||||||||||||||
| PubChem | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
| Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą stanu standardowego (25 °C, 1000 hPa) | ||||||||||||||||||||||||||||
| Klasyfikacja medyczna | ||||||||||||||||||||||||||||
| ATC | ||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||
Występowanie edytuj
W postaci anionu benzoesanowego występuje głównie w jagodach borówki czarnej, a także w niewielkich ilościach w jagodach żurawiny, grzybach, cynamonie, goździkach oraz niektórych produktach mlecznych (efekt fermentacji bakteryjnej)[7].
Właściwości biologiczne edytuj
W organizmie dobrze się wchłania z przewodu pokarmowego. W wątrobie tworzy kwas hipurowy, przez połączenie z glicyną. Kwas ten w ciągu 12 godzin jest całkowicie wydalany z moczem (do 97% może być wydalony w ciągu 4 godzin)[1].
Zastosowanie edytuj
Spożywcze edytuj
Benzoesan sodu jest szeroko stosowany w przemyśle spożywczym jako środek do konserwacji żywności o symbolu E211 według nomenklatury Unii Europejskiej. Pełni również rolę solubilizatora, na przykład w połączeniu z kofeiną w preparacie Coffeini et Natrii benzoas.
Stosuje się go do konserwacji, między innymi[8]:
- przetworów owocowych[2] (dopuszczalna zawartość: 0,5 grama na kilogram produktu)
- przetworów warzywnych[2], różnych sałatek[2] (< 1 g/kg), koncentratu pomidorowego[6] (1,5 g/kg – dotyczy półproduktu)
- konserw rybnych, ryb (< 1 g/kg), krewetek gotowanych (< 2 g/kg)
- napojów gazowanych[2][6] (< 0,15 g/l)
- margaryny[2].
Używany jest także jako konserwant: przecierów[2], dżemów[2][6], soków owocowych[6], sosów[2], marynat[6], majonezów[2], serów[2] oraz jako ekstrakt słodowy w piekarnictwie[2][6].
Medyczne edytuj
Działa słabo wykrztuśnie i odkażająco. Podrażnia śluzówkę przewodu pokarmowego, przez co zwiększa rozpuszczalność niektórych związków (np. kofeiny). Podrażnia, zarówno bezpośrednio, jak i odruchowo, błonę śluzową oskrzeli, dzięki czemu zwiększa wydzielanie oskrzelowych gruczołów błonowych. Stosuje się go przy stanach zapalnych i rozstrzeniach oskrzeli oraz przy zapaleniach jamy ustnej pochodzenia bakteryjnego. Jest także składnikiem zapobiegającym korozji w płynach do przechowywania narzędzi chirurgicznych. Niekiedy stosuje się go również jako składnik odkażający różnej postaci leków[1].
Jest składnikiem pomocniczych środków diagnostycznych przy badaniach wątroby[1][6] oraz past do zębów[6].
W pirotechnice edytuj
Benzoesan sodu ma dość szerokie zastosowanie w pirotechnice amatorskiej, jak i komercyjnej. Wykonuje się z niego mieszaninę świszczącą (potocznie świszczała lub SSA). Jest dobrym żółtym barwnikiem płomienia (dzięki zawartości sodu), który spalając się wytwarza duże ilości gazów.
Zagrożenia edytuj
W badaniu The International Programme on Chemical Safety nie stwierdzono szkodliwego wpływu dziennych dawek 647–825 mg benzoesanu sodu na kilogram masy ciała człowieka[9][10]. Substancja ta nie kumuluje się w organizmie i jest łatwo z niego wydalana w moczu[2].
Duże dawki benzoesanu sodu działają drażniąco na śluzówkę żołądka[1][2][11], dlatego spożycie zawierających go produktów może u osób nadwrażliwych (np. chorych na chorobę wrzodową) powodować dolegliwości bólowe. W połączeniu z witaminą C (E300) może przekształcić się w rakotwórczy benzen[11], co ma znaczenie szczególnie w przypadku napojów gazowanych, w których stosuje się jednocześnie obie te substancje. Ciepło i naświetlenie to czynniki przyspieszające formowanie się benzenu. Według badań z lat 2005–2007 w zdecydowanej większości napojów poziom benzenu był poniżej progu wykrywalności lub znacznie poniżej dozwolonego limitu 5 ppb[11][12].
W bezpośrednim kontakcie może wywołać podrażnienia skóry, oczu, śluzówki nosa, a nawet wstrząs anafilaktyczny[2][6].
Przypisy edytuj
- ↑ a b c d e Leksykon leków, Tadeusz Chruściel (red.), Kornel Gibiński (red.), Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1991, s. 280–281, ISBN 83-200-1500-6.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Encyklopedia Biologia, Agnieszka Nawrot (red.), Kraków: Wydawnictwo Greg, s. 54, ISBN 978-83-7327-756-4.
- ↑ Farmakopea Polska VIII, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2008, s. 3491, ISBN 978-83-88157-53-0.
- ↑ a b c d e Sodium benzoate, [w:] GESTIS-Stoffdatenbank, Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung, ZVG: 24590 [dostęp 2020-01-02] (niem. • ang.).
- ↑ Sodium benzoate (nr 18106) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Polski. [dostęp 2020-01-02]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
- ↑ a b c d e f g h i j Bill Statham, E213: Tabele dodatków i składników chemicznych, Warszawa: Wydawnictwo RM, 2006, s. 38–39, ISBN 978-83-7243-529-3.
- ↑ E210: Kwas benzoesowy [online], Food-Info.net [dostęp 2011-07-14].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie dozwolonych substancji dodatkowych i substancji pomagających w przetwarzaniu Dz.U. z 2004 r. nr 94, poz. 933.
- ↑ Concise International Chemical Assessment Document 26: Benzoic Acid and Sodium Benzoate.
- ↑ Cosmetic Ingredient Review Expert Panel Bindu Nair (2001), „Final Report on the Safety Assessment of Benzyl Alcohol, Benzoic Acid, and Sodium Benzoate”, Int J Tox, Suppl. 3, 23-50.
- ↑ a b c Data on Benzene in Soft Drinks and Other Beverages [online], Food and Drug Administration (FDA), 18 maja 2009 [dostęp 2012-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-12-21] (ang.).
- ↑ Benzene in Soft Drinks [online], Food and Drug Administration (FDA), 13 kwietnia 2006 [dostęp 2012-02-27] [zarchiwizowane z adresu 2016-10-24] (ang.).
