Wikipedia

Bezirk Krościenko

Bezirk Krościenko – dawny powiat (Bezirk) kraju koronnego Królestwo Galicji i Lodomerii, istniejący w latach 1855–1867. Siedzibą c.k. starostwa było miasto Krościenko nad Dunajcem.

Kontekst historyczny edytuj

Krościenko, podobnie jak inne mniejsze miasta państwowe, było pod zarządem dominium. Zarząd ten nazywano kamerarią miejską (städtische Kämmerei). Miasteczko funkcjonowało w podobny sposób jak miasta w prywatnych majątkach. Ustrój prawie nie zmienił się od czasów przedrozbiorowych[1]. Właścicielem dominium Krościenko był w 1850 roku Michał Dziewolski, a zarządcą był Teofil Jędrzejowski. W 1853 roku zarządcą był Anton Gerzabek.

W 1850 roku utworzono w Krościenku c.k. urząd skarbowy. W latach 1850–1867 w cyrkule sądeckim utworzono urzędy skarbowe w następujących miastach: Stary Sącz, Krościenko, Nowy Targ, Limanowa, Zbyszyce, Grzybów, ponadto we wsiach: Krynica, Czarny Dunajec i Mszana Dolna (zmieniono Krynicę na Muszynę)[1].

W 1851 roku ogłoszono utworzenie starostw powiatowych i sądów powiatowych oraz obwieszczono, gdzie znajdą się ich siedziby. Cyrkuły miały działać do 1865 roku. W 1854 roku podjęto decyzję o utworzeniu w zachodniej Galicji 68 małych powiatów sądowo-administracyjnych (gemischte), przy czym ich siedziby i – najprawdopodobniej – kształt terytorialny wzorowano na istniejących już powiatach podatkowych[1].

W Krościenku głównym poborcą podatkowym mianowano Austriaka Alexandra Wolframa, a kontrolerem (drugą osobą w urzędzie) został Prosper Fontany, poprzednio pracujący w nowosądeckim magistracie[2][3]. Woźnym urzędu został Polak – Jan Wesołowski. Kancelaria i kasa urzędu tymczasowo mieściły się w karczmie ratuszowej[2]. W 1854 roku poborcą był Ignaz Sieradzki[4], a w 1856 roku – Joseph Rotter[5].

W 1853 roku uruchomiono w miasteczku urząd pocztowy. Ekspedytorem został Wojciech Andruszkiewicz[4] (lub Andrusikiewicz[2]), miejscowy organista i nauczyciel[2].

Powiat edytuj

W 1855 roku utworzono powiat krościeński. Do powiatu początkowo należały miejscowości (pisownia z epoki): Biała Woda, Czarna Woda, Czernice, Czorsztyn, Grywałd, Hałuszowa, Huba, Jaworki, Kamieniec, Kiczna, Kluszkowce, Krościenko, Krośnica, Łączki, Maniów, Maszkowice, Mizerna, Ochotnica, Sigulina (obecnie Sygulina – część wsi Maniowy), Sromowce niżnie, Sromowce wyżnie, Szczawa, Szczawnica wyźnia, Szczawnica niźnia, Szczeresz, Szlachtowa, Tylka, Tylmanowa, Wola Kosnowa, Wola pokulina, Wolaki (obecnie przysiółek Łącka), Wiesendorf, Zabrzeż, Zagorzyn, Zalesie, Zasadne, Zarzyce i Zbłudza[5].

W tymże 1855 roku utworzono dwa nowe urzędy:

  • obwodowy (Bezirksamt) z naczelnikiem, zwanym również starostą – do spraw politycznych
  • sądowy (Gerichtsamt), z adiunktem – do spraw cywilnych.

Zachowano dotychczasową pieczęć urzędu: baranek z chorągiewką otoczony napisem: Sigillum de Krościenko. Miasto pozostawało pod zarządem kamerarii miejskiej. W latach 1847 i 1855 kameraria krościeńska zatrudniała tylko jednego policjanta[1]. W sądzie pracowali – poza adiunktem – koncypient (początkujący urzędnik), woźny i klucznik więzienny. Na potrzeby sądu wybudowano na rynku obok ratusza nowy, parterowy budynek, około 1880 roku nadbudowano ten budynek o drewniane piętro[2].

Przy sądzie pracował również notariusz. Do nowo utworzonego „c.k. Urzędu ksiąg gruntowych” (czyli hipoteki) zatrudniono dedykowanego urzędnika[2].

Zgodnie ze spisem z 1856 roku powiat liczył 20 007 katolików, 2347 greko-katolików i 483 osób wyznania mojżeszowego[2].

W latach 1855–1867 powiat należał do cyrkułu sądeckiego, jako jeden z jego dziesięciu powiatów: Bezirk Ciężkowice, Bezirk Czarny Dunajec, Bezirk Grybów, Bezirk Krościenko, Bezirk Limanów, Bezirk Muszyna, Bezirk Mszana Dolna, Bezirk Neumarkt (Nowy Targ), Bezirk Alt-Sandec (Stary Sącz), Bezirk Neu-Sandec (Nowy Sącz)[6].

W 1867 roku, w następstwie kolejnej reformy administracyjnej w Galicji, zlikwidowano cyrkuły (Kreise), a terytorium zaboru podzielono bezpośrednio na 74 większych powiatów (Bezirke). Miejscowości dotychczasowego powiatu krościeńskiego podzielono między większe powiaty: nowotarski, nowosądecki i limanowski:

  • w powiecie nowotarskim znalazły się (nazewnictwo zgodne ze źródłem): Czorsztyn, Grywałd, Huba, Hałuszowa, Kluszkowce, Krościenko, Maniów, Mizerna, Ochotnica, Sromowce niżne, Sromowce wyżne i Tylka,
  • w powiecie nowosądeckim znalazły się: Białawoda, Czarnawoda, Czarniec, Jaworki, Kiczna, Łącko, Maszkowice, Szczawnica, Szlachtowa, Tylmanowa, Zabrzeż, Zagorzyn z Wolą Piskuliną i Wolą Kosnową oraz Zarzyce,
  • w powiecie limanowskim znalazły się: Kamienica, Szczawa, Zalesie, Zasadne i Zbludza[7].

Mimo likwidacji powiatu krościeńskiego w 1867 roku sąd powiatowy w tym miasteczku działał do 1955 roku (od 1919 roku pod nazwą „sąd grodzki”). Urząd skarbowy i areszt działały do 1955 roku[2]. Po likwidacji powiatu dotychczasowy jego naczelnik Mikołaj Kieryczyński objął urząd naczelnika sądu[2][8].

Starostowie edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d Piotr Miodunka, Wybrane problemy rozwoju małych miast galicyjskich w okresie przedautonomicznym (1772–1866), „Zeszyty Naukowe”, 11 (935), Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 2014, s. 23–43, DOI: 10.15678/ZNUEK.2014.0935.1102, ISSN 1898-6447.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k Bronisław Krzan: Klejnot zagubiony w górach: 700-lecie Krościenka nad Dunajcem. Kraków: Polskie Towarzystwo Teologiczne, 1988, s. 140–143. ISBN 978-83-85017-41-7.
  3. ↑ Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1850, Lwów: k.k. galizischen Aerarial Druckerei, 1850, s. 87, 291 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  4. ↑ a b Provinzial Handbuch der Königreich Galizien und Lodomerien für das Jahr 1854, Lwów: k.k. galizischen Provinz – Staats Druckerei, 1854, s. 328 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  5. ↑ a b c Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1856, Kraków: Carl Budweiser, 1856, s. 80–81 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  6. ↑ a b Provinzial-Handbuch des Krakauer Verwaltungs-Gebietes für das Jahr 1857, Kraków: Carl Budweiser & Komp., 1857, s. 78–79 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  7. ↑ Handbuch der politischen Behörden in Galizien für des Jahr 1867, Kraków 1867 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  8. ↑ Galizisches Provinzial-Handbuch für des Jahr 1868, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1868, s. 275 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
  9. ↑ Handbuch des Statthalterei-Gebietes in Galizien für des Jahr 1866, Lwów: Aerarial-Staats Druckerei, 1866, s. 105 [dostęp 2021-09-26] (niem.).
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bezirk_Krościenko&oldid=65718701”