Torbik bambusowy

gatunek ssaka
(Przekierowano z Beztorbik bambusowy)

Torbik bambusowy[9], beztorbik bambusowy[10] (Dromiciops gliroides) – gatunek południowoamerykańskiego ssaka z rodziny torbikowatych, (Microbiotheriidae).

Torbik bambusowy
Dromiciops gliroides
O. Thomas, 1894[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Nadgromada

żuchwowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

torbikowce

Rodzina

torbikowate

Rodzaj

torbik

Gatunek

torbik bambusowy

Synonimy
Podgatunki
  • D. g. gliroides O. Thomas, 1894
  • D. g. mondaca D’Elía, Hurtado & D’Anatro, 2016
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[8]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1893 roku chilijski botanik i zoolog Federico Philippi nadając mu nazwę Didelphys australis[6] jednak nazwa ta okazała się być młodszym homonimem nazwy Didelphys australis którą utworzył w 1809 roku niemiecki paleontolog, zoolog i botanik Georg August Goldfuss (obecnia nazwa ta jest młodszym synonimem Pseudocheirus peregrinus). W 1894 roku angielski zoolog Oldfield Thomas opisał nowe zwierzę nadając mu nazwę Dromiciops gliroides[1] która to nazwa obowiązuje obecnie (2023)[11][12][13]. Miejsce typowe to Huite, w pobliżu Ancud (41°52′S 73°50′W/-41,866667 -73,833333), północno-wschodnia część wyspy Chiloé, Chile[13][12][11][14]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca o sygnatorze BMNH 92.5.9.3 z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; odłowiony 20 maja 1868 roku przez szkockiego przyrodnika Roberta Olivera Cunninghama[14]. Podgatunek mondaca opisał w 2016 roku urugwajsko-peruwiański zespół zoologów (Urugwajczycy Guillermo D’Elía i Alejandro D’Anatro oraz Peruwianka Natalí Hurtado) jako odrębny gatunek i nadając mu nazwę Dromiciops mondaca[7]. Miejsce typowe to Fundo San Martín, Comuna de Mariquina (39°39′S 73°12′W/-39,650000 -73,193333), region Los Ríos, Chile[7]. Holotyp to skóra i czaszka dorosłego samca o sygnaturze UACH 690 z kolekcji Universidad Austral de Chile; odłowiony 26 września 1979 przez Pedro Muñoza[7].

Ostatnie prace molekularne i morfologiczne zidentyfikowały trzy klady w obrębie Dromiciops, którym nadano nazwy gliroides, bozinovici i mondaca[15]; od 2016 roku kiedy opisano taksony bozinovici i mondaca, przeprowadzono liczne badania, zarówno wspierające, jak i sprzeciwiające się uznaniu tych trzech gatunków na podstawie różnych linii dowodów[16][17][18][19]; analiza z 2022 roku oparta o dane sekwencji genomowej, sugerowały model dwóch gatunków, traktując bozinovici i gliroides jako gatunki, a mondaca jako podgatunek gliroides[20]; w takim ujęciu D. gliroides dzielony jest na dwa podgatunki[20] chociaż systematyka w obrębie Dromiciops wciąż podlega znacznym zmianom[11].

Ewolucja edytuj

Gatunek określa się jako żyjącą skamieniałość[21]. Badania wykazały, że torbik bambusowy jest bliżej spokrewniony z torbaczami australijskimi (Australidelphia) niż amerykańskimi (Ameridelphia). Jego pojawienie się na kontynencie Ameryki Południowej nie zostało bezsprzecznie wyjaśnione. Po odkryciu w Australii skamieniałości Djarthia murgonensis, który mógł być najprymitywniejszym przedstawicielem Australidelphia, najbardziej prawdopodobne wydawało się, że ta linia pochodzi z Australii, a przodkowie torbika trafili do Ameryki Południowej przez Antarktydę z Australii[22]. Badania oparte na insercji retropozonów (przy której nie powinny występować homoplazje), przeprowadzone w 2010, wskazują jednak, że najbardziej bazalne klady torbaczy, Didelphimorphia (dydelfokształtne), Paucituberculata (skąpoguzkowce) i Microbiotheria (torbikowce), żyją w Ameryce Południowej, więc prawdopodobne jest też, że przodkowie innych torbaczy mogli trafić do Australii w wyniku jednej migracji[23].

Etymologia edytuj

  • Dromiciops: rodzaj Dromicia J.A. Gray, 1841 (pałaneczka); gr. ωψ ōps, ωπος ōpos ‘wygląd, oblicze’[24].
  • gliroides: łac. glis, gliris ‘koszatka’[25]; -οιδης -oidēs ‘przypominający’[26].
  • mondaca: Fredy Celedonio Mondaca, pracownik Instituto de Ciencias Ambientales y Evolutivas w Universidad Austral de Chile[27].

Zasięg występowania edytuj

Torbik bambusowy występuje w gęstych, górskich lasach zamieszkując w zależności od podgatunku[28]:

Morfologia edytuj

Zwierzę to nie należy do dużych torbaczy. Wielkością ciała dorównuje myszy[29]. Długość ciała (bez ogona) 8,3–13 cm, długość ogona 9–13,2 cm; masa ciała 16–32 g[30], maksymalnie 50 g[29] (podgatunek nominatywny); długość ciała (bez ogona) około 20 cm, długość ogona około 11 cm; masa ciała około 15 g (podgatunek mondaca)[28].

Jego ciało pokrywa krótkie, jedwabiste futro, od grzbietu w odcieniu szarego brązu, od strony brzusznej białawe, czerwonobrązowe na torbie samicy[29].

Zwierzę cechuje się niewielkimi uszami, zaokrąglonymi w kształcie. Zwraca uwagę powiększona część słuchowa kości skroniowej. Występuje 50 zębów, siekacze górne i dolne kły przybierają kształt szpatułki. Na brzuchu samicy występuje torba (marsupium), a także 4 sutki. W obrębie ręki zwraca uwagę przeciwstawny kciuk, któremu w stopie odpowiada przeciwstawny paluch. Ogon torbik bambusowy wykorzystuje jako magazyn tłuszczu[29].

Tryb życia i pożywienie edytuj

Jest to zwierzę nocne, wiodące samotny nadrzewny tryb życia, relacje społeczne nawiązuje tylko podczas rozrodu. Na wysokości 1-2 m nad ziemią sporządza sobie gniazdo z mchu i liści. W razie spadku temperatury poniżej 4 °C popada w odrętwienie, które może trwać do 2 miesięcy. Jest ono głębokie, ale nie musi koniecznie występować. W jego trakcie serce torbika zwalnia z około 230 do 30 uderzeń na minutę[31]. Temperatura ciała zwierzęcia waha się też w ciągu dnia, a jeszcze bardziej nocą[21]. Zasiedla lasy waldiwijskie, czyli umiarkowane lasy deszczowe, w których podszyciu występuje bambus[29][30].

Torbik bambusowy jest wszystkożerny. Spożywa głównie owady (najczęściej chrząszcze, świerszcze, motyle w stadium poczwarki), owoce czy nasiona, niekiedy jaja i pisklęta niewielkich ptaków[29]. Co jest rzadkie wśród torbaczy, torbik prawdopodobnie odgrywa istotną rolę w rozsiewaniu nasion. Badania przeprowadzone w niewoli wykazały, że przepuszczenie nasion przez układ pokarmowy torbika sprzyjało kiełkowaniu. Może to wiązać się z ubogą owocożerną ornitofauną lasów zamieszkiwanych przez torbacza[32].

Rozmnażanie edytuj

Samica torbika bambusowego wydaje na świat jeden miot rocznie. Liczy on od dwóch do czterech młodych. Po krótkiej ciąży młode przedostają się do torby, w której przebywają kolejne dwa miesiące. W sumie opieka na młodymi po porodzie może rozciągnąć się na cztery miesiące i jest najdłuższa wśród dzisiejszych torbaczy Ameryki Południowej. Samiec tymczasem nie bierze udziału w wychowywaniu potomstwa[33].

Uwagi edytuj

  1. Miejsce typowe: Valdivia, w pobliżu Unión (40°17′S 73°05′W/-40,283333 -73,083333), Chile[2]; holotyp: skóra i znajdująca się w jej wnętrzu czaszka dorosłego osobnika (Museo Nacional de Historia Natural)[3][4]; etymologia: łac. australis ‘południowy’, od auster, austri ‘południe’[5].

Przypisy edytuj

  1. a b O. Thomas. On Micoureus griseus, Desm., with the Description of a new Genus and Species of Didelphyidae. „The Annals and Magazine of Natural History”. Sixth series. 14 (81), s. 187, 1894. (ang.). 
  2. Hershkovitz 1999 ↓, s. 26.
  3. W.H. Osgood. The mammals of Chile. „Publication. Field Museum of Natural History”. Zoological Series. 30, s. 49, 1943. (ang.). 
  4. L.G. Marshall. Systematics of the South American marsupial family Microbiotheriidae. „Fieldiana Geology”. 10, s. 37, 1982. (ang.). 
  5. australis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-07-23] (ang.).
  6. a b F. Philippi. Ein neues Beutelthier Chiles. „Verhandlungen Deutsches Wissenschaft Verein zu Santiago de Chile”. 5, s. 318, 1893. (niem.). 
  7. a b c d D’Elía, Hurtado i D’Anatro 2016 ↓, s. 1144.
  8. G.M. Martin, D. Flores, P. Teta, Dromiciops gliroides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2015, wersja 2015.1 [dostęp 2015-06-27] (ang.).
  9. W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 6. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  10. Zwierzęta: encyklopedia ilustrowana. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2005, s. 70. ISBN 83-01-14344-4.
  11. a b c N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Dromiciops gliroides O. Thomas, 1894. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-23]. (ang.).
  12. a b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 56. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  13. a b D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Dromiciops gliroides. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-23].
  14. a b Hershkovitz 1999 ↓, s. 28.
  15. D’Elía, Hurtado i D’Anatro 2016 ↓, s. 1136–1152.
  16. A. Valladares-Gómez, J.L. Celis-Diez, R.E. Palma & G.S. Manríquez. Cranial morphological variation of Dromiciops gliroides (Microbiotheria) along its geographical distribution in south-central Chile: a three-dimensional analysis. „Mammalian Biology”. 87 (1), s. 107–117, 2017. DOI: 10.1016/j.mambio.2017.07.003. (ang.). 
  17. G.M. Martin. Variability and variation in Dromiciops Thomas, 1894 (Marsupialia, Microbiotheria, Microbiotheriidae). „Journal of Mammalogy”. 99 (1), s. 159–173, 2018. DOI: 10.1093/jmammal/gyx175. (ang.). 
  18. E.Y. Suárez-Villota, C.A. Quercia, J.J. Nuñez, M.H. Gallardo, C.M. Himes & G.J. Kenagy. Monotypic status of the South American relictual marsupial Dromiciops gliroides (Microbiotheria). „Journal of Mammalogy”. 99 (4), s. 803–812, 2018. DOI: 10.1093/jmammal/gyy073. (ang.). 
  19. A. Valladares-Gómez, J.L. Celis-Diez, C. Sepúlveda-Rodríguez, O. Inostroza-Michael, C.E Hernández & R.E. Palma. Genetic Diversity, Population Structure, and Migration Scenarios of the Marsupial “Monito del Monte” in South-Central Chile. „Journal of Heredity”. 110 (6), s. 651–661, 2019. DOI: 10.1093/jhered/esz049. (ang.). 
  20. a b J.F. Quintero-Galvis, P. Saenz-Agudelo, G.C. Amico, S. Vazquez, A.B. Shafer & R.F. Nespolo. Genomic diversity and demographic history of the Dromiciops genus (Marsupialia: Microbiotheriidae). „Molecular Phylogenetics and Evolution”. 168, s. 107405, 2022. DOI: 10.1016/j.ympev.2022.107405. (ang.). 
  21. a b Francisco Bozinovic, Gricelda Ruiz, Mario Rosenmann, Energetics and torpor of a South American “living fossil”, the microbiotheriid Dromiciops gliroides, „Journal of Comparative Physiology B”, 174 (4), 2004, s. 293-297, DOI10.1007/s00360-004-0414-8 (ang.).
  22. Robin M. D. Beck, Godthelp, Henk; Weisbecker, Vera; Archer, Michael; Hand, Suzanne J.. Australia's Oldest Marsupial Fossils and their Biogeographical Implications. „PLoS ONE”. 3 (3), s. e1858, 2008-03-26. Public Library of Science. DOI: 10.1371/journal.pone.0001858. PMID: 18365013. (ang.). 
  23. M. A. Nilsson, Churakov, G.;, Sommer, M.; Van Tran, N.; Zemann, A.; Brosius, J.; Schmitz, J.. Tracking Marsupial Evolution Using Archaic Genomic Retroposon Insertions. „PLoS Biology”. 8 (7), s. e1000436, 2010-07-27. Public Library of Science. DOI: 10.1371/journal.pbio.1000436. PMID: 20668664. (ang.). 
  24. T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 245, 1904. (ang.). 
  25. Jaeger 1944 ↓, s. 97.
  26. Jaeger 1944 ↓, s. 152.
  27. D’Elía, Hurtado i D’Anatro 2016 ↓, s. 1147.
  28. a b Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 42. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  29. a b c d e f Błaszak 2020 ↓, s. 77.
  30. a b E. Palma & A. Valladares-Gómez: Family Microbiotheriidae (Monito del Monte). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 207–208. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  31. Błaszak 2020 ↓, s. 78.
  32. Guillermo C. Amico, Mariano A. Rodrıguez-Cabal, Marcelo A. Aizen, The potential key seed-dispersing role of the arboreal marsupial Dromiciops gliroides, „Acta oecologica”, 35, Elsevier, 2009, s. 8–13 (ang.).
  33. Błaszak 2020 ↓, s. 77-78.

Bibliografia edytuj