Białka Tatrzańska
Białka Tatrzańska – wieś podhalańska w południowej Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie tatrzańskim, w gminie Bukowina Tatrzańska, nad Białką oraz w ciągu drogi krajowej nr 49.
| wieś | |
 Zabytkowy kościół w Białce Tatrzańskiej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
od 650 (Grapa) do 725 (Kaniówka) m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
2318[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-405[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KTT |
| SIMC |
0418314 |
Położenie na mapie gminy Bukowina Tatrzańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu tatrzańskiego  | |
 49°23′39″N 20°06′19″E/49,394167 20,105278[1]
| |
| Strona internetowa | |
Według danych z 31 grudnia 2012 r. sołectwo Białka Tatrzańska miało 2207 stałych mieszkańców[4].
Jest to miejscowość letniskowa, posiadająca koleje linowe, wyciągi narciarskie, jak również baseny termalne[5].
Odległości do ważniejszych miejscowości: Bukowina Tatrzańska – 5 km, Zakopane – 21 km, Nowy Targ – 12 km, Poprad – 56 km, Kraków – 90 km.
Położenie edytuj
Długość wsi to ponad 8 km. Z południowej strony wsi otwiera się szeroka dolina do Tatr Bielskich, która sprawia, że w Białce Tatrzańskiej występuje wysokie nasłonecznienie łagodzące ostry górski klimat.
W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.
Części wsi edytuj
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0418320 | Grapa | część wsi |
| 0418337 | Kaniówka | część wsi |
| 0418343 | Pod Grapą | część wsi |
Historia edytuj
Wieś została założona na surowym korzeniu w XVII wieku, za panowania Władysława IV Wazy, najprawdopodobniej w latach 1616–1618. Osadził ją Stanisław Witowski, wielkorządca krakowski i dzierżawca starostwa nowotarskiego w latach 1616–1624[9]. Dokument lokacyjny z tych czasów, o ile takowy istniał, nie zachował się jednak. Dopiero w roku 1637, za rządów starosty nowotarskiego Tomasza Zamoyskiego, król Władysław IV wydał przywilej lokacyjny Wojciechowi Nowobilskiemu, uznawanemu za pierwszego sołtysa Białki[10].
W skład wsi wchodziły dobra leśne w Tatrach, m.in. w okolicy Morskiego Oka oraz Wołoszyna. Poza gospodarką rolną, mieszkańcy wsi zajmowali się także pasterstwem, a w XVIII–XIX wieku zasłynęli jako wytrawni kuśnierze, którzy produkowali dla potrzeb Podhalan i mieszkańców sąsiedniego Spisza słynne kredowane, białczańskie kożuchy. Od założenia znajdowała się w rękach prywatnych, przeszła w posiadanie starostwa nowotarskiego w XVII wieku (została wymieniona w spisie który otrzymał starosta Mikołaj Komorowski), stąd nie wiadomo dokładnie o jej początkach.
Pierwotna nazwa brzmiała „Nowa Białka” – stąd nazwisko Nowobielski (obecnie Nowobilski) wyodrębnione z rodu Budzów alias Rusinów, najprawdopodobniej założycieli wioski (tezę taką przyjmują autorzy „Genealogii Rodów Sołtysich na Podhalu”).
W 1855 r. w Białce Tatrzańskiej powstała szkoła. W 1935 r. powstał dom zakonny sióstr serafitek, który od 1990 r. stał się domem opieki społecznej "Caritas" dla dzieci[11].
Zabytki edytuj
Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[12].
- Kościół drewniany pw. św. Szymona i św. Judy Tadeusza.
Zabytkowy drewniany kościół pw. św. Szymona i Judy Tadeusza należy do Szlaku Architektury Drewnianej. Został on wybudowany około 1700 roku przez Jędrzeja Topora i Jana Chlipalskiego. Kościółek, podobnie jak okoliczne świątynie drewniane pokryty jest gontem, składa się z prezbiterium, nawy oraz wieży z nadwieszaną izbicą i hełmem. Wnętrze jest barokowe i barokowo-klasycystyczne. Kościół okolony jest murowanym ogrodzeniem, w którym zachowały się bramy z XVIII i XIX wieku. Całość ocieniają lipy – zabytki przyrody. W latach 20. XX wieku, wykonano prace renowacyjne i konserwatorskie. Dziś we wnętrzu zgromadzony jest zbiór narzędzi rolniczych i dawnych przedmiotów gospodarczych. W okresie wakacyjnym odprawiana jest msza w języku łacińskim.
Kultura edytuj
Od wczesnego dzieciństwa w Białce Tatrzańskiej mieszkała znana poetka Hanka Nowobielska (właściwe nazwisko Janina Fiutowska), która debiutowała w 1936 roku na łamach poznańskiego Orędownika. Odtąd jej wiersze ukazywały się w różnych pismach, zyskując uznanie czytelników. Jej dorobek artystyczny był wielokrotnie nagradzany, zdobyła m.in. I miejsce w 1966 roku w konkursie zorganizowanym przez Klub Pisarzy Ludowych w Lublinie. W roku 1965 otrzymała odznakę Zasłużonego Działacza Kultury, a w 1973 roku Złoty Krzyż Zasługi. W latach międzywojennych odwiedzał Białkę wielokrotnie artysta malarz Roman Gineyko, organizując plenery malarskie.
W miejscowości działa zespół regionalny Białcanie. Zespół istnieje od 1984 roku i wyłonił się z kapeli Mali Białcanie. Grupy te działają razem, występując w całym kraju, a także poza jego granicami. Ponadto biorą udział we wszelkiego rodzaju konkursach, festynach i festiwalach, często zdobywając główne laury, zwłaszcza jeśli chodzi o śpiew. Zespoły Mali Białcanie i Białcanie prezentują folklor Skalnego Podhala.
W Białce Tatrzańskiej działa również Grupa Teatralna „Coz Teroz Bedzie?”, która powstała w 2005 r. przy parafii św. Szymona i Judy Tadeusza. Od 2015 r. występuje ona regularnie podczas ferii zimowych oraz w ciągu całego roku, prezentując spektakle na podstawie tekstów znanych regionalnych twórców oraz te własnego autorstwa. Członkami grupy są głównie mieszkańcy samej Białki Tatrzańskiej, ale też osoby z pobliskich miejscowości Podhala i Spisza, dzięki czemu w sztukach prezentowana jest różnorodność gwary i tradycji Podtatrza.
Turystyka edytuj
Białka Tatrzańska pod względem infrastruktury turystycznej jest jedną z najatrakcyjniejszych miejscowości górskich (szczególnie zimą ze względu na bardzo dobre warunki do uprawiania sportów zimowych). W Białce znajduje się kilka ośrodków narciarskich:
- Ośrodek Narciarski Kotelnica Białczańska w Białce Tatrzańskiej z m.in. 5 wyciągami krzesełkowymi
- Wyciągi Narciarskie Bania w Białce Tatrzańskiej z m.in. 1 wyciągiem krzesełkowym
- Stacja Narciarska Kaniówka w Białce Tatrzańskiej z m.in. 1 wyciągiem krzesełkowym
- Wyciąg narciarski „U Kuruca”.
Większość wyciągów jest objęta wspólnym systemem karnetów, tzw. „Tatra Ski”. Ośrodek narciarski Kotelnica Białczańska zajął w 2009 roku I miejsce jako Najlepszy Ośrodek Narciarski w Polsce według portalu Onet.pl. Ośrodek powtórnie otrzymał I miejsce jako Najlepszy Ośrodek Narciarski w Polsce według portalu Onet.pl w 2012 roku[13]. Zdarza się, że w okresie zimowym liczba turystów przewyższała liczbę mieszkańców nawet trzykrotnie[potrzebny przypis].
Górska rzeka Białka nadaje się do uprawiania sportów ekstremalnych m.in. kajakarstwa górskiego i spływów pontonowych. Okoliczne wzgórza wykorzystywane są także przez paralotniarzy. W Białce Tatrzańskiej 16 czerwca 2011 r. oddano do użytku baseny termalne Terma Bania (dawniej Terma Białka) o powierzchni lustra 1382,67 m². Woda termalna parku wodnego pozyskiwana jest z głębokości 2500 metrów i ma temperaturę około 80 stopni Celsjusza. Dach kompleksu pokryty jest w całości naturalną roślinnością.
Osoby związane z miejscowością edytuj
- Felicjan Fierek (1850–1910) – bernardyn, gwardian klasztorów w Przeworsku i Kalwarii Zebrzydowskiej.
- Józef Nowobilski – (1923–1989), żołnierz Armii Krajowej, a następnie antykomunistycznego oddziały Józefa Kurasia ps. „Ogień”, ksiądz archidiecezji krakowskiej (od 1952 r.), proboszcz parafii w Luborzycy[14]
- Marcjonilla Anna Nowobilska (1932–2020) – przełożona sióstr serafitek w Lesznie, Gołańczy i Pruszczu Gdańskim[15].
- Jan Nowobilski (1940–2012) – ksiądz archidiecezji krakowskiej, proboszcz parafii w Cichym[16].
- Władysław Nowobilski (w 1942 r.) – ksiądz archidiecezji krakowskiej (później bielsko-żywieckiej), budowniczy kościoła i pierwszy proboszcz parafii w Ciścu[17].
- W 1933 r. zmarła tu Leopoldyna Stawecka (w zakonie Maria Eligia) – serafitka, dowódca oddziałów Ochotniczej Legii Kobiet, porucznik Legionów Polskich[18].
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 4723
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 25 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Plan Odnowy Miejscowości Leśnica na lata 2013-2019. Urząd Gminy Bukowina Tatrzańska, 2013. (Uchwała Nr XXXII/239/2013 Rady Gminy Bukowina Tatrzańska z dnia 22 marca 2013 r.)
- ↑ Baseny Termalne Terma Bania Białka Tatrzańska. termabania.pl. [dostęp 2012-01-30].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Ignacy Moczydłowski, Białka Tatrzańska, osada z pierwszej połowy w XVII. na Podhalu, 1918 [dostęp 2022-04-12] (pol.).
- ↑ Henryk Fukś, Przywilej lokacyjny króla Władysława IV udzielony Wojciechowi Nowobilskiemu - tekst łaciński z tłumaczeniem polskim [online], 2021 [dostęp 2022-04-12] (pol.).
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, Ks. prałat Władysław Nowobilski budowniczy kościoła i pierwszy proboszcz parafii w Ciścu, s. 21, 2022.
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2024-01-01].
- ↑ Najlepsze ośrodki narciarskie w Polsce. Onet.pl. [dostęp 2012-01-12].
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. 25.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. s. 30 -31.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt., s. 33.
- ↑ Zofia Pajestka-Jurasz, dz. cyt. s. 5 i następne.
- ↑ S. Eligia Stawecka [online], www.serafitki.pl [dostęp 2023-08-25].