Wikipedia

Bisiorka

gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych

Bisiorka[3] (Biziura lobata) – trudny do sklasyfikowania gatunek dużego ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Australię razem z Tasmanią. Żywi się głównie bezkręgowcami (mięczakami, małżami i owadami), choć czasem zjada również materię roślinną, a nawet kaczęta innych blaszkodziobych. Według IUCN nie jest zagrożona wyginięciem, klasyfikuje się ją jako gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern). Obecnie jedyna przedstawicielka rodzaju Biziura, jej najbliższym krewnym była B. delatouri, wymarła kaczka zamieszkująca endemicznie Nową Zelandię.

Bisiorka
Biziura lobata[1]
(Shaw, 1796)
Ilustracja
Samiec z Tasmanii, widoczny jest płat skórny
Ilustracja
Samica z Sandford (Tasmania)
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ptaki

Podgromada

Neornithes

Infragromada

ptaki neognatyczne

Rząd

blaszkodziobe

Rodzina

kaczkowate

Rodzaj

Biziura
Stephens, 1824

Gatunek

bisiorka

Synonimy
  • Anas lobata Shaw, 1796
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2]

Zasięg występowania
Mapa występowania

     występuje przez cały rok

     zalatuje (sezonowość występowania niepewna)

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek ten został opisany w roku 1796 przez George’a Shawa jako Anas lobata[4]. Autor początkowo wskazał jako miejsce typowe holotypu Nową Południową Walię, co zostało później poprawione na King George Sound w Australii Zachodniej[4]. Obecnie zaliczana jest do rodzaju Biziura, wykreowanego przez Jamesa Francisa Stephensa[4]. Jej najbliższym krewnym była B. delatouri, wymarła kaczka zamieszkująca endemicznie Nową Zelandię, która była o 8% większa od B. lobata[5]. Populacje wschodnie czasem są zaliczane do odrębnego podgatunku B. l. menziesi, jednak badacze raczej tego podgatunku nie uznają i traktują bisiorkę jako gatunek monotypowy[4], natomiast Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) uznaje ten podgatunek[6].

Według Mielczarka i Kuziemki jest to kaczkowaty incertae sedis, na razie nieprzypisany do żadnej z podrodzin[3]. W Handbook of the Birds of the World ptak jest przydzielony do Oxyurini (plemię obecnie traktowane jako podrodzina Oxyurinae) ze względu na podobny wygląd[4].

Etymologia edytuj

  • Biziura – pochodzi od βυζην buzēn – twardy, kołtunowaty; ουρα oura – ogon[7],
  • lobata – łacińskie słowo oznaczające płat (skóry)[8].

Filogeneza edytuj

Chociaż gatunek dawniej przypisywany do Oxyurini, wydaje się, że jest bliżej spokrewniony z łopatonosem (Malacorhynchus membranaceus), a ten zaliczany jest do podrodziny gęsi (Anserinae)[9]. Natomiast według badań z roku 2000 bisiorka jest kladem bazalnym do grupy obejmującej Anserinae, bliższa jest jednak liniom ewolucyjnym spokrewnionym z łabędziem czarnoszyim (Cygnus melanocoryphus) niż innym przedstawicielami tej podrodziny[10].

Według badań Johna Boyda bisiorka reprezentuje jako jedyny gatunek plemię Biziurini[11]. Badanie to jednocześnie prezentuje politomię tego ptaka z Nettapodini, a także Oxyurini oraz Anserini. Jedne z możliwych pokrewieństw bisiorki w obrębie Anatidae obrazuje poniższy kladogram[11]:

Anatidae

Dendrocygninae




Stictonettinae



Plectropterinae



Anserinae
 Biziurini 

 Biziura lobata 




Nettapodini




Oxyurini



s.l. Anserini





Anatinae





Występowanie edytuj

Gatunek występuje w Australii[4]. Istnieją dwie izolowane populacje, określane jako zachodnia i wschodnia, oddzielone od siebie przez Nullarbor Plain – suchy, bezdrzewny i pustynny obszar położony nad Wielką Zatoką Australijską)[12]. Stwierdzony został także na Tasmanii i Wyspie Kangura, oddzielonych od Australii Backstairs Passage i Cieśniną Bassa[12]. Nierzadko ptaki te są obserwowane ponadto poza swoim areałem występowania (np. w Queenslandzie)[13].

Opisany kaczkowaty jest raczej osiadły, aczkolwiek niektóre ptaki (głównie młode) opuszczają tereny lęgowe wraz z końcem okresu lęgowego. Migracje te mogą występować na małą i dużą skalę[4].

Morfologia edytuj

 
Samica pływająca wśród roślinności

Ptaki bardzo masywne, ociężałe[14]; samce przy długości 66 cm (92 cm[12]) i rozpiętości skrzydeł 87 cm osiągają masę od 1811 do nawet 3120 g[4]. Samice są nieco mniejsze, mierząc średnio 55 cm i ważąc od 993 do 1844 g, ich rozpiętość skrzydeł wynosi ok. 72 cm[4]. Historycznie bisiorki najprawdopodobniej były nielotnymi ptakami, czego obecnie nie przejawiają żyjące populacje[12].

Kaczki te cechuje silny dymorfizm płciowy. Samce są większe, bardziej barwne i posiadające unikalny wśród kaczek przydatek głowowy na brodzie[14][13], który podczas toków może się powiększać do rozmiarów piłki golfowej[12]. Samice także mają ten płat skórny, ale jest on mniejszy i nie tak ciemny jak u samca. Samce są również ciemniejsze, z upierzeniem w tonacjach czerni i brązu, przy czym mają na swym ciele różne jasne oznaczenia, tj. plamki i inne wzory. Samice natomiast są zwykle nieco jaśniejsze. Młodsze osobniki mogą mieć niekiedy żółtą żuchwę; ogółem jednak przypominają samice[4]. Nogi tych ptaków są typowe dla ptaków wodnych – są krótkie, spięte błoną pławną, przestawione do tyłu, przez co bisiorkom trudno poruszać się na lądzie (nogi są zwykle szare)[12]. Dziób bardzo masywny, krótszy jednak od tego spotykanego u sympatrycznie występującego gatunku, sterniczki australijskiej (Oxyura australis)[14].

Ekologia edytuj

Środowisko edytuj

Ptaki te żyją głównie żyją na terenach bagiennych i blisko jezior z gęstymi zakrzewieniami. Tereny te charakteryzuje zwykle płytka woda, gdzie ptaki mogą zdobywać pokarm. Wśród roślin rosną tu gatunki z rodzajów: rdest (Polygonum), sit (Juncus), ludwigia (Ludwigia) oraz sitowie (Scirpus), rośnie tu także pałka wąskolistna (Typha angustifolia) oraz występują tu martwe drzewostany eukaliptusa (Eucalyptus sp.)[15]. Z flory podwodnej można wymienić gatunki z rodzajów: rdestnica (Potamogeton), nurzaniec (Vallisnera), ramienica (Chara), krynicznik (Nitella) i wywłócznik (Myriophyllum)[15]. Poza okresem lęgowym bisiorki obserwowano w słonawych lagunach, estuariach, na wybrzeżach i okazjonalnie na morzu[4]. Te wędrówki często wykonują ptaki z Nullarbor Plain, które okresowo opuszczają te równiny i udają się blisko terenów morskich[12].

Pożywienie edytuj

Bisiorki zdobywają pożywienie poprzez nurkowanie, jak robi to większość kaczek[12]. Ptaki opierają swoją dietę na wszelkich hydrofitach i zwierzętach wodnych. Na ogół ograniczają swoje żerowanie do płytszych obszarów, gdzie występuje obfita roślinność zanurzona i/lub wynurzona (inaczej podaje HBW, gdzie podobno bisiorki mają w zwyczaju nurkować na dość głębokich wodach[4]). Bisiorki odżywiają się w szczególności skorupiakami z rodzaju Cherax (ang. yabby), słodkowodnymi krewetkami (Caridea), ślimakami (Gastropoda), małżami (Bivalvia) oraz owadami wodnymi[12]. Zjadane rośliny obejmują zarówno gatunki bagienne, jak i wyżynne i ograniczają się prawie wyłącznie do nasion[12]. Wśród ofiar tej kaczki HBW wymienia także małe ryby, pajęczaki (Arachnida), płazy (Amphibia), a nawet kaczęta innych ptaków blaszkodziobych[4].

Co ciekawe, w zależności od płci i wieku bisiorki mogą przyjmować większe i mniejsze ilości pokarmu: samce najchętniej spożywają mięczaki (w 60%; samice 30%, a młodziki 7%), dieta obu płci w 36% składa się z chruścików (Trichoptera), za to młodych w 18%, ponadto samce okazjonalnie zjadają marsyliowate (Marsileaceae; w 36%), samice i młode osobniki rzadko jedzą te rośliny (marsyliowate stanowią 23% diety samic i 14% u młodzików)[12].

Rozmnażanie edytuj

 
Samiec bisiorki podczas toków

Okres godowy przypada na przełom lipca i kwietnia następnego roku i na niektórych terenach od grudnia do stycznia, zaczyna się intensywnie we wrześniu i sierpniu[4], zależy to także od obecnego stanu poziomu wody, wystąpienia powodzi i zjawisk atmosferycznych.

Podczas okresu godowego wiele samców wytwarza wielkie ilości plemników[15]. Toki i kopulacje przypadają na jesień i zimę[15]. Samce są poligamiczne; często łączą się z samicami, które przyjmą zaloty samca. Zarówno populacje wschodnie i zachodnie nie różnią się tokami. Samce często prezentują się samicom, przyjmując różne pozy i wydają wszelkie dźwięki[12]. Samce mogą także używać swojego przydatku głowowego, który podczas pokazów może się nadymać, samce mogą także silnie uderzać stopami, wyrzucając wodę w powietrze[13] (określane w j. ang. Plonk kick[12]) lub podnosić swój ogon ze sztywnymi sterówkami do góry[13]. Towarzyszy temu wydzielanie specjalnego feromonu, przypominający zapachem piżmo (stąd bierze się też angielska nazwa kaczek)[12]. Służy to najprawdopodobniej przyciąganiu samic i do odstraszania innych samców oraz najprawdopodobniej jest wytwarzany w gruczole kuprowym. Po kopulacji samica wchodzi w gęste zarośla szuwarów i buduje gniazdo[12]. Podczas pokazów samca tworzy on coraz dziwniejsze pozy, które odbiegają od normalnego zachowania samców. Obserwowano również zbiorowe toki bisiorek[12].

W niewoli inkubacja jaj trwała 24 dni. Lęg zwykle się składa z 2–3 jaj, choć może nawet wynosić od 1–10 jaj[4]. Pisklęta mają ciemnobrązowy puch na prawie całym ciele i biel na spodzie ciała[4].

Imitacja głosu edytuj

Uczenie się od innych osobników głosu wśród ptaków występuje u papug, kolibrowatych (Trochilidae) i wróblowych, głównie śpiewających (Oscines); w innych grupach ptaków jest rzadkie[16]. W badaniach, których wyniki opublikowano w 2021 roku, przedstawiono przypadki uczenia się głosu u dwóch osobników tego gatunku, przytoczono także inne, nieudokumentowane przypadki. 4-letni (w chwili wykonywania nagrań) samiec wykluty i hodowany w niewoli imitował odgłosy ludzkiej mowy i trzaskania drzwi, wydawał także odgłosy swych dorosłych odpowiedników, które usłyszał za młodu; drugi osobnik – 2–3-letni samiec wychowywany przez trzymaną w niewoli samicę – naśladował odgłosy kaczek pacyficznych (Anas superciliosa), które pływały w tym samym stawie[16]. Dźwięki te były już wcześniej opisywane, ale nigdy nie były szczegółowo analizowane i do tej pory pozostawały niezauważone przez badaczy zajmujących się imitacją głosu u ptaków[16].

Status edytuj

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje bisiorkę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988[2]. Liczebność populacji szacuje się na 13–33 tys. osobników[2], choć nie do końca łatwo to ustalić, bo tylko nieliczne tereny obfitują w ten gatunek ptaka[4]. Preferuje on bowiem bardzo zarośnięte, dojrzałe zbiorniki wodne[4]. Mimo to, bisiorki zamieszkują większość terenów Australii[2]. W stanie Wiktoria w 1988 roku naliczono się 1947 osobników, rozmieszczonych po 472 mokradłach, a w Australii południowo-zachodniej na 1398 mokradeł przypadało ok. 4247 ptaków[4]. Trend populacji uznaje się za spadkowy. Lokalnie jest ptakiem łownym i się go spożywa (choć jego upolowanie nastręcza trudności), szkodzi mu też osuszanie i modyfikowanie zbiorników wodnych, również niektóre osobniki wpadają do sieci rybackich[4].

Według obserwacji legendarnej bestii Bunyip z 1960, rzekomym potworem okazała się tokująca bisiorka[17].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Biziura lobata, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. ↑ a b c d BirdLife International, Biziura lobata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2022-11-25] (ang.).
  3. ↑ a b P. Mielczarek, M. Kuziemko, Rodzina: Anatidae Leach, 1815 - kaczkowate - ducks - geese - swans, [w:] Kompletna lista ptaków świata [online] [dostęp 2022-08-08] (ang.).
  4. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Joseph del Hoyo i inni, Hanbook of the Birds of the World, t. 1 : Ostrich to Ducks, Lynx Editions, 1992, s. 628, ISBN 84-87334-20-2.
  5. ↑ Trevor H. Worthy, The New Zealand musk duck (Biziura delautouri Forbes, 1892), „Notornis”, 49, 2001, s. 19–28 (ang.).
  6. ↑ F. Gill, D. Donsker, Pamela Rasmussen (red.), Screamers, ducks, geese, swans, [w:] IOC World Bird List (v12.2) [online], 2022 [dostęp 2022-11-26] (ang.).
  7. ↑ James A. Jobling, Biziura, [w:] eBird: Cornell Lab of Ornithology [online] [dostęp 2022-11-24] (ang.).
  8. ↑ James A. Jobling, lobata, [w:] eBird: Cornell Lab of Ornithology [online] [dostęp 2022-11-24] (ang.).
  9. ↑ Bradley C. Livesey, A phylogenetic analysis of recent anseriform genera using morphological characters, „The Auk”, s. 737–754, JSTOR: 4087184 [dostęp 2022-12-09] (ang.).
  10. ↑ K.G. McCracken i inni, Data set incongruence and correlated character evolution: An example of functional convergence in the hind-limbs of stifftail diving ducks [online], 2000 [dostęp 2022-11-25] (ang.).
  11. ↑ a b J. Boyd III: Anseriformes. [w:] Taxonomy in Flux Checklist 3.08 [on-line]. John Boyd’s Home Page. [dostęp 2022-09-10]. (ang.).
  12. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Kassondra Hendricks, Biziura lobata, [w:] Animal Diversity Web [online], 2014 [dostęp 2022-11-23] (ang.).
  13. ↑ a b c d Musk Duck (Biziura lobata), [w:] BirdLife Australia [online] [dostęp 2022-11-22] (ang.).
  14. ↑ a b c Musk duck (Biziura lobata), [w:] Cornell Lab of Ornithology [online] [dostęp 2022-11-22] (ang.).
  15. ↑ a b c d Kenneth E. Gamble, Breeding biology and food habits of the musk duck, University of Wisconsin 1966, s. 1–35 (ang.).
  16. ↑ a b c Carel ten Cate, Peter J. Fullagar, Vocal imitations and production learning by Australian musk ducks (Biziura lobata), „Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences”, 376 (1836), 2021 (ang.).
  17. ↑ George M. Eberhart: Mysterious Creatures: A Guide to Cryptozoology. Santa Barbara – Denver – Oxford: 2002. ISBN 1-57607-283-5.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bisiorka&oldid=70211086”