Bitwa o Międzyrzecz (1520)
Bitwa o Międzyrzecz – bitwa stoczona w okolicach Międzyrzecza w dniach 12–14 października 1520, pomiędzy garnizonem tamtejszego zamku i międzyrzeckim mieszczaństwem, a armią najemną podążającą na pomoc Krzyżakom w trakcie wojny pruskiej. Zniszczenie miasta, jako skutek bitwy, było jedną z pierwszych większych klęsk, których doświadczył Międzyrzecz w czasach nowożytnych[1].
| wojna polsko-krzyżacka (1519–1521) | |||
| |||
| Czas |
12–14 października 1520 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Terytorium | |||
| Wynik |
przegrana Polaków, zniszczenie miasta i zamku, rzeź obrońców | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| Straty | |||
| |||
Tło edytuj
W lipcu 1520 r., w trakcie II fazy wojny pruskiej, wojska krzyżackie przeszły do kontrofensywy, uderzając na Mazowsze. Z kolei w sierpniu 1520 r. zaatakowana została Warmia. W październiku 1520 r. z Niemiec nadeszły posiłki krzyżackie, oznaczone naszytymi na odzież krzyżami, liczące ponad 10 tysięcy żołnierzy: 1900 konnych, 8000 pieszych z 21 działami (18 kolubryn polowych, 1 notszlanga i 2 ciężkie, oblężnicze kartauny – tzw. „śpiewaczki”) oraz 300 wozami pod wodzą Wolfa von Schönberga[2]. Po przekroczeniu granicy we Frankfurcie nad Odrą uderzyły na Wielkopolskę. O tych oddziałach, początkowo werbowanych daleko od polskich granic – w Alzacji i Nadrenii (później także m.in. w Brandenburgii) dość dokładne dane posiadał starosta generalny Wielkopolski Łukasz II Górka, jednak sejm bydgoski zbagatelizował jego doniesienia. Nie przyniosła rezultatu próba zaciągu artylerzystów wrocławskich do obrony miasta i zamku. Posiłki dosłane przez dwór królewski okazały się szczupłe liczebnie. Zwolnienie części szlachty wielkopolskiej z uczestnictwa w pospolitym ruszeniu w zamian za obronę przygranicznych zamków także zawiodło: spora część rycerzy po prostu nie stawiła się w zagrożonych zamkach, za co później Zygmunt Stary skonfiskował ich majętności. Przygotowania Międzyrzecza do obrony pogorszyło jeszcze doniesienie królewskich wywiadowców twierdzących, że najemnicy zakonu pomaszerują prosto pod Gdańsk. Nienowoczesny już, XIV-wieczny zamek bez silnego garnizonu i dostatecznej artylerii nie był w stanie wspierać obrońców miasta, ani nawet wyzyskać należycie swojego obronnego położenia.
Bitwa edytuj
Po przekroczeniu polskiej granicy, atakujący podeszli pod Międzyrzecz 12 października 1520, paląc po drodze okoliczne osady. Zanim Niemcy zaczęli walkę, z jednej z wsi starostwa międzyrzeckiego otrzymali wsparcie – ówczesny niemiecki sołtys Nietoperka, Martin Jokisch pomógł najemnikom przeprawić się do Międzyrzecza przez słabo strzeżone miejsce od wschodu. Sołtys ten nie stawił się również z pospolitym ruszeniem[3]. W trakcie I fazy starcia, przeciwnik po ostrzelaniu miejskich fortyfikacji wdarł się w ich obręb. Miejscem, gdzie prawdopodobnie wrogie oddziały weszły do miasta, był narożnik murów w okolicy dzisiejszego kościoła pw. Św. Jana Chrzciciela[4]. Następnie dokonano oblężenia międzyrzeckiego zamku. Podczas trwającej dwa dni wymiany ognia, zabity został m.in. głównodowodzący artylerią oblężniczą oficer, dosłany von Schönbergowi przez elektora brandenburskiego, Joachima. Obrońcom prawdopodobnie udało się wyeliminować także dwie krzyżackie kolubryny. Mimo zażartej obrony, w której wyróżnił się anonimowy zakonnik, ciężkie działa niemieckie szybko dokonały wyłomu w gotyckich murach. Ponoszącym straty najemnikom udało się osiągnąć cel. 14 października 1520[5] poważnie uszkodzony zamek został zdobyty, a resztki obrońców wraz z dowódcą, wobec beznadziejnej sytuacji – poddały się. Pozostałą przy życiu część załogi następnie wymordowano, z wyjątkiem dwóch rotmistrzów, oszczędzonych dla okupu[6]. 14 października 1520 z obozu pod Międzyrzeczem von Schönberg wysłał obu jeńców i list do króla Zygmunta Starego, w którym pytał, jak król będzie postępował z jeńcami z armii krzyżackiej[7].
Skutki i następstwa edytuj
Rabunkowi, zburzeniu i spaleniu uległo całe miasto, m.in. kościół parafialny. Krótki czas wygrany przez obrońców Międzyrzecza pozwolił stronie polskiej na zniszczenie mostów na dolnej Warcie i Obrze, co ograniczyło ruchy armii von Schönberga. Załogę zagrożonego Poznania szybko uzupełniono o 1000 piechoty. Jeszcze zanim armia krzyżacka ruszyła spod zdobytego miasta, została zaskoczona przez chorągwie jazdy lekkiej i kozackiej pod dowództwem m.in. Jana Zaremby, Andrzeja Tęczyńskiego i Przecława Lanckorońskiego. Zastosowana przez polskich dowódców, wobec liczebnej przewagi przeciwnika, taktyka "wojny szarpanej" bardzo utrudniła rabowanie przez najemników paszy i żywności. Po zajęciu i spaleniu Skwierzyny, przez odbudowany przez siebie most na Warcie opuścili oni czasowo polskie granice. Na terenie Nowej Marchii, północnego pogranicza Wielkopolski i na Pomorzu Gdańskim byli jednak nadal nieustannie niepokojeni i atakowani przez wspomniane oddziały polskie, ponosząc duże straty, m.in. w rejonie Wałcza. Wkrótce po oblężeniu, na ziemi międzyrzeckiej zaciągnięto chorągiew jazdy w liczbie 100 żołnierzy do obserwowania ruchów przeciwnika i strzeżenia miasta, z czego trzydziestu miało stale w nim rezydować. Armia krzyżackich zaciężnych pomaszerowała w kierunku Gdańska. Próba oblężenia doskonale przygotowanego, dużego miasta zakończyła się rychło porażką. Zdemoralizowane i osłabione wojska von Schönberga wycofały się pod Oliwę. Podczas ich rozpadu i odwrotu, po 21 listopada, w serii napadów oraz potyczek ludność kaszubska odebrała najemnikom łupy wzięte m.in. w Międzyrzeczu. Zdewastowanemu miastu na pomoc przyszedł Zygmunt Stary. Przywilejem zwolnił miasto na kilka lat od płacenia podatków. Za klęskę obarczono Żydów, przez co król na prośbę mieszczan wydał edykt zezwalający na wygnanie ich z miasta[8], ci jednak pozostali. Klęska była na tyle straszna, że mieszkańcy wspominali o niej jeszcze w XVII wieku. Po tych wydarzeniach rozpoczęto odbudowę zamku z dotacji królewskich, trwającą do 1533 r. oraz m.in. kościoła z funduszy mieszczan i starosty międzyrzeckiego.
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ S. Kurnatowski, J. Nalepa, Z przeszłości Międzyrzecza, Poznań 1961, s. 30.
- ↑ Ibidem, s. 30.
- ↑ W. Nycz, Nietoperek – stare i nowe dzieje, Nietoperek-Międzyrzecz-Gorzów Wlkp., 2005, s. 12.
- ↑ Międzyrzecz – Dzieje miasta, pod. red. W. Strzyżewski, M. Tureczek, Międzyrzecz 2009, s. 115.
- ↑ Marcin Bielski, Kronika Polska, s.546, Kraków: Drukarnia Jakuba Sibenrychera, 1597.
- ↑ Jędrzej Moraczewski, Dzieje Rzeczypospolitej Polskiej z pierwszej połowy szesnastego wieku, s. 66, Poznań: N.Kamieński i S-ka, 1847.
- ↑ Marian Biskup, Wojna pruska, czyli wojna Polski z Zakonem Krzyżackim z lat 1519–1521, „wyd. „Napoleon”, Oświęcim”, 2014, s. 319–323.
- ↑ S. Kurnatowski, J. Nalepa, op. cit., 30.