Borys Ten

Borys Ten, ukr. Борис Тен; właściwie Mykoła Chomyczewśkyj, ukr. Микола Васильович Хомичевський (ur. 27 listopada^?/9 grudnia 1897 w Dermaniu, zm. 13 marca 1983 w Żytomierzu) – kapłan prawosławny, pisarz i tłumacz.

Oprócz pseudonimu Borys Ten (Borysfen – gr. Dniepr), używał też innych pseudonimów: A. Łepśkyj, W. Tomasziwśkyj i T. Wernyhora. Urodził się w rodzinie kapłana prawosławnego Wasyla Chomyczewskiego i nauczycielki Wiry z Iwanickich w Dermaniu k. Mizocza na Wołyniu. Uczył się w miejscowej szkole podstawowej i Studium Duchownym w Klewaniu. Ukończył Wołyńskie Seminarium Duchowne, a w 1922 wydział humanistyczny Wołyńskiego Instytutu Oświaty Ludowej (obecny Żytomierski Uniwersytet Państwowy). Święcenia kapłańskie przyjął w 1924. 7 sierpnia 1929 aresztowany przez NKWD i w następnym roku skazany na 10 lat obozów stalinowskich na Dalekim Wschodzie. 8 czerwca 1931 ożenił się z Apollinarią Kowalczuk. 2 kwietnia 1933 urodził się syn Wasylko (właśnie tak – a nie Wasyl – dali mu na imię). Zwolniony przed terminem 1 września 1936. Był również więźniem obozów hitlerowskich. Od 1946 mieszkał w Żytomierzu. Zmarł 13 marca 1983 w Żytomierzu. Wujkiem Mykoły Chomyczewskiego był ks. Benedykt Turkiewicz, wieloletni katecheta Szkoły Żeńskiej im. Hr. Błudowej w Ostrogu.

Działalność duszpasterska

Jako kapłan prawosławny był pod jurysdykcją Ukraińskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Organizował ukraińskie parafie prawosławne na Wschodnim Wołyniu. W latach 1924–1926 był proboszczem soboru katedralnego Mądrości Bożej w Kijowie. Był drugim zastępcą przewodniczącego Ogólnoukraińskiej Prawosławnej Rady Cerkiewnej (1924–1926). W latach 1925–1928 jest współpracownikiem prawosławnego czasopisma Cerkiew i Życie (Церква і життя). W 1928 był protoprezbiterem cerkwi Świętych Piotra i Pawła w Kijowie. Równocześnie prowadził działalność redakcyjno-translatorską w wydawnictwie Knyhospiłka (1924–1929). Na łamach wspomnianego czasopisma Cerkiew i Życie opublikował artykuły: Światowy kongres chrześcijaństwa praktycznego (Світовий конгрес практичного християнства) – nr 1, s. 118-119; Historia święta Chrztu Pańskiego w związku ze świętem Bożego Narodzenia (Історія свята Водохреща в зв’язку зі святом Різдва Христового) – nr 1, s. 103-112; przegląd Z czasopism religijnych (З релігійних часописів) - nr 2-3, s. 246-247; Nieco o Renanie (Дещо про Ренана) – nr 4, s 329-341; oraz Starokatolicyzm i prawosławie (Старокатолицтво і православіє) – nr 5, s. 446-456. Również w tym czasopiśmie religijnym znajdujemy jego wiersze opublikowane pod pseudonimem A. Łepśkyj. Chomyczewski jest autorem oryginalnego wiersza pt. *** (Oj, przy drodze krzyże się chyliły) (***(Ой, при дорозі хрести хилилися...) – nr 1, s. 7 – oraz wierszy *** (Zaścieliłam obrusik czysty...) (*** (Застелила я скатерку чисту...) – nr 2-3, s. 195) i Wielkanoc (Великдень) – nr 4, s. 253. Dla ożywienia duszpasterstwa przygotowywał inscenizacje świąt z udziałem dzieci. Jego praca duszpasterska i literacka była przedmiotem ataków ze strony publicysty komunistycznego ukrywający się pod kryptonimem T. W-ho (Т. В-го), w artykule pod demaskatorskim tytułem Jak przygotowują się w czarnym obozie (Як готуються в чорному таборі) na łamach Prawdy Proletariackiej (Пролетарська правда) z 21 grudnia 1928. W 1929 na fali prześladowań wymierzonych w Ukraiński Autokefaliczny Kościół Prawosławny, który nazwano odgałęzieniem kontrrewolucyjnej organizacji Spółki Wyzwolenia Ukrainy, został aresztowany przez NKWD. W 1930 został zesłany na Daleki Wschód z wyrokiem 10 lat izolacji.

Działalność literacka

Jeszcze w latach 20. XX wieku publikował wiersze nie tylko w prasie prawosławnej, ale także świeckiej. W sąsiedztwie rodzinnego domu Chomyczewskich w Dermaniu mieszkali Polacy, nieco dalej Czesi. Matematyki uczył go Niemiec. Wzrastanie w atmosferze wielokulturowości i wielojęzyczności wydało swe owoce w jego dorosłym życiu. Oprócz przekładów z języka starogreckiego, Borys Ten przekładał także z języka łacińskiego, francuskiego, angielskiego, polskiego, czeskiego, słowackiego, niemieckiego, rosyjskiego i białoruskiego. Przekładał utwory Ajschylosa, Homera, Goethe, Mickiewicza, Puszkina, Szekspira, Schillera i innych klasyków literatury światowej. Autor zbioru sonetów „Gwiaździste ogrody” („Зоряні сади”, 1970). Członek Związku Literatów Ukrainy od 1957. Laureat Nagrody im. Maksyma Rylskiego.

Tłumacz literatury polskiej na język ukraiński

Borys Ten tłumaczył na język ukraiński utwory Adama Mickiewicza. Jeszcze w czasie drugiej wojny światowej – ukazało się jego tłumaczenie pięciu sonetów z cyklu Sonety krymskie: II Cisza morska (Тиша на морі), III Żegluga (Морська подорож), X Bajdary (Байдарська долина), XI Ałuszta w dzień (Алушта вдень), XIV Pielgrzym (Мандрівник), XVIII Ajudah (Аюдаг) – (Адам Міцкевич, Вибрані поезії за ред. Мю Рильського. - Київ 1941, с. 56, 57, 60, 61, 62, 65). Tłumaczenia wiersza Żeglarz (Плавець) i bajki Osioł i pies (Осел і собака) zostały wydrukowane w dwutomowym wyborze pism Adama Mickiewicza, który został wydany w Kijowie w 1955 z okazji 100-lecia śmierci polskiego poety (Адам Міцкевич, Вибрані твори. Київ, 1955, с. 53-54, 208-209). Wcześniej ukazało się także tłumaczenie improwizacji Konrada z III części Dziadów (Імпровізація Конрада з ІІІ частини поеми «Поминки») – (Адам Міцкевич, Вибрані поезії за ред. М. Рильського, Київ 1948, с. 177-186). W 1970 na łamach czasopisma Wseswit opublikował przekład wszystkich osiemnastu utworów Adama Mickiewicza z cyklu Sonety Krymskie. Były to: I Stepy Akermańskie (Степи акерманські), II Cisza Morska (Тиша на морі), III Żegluga (Морська подорож), IV Burza (Буря), V Wygląd gór ze stepów Kozłowa (Вигляд гір ііз сстепів Козлова), VI Bakczysaraj (Бахчисарайська руїна), VII Bakczysaraj w nocy (Бахчисарай вночі), VIII Grób Potockiej (Гробниця Потоцької), IX Mogiły Haremu (Могили гарему), X Bajdary (Байдарська долина), XI Ałuszta w dzień (Алушта вдень), XII Ałuszta w nocy (Алушта вночі), XIII Czatyrdah (Чатир-даг), XIV Pielgrzym (Мандрівник), XV Droga nad przepaścią w Czufut-Kale (Дорога над прірвою в Чуфут-Кале), XVI Góra Kikenis (Гора Кікінеїс), XVII Ruiny zamku w Bałakławie (Руїна замку в Балаклаві) i XVIII Ajudah (Аюдаг) – (Всесвіт. – 1970. - № 10. – с. 88-95). Niektóre sonety z cyklu Sonety Krymskie weszły w skład jego książki pt. Gwiaździste ogrody (Зоряні сади). Były to: I Stepy Akermańskie (Степи акерманські), II Cisza Morska (Тиша на морі), IV Burza (Буря), VI Bakczysaraj (Бахчисарайська руїна), VIII Grób Potockiej (Гробниця Потоцької), IX Mogiły Haremu (Могили гарему), X Bajdary (Байдарська долина), XI Ałuszta w dzień (Алушта вдень), XII Ałuszta w nocy (Алушта вночі), XIII Czatyrdah (Чатир-даг), XIV Pielgrzym (Мандрівник), XV Droga nad przepaścią w Czufut-Kale (Дорога над прірвою в Чуфут-Кале), XVI Góra Kikenis (Гора Кікінеїс), XVII Ruiny zamku w Bałakławie (Руїна замку в Балаклаві) i XVIII Ajudah (Аюдаг) – (Борис Тен. Зоряні сади. – Київ, 1970, с. 74-88). Borys Ten przetłumaczył także na język ukraiński tragedie Juliusza Słowackiego Lilja Weneda (Лілля Венеда) - (Юліуш Словацький. Вибрані твори. – Київ, 1955, с. 127-235) i Balladyna (Балладина) – (Юліуш Словацький. Балладина. Трагедія на 5 дій, Київ 1955; Юліуш Словацький, Вибрані твори в 2-х томах, Київ, 1959, с. 227-418). W 1977 Borys Ten za owocne popularyzowanie osiągnięć polskich pisarzy i poetów został nagrodzony medalem „Zasłużony działacz kultury polskiej”.

Bibliografia

• Гольденберг Л.І. Бібліографічні джерела українського літературознавства: Путівник. – К., 1990. – 254 с.

Про Б. Тена. – С. 60.

• Зленко Г. Малознаний Борис Тен // Київська старовина. – 1993. – № 4. – С. 120-122.
• О. Вітольд-Йосиф Ковалів. “Невтішні скрипи похилених хрестів. Призабута постать: Микола Хомичевський (Борис Тен)” // “Парафіяльна Газета” (Київ). – 1998. – Ч. 7 (116) від 5 квітня. – С. 5.
• Володимир Кучерук. “Всіма гранями таланту. До 100-річчя нродження Бориса Тена” // “Життя і Слово” (Остріг). 1997. Ч. 78-79 (7179) від 11 жовтня. С. 2.