Transport kolejowy w Bydgoszczy

Bydgoski węzeł kolejowy jest jednym z większych węzłów kolejowych w Polsce, zlokalizowany w Bydgoszczy, w którym krzyżują się linie wschód-zachód (linia kolejowa nr 18) i północ-południe (linia kolejowa nr 131), w tym ważna z punktu widzenia gospodarczego magistrala węglowa.

Budynek byłej Dyrekcji Kolei Wschodniej (1889), w latach 1922–2011 mieścił m.in. Centralne Biuro Rozrachunków Zagranicznych PKP, a w latach 1926–1939 Zarząd magistrali węglowej

Terminal dworca Bydgoszcz Główna

Odrestaurowany zabytkowy dworzec wyspowy z 1861 na terenie Bydgoszcz Główna

Dworzec Bydgoszcz Wschód

Dworzec Bydgoszcz Łęgnowo położony nad portem drzewnym

Jeden z najstarszych istniejących w Polsce mostów kolejowych z 1851

Most magistrali węglowej na Brdzie zbudowany w 1930

PKP Cargo S.A. – Centralne Biuro Rozrachunków w Bydgoszczy

Tradycje

Kolejnictwo w Bydgoszczy posiada bogate tradycje, czego wyrazem są następujące fakty:

• w Bydgoszczy powstała pierwsza w świecie Dyrekcja Kolei Państwowych (1849), która do 1895 kształtowała politykę kolejową we wschodnich prowincjach Prus (od Berlina po Kłajpedę), m.in. budową linii kolejowych istniejących na tym obszarze do dnia dzisiejszego;,
• w Bydgoszczy rozpoczęto po raz pierwszy w Polsce rozliczanie kolejowych przewozów międzynarodowych, co miało związek z otwarciem w 1862 Kolei Warszawsko-Bydgoskiej, będącej pierwszym połączeniem Prus (zaboru pruskiego) i Rosji (Królestwa Kongresowego),
• w 1851 powstały jedne z pierwszych na ziemiach polskich duże Warsztaty Kolejowe, których dzisiejszą spuścizną jest holding PESA,
• w Bydgoszczy zachował się w oryginalnej postaci jeden z najstarszych mostów kolejowych w Polsce, zbudowany w 1850-1851,
• w Bydgoszczy nieprzerwanie od roku 1920 (odzyskania niepodległości przez państwo polskie) znajduje się Centralne Biuro Rozrachunków Zagranicznych PKP

Historia

Historia kolei w Bydgoszczy sięga 1851, kiedy doprowadzono do miasta Pruską Kolej Wschodnią z Krzyża. Linię tą przedłużono w następnych latach do Tczewa i Królewca. W 1862 zbudowano Kolej Warszawsko-Bydgoską, a w latach następnych kilka linii o znaczeniu lokalnym. W 1895 w ciągu linii wiodącej do Chełmży powstał najdłuższy w Niemczech most kolejowo-drogowy w Fordonie. W latach 1929–1930 zbudowano bydgoski odcinek magistrali węglowej – największej inwestycji komunikacyjnej II Rzeczypospolitej, a w 1936 zlokalizowano w mieście zarząd Francusko-Polskiego Towarzystwa Kolejowego S.A. zajmującego się budową i eksploatacją tej linii. W okresie 1965–1989 zelektryfikowano główne linie kolejowe przebiegające przez miasto. Kolej stanowiła w historii Bydgoszczy istotny czynnik miastotwórczy. Lokalizacja dworca w oddaleniu od dotychczasowego centrum miasta przyczyniła się do wytyczenia od podstaw i zabudowy Śródmieścia, zaś Warsztaty Kolejowe, założone w 1851 były w II połowie XIX i w XX wieku okresami największym przedsiębiorstwem przemysłowym w mieście.

Dyrekcja Kolei Wschodniej

W latach 1849–1895 w Bydgoszczy znajdowała się czołowa instytucja kolejowa we wschodnich prowincjach Prus – Królewska Dyrekcja Kolei Wschodniej. Zajmowała się ona planowaniem, budową, eksploatacją i prowadzeniem ruchu na liniach kolejowych na obszarze położonym na wschód od Berlina i sięgającym po Kłajpedę i Białystok. Po 1895 w Bydgoszczy pozostała Okręgowa Dyrekcja Kolei Państwowych, zaś po 1920 m.in. Centralne Biuro Rozrachunków Kolejowych PKP oraz agendy Pomorskiej DOKP.

Linie kolejowe

Bydgoski węzeł kolejowy tworzą trzy linie kolejowe znaczenia państwowego oraz trzy linie lokalne. Wśród linii znaczenia państwowego znajdują się:

• międzynarodowa linia tranzytu 131 (C-E 65/1) – węglowa magistrala kolejowa Chorzów-Batory – Tczew, łącząca Śląsk z portami w Gdańsku i Gdyni. Przebiega ona przez miasto na kierunku południe-północ, umożliwiając połączenie z Trójmiastem i południem kraju;
• linia magistralna 18: Piła – Bydgoszcz – Toruń – Włocławek – Kutno (dawna Kolej Warszawsko-Bydgoska). Umożliwia ona połączenie Bydgoszczy z Warszawą oraz pośrednio ze Szczecinem i Berlinem;
• kolejowa obwodnica towarowa 201 na odcinku Nowa Wieś Wielka – Bydgoszcz – Maksymilianowo. Zbudowana w latach 1928–1930, omija stację Bydgoszcz Główna od wschodu.

Linie lokalne w Bydgoszczy to:

• 201 na odcinku Maksymilianowo – Kościerzyna – Gdynia;
• 209: Bydgoszcz – Chełmża – Kowalewo Pomorskie;
• 356: Bydgoszcz – Kcynia – Gołańcz – Poznań.
• 745: Bydgoszcz Główna – Czyżkówko

Linia nr 131 i 201 znajdują się w VI paneuropejskim korytarzu transportowym oznaczonym numerem C-E65. Są one jedynymi liniami kolejowymi w regionie kujawsko-pomorskim o znaczeniu międzynarodowym, ponieważ ujęto je w umowie europejskiej AGTC o Ważniejszych Międzynarodowych Liniach Tranzytu Kombinowanego i Obiektach Towarzyszących. Koncentrują one ruch pasażerski (nr 131) i towarowy (nr 201) w kierunku północ-południe. Linia nr 18 umożliwia natomiast transport w kierunku wschód-zachód-południe. Wszystkie linie na terenie miasta są zelektryfikowane, z wyjątkiem linii nr 209 i 356.

Trasa łącząca Bydgoszcz z Toruniem bywa określana jako linia SKM pod nazwą BiT-City.

Mapa

Mapa Bydgoskiego Węzła Kolejowego

Jednostki i instytucje związane z kolejnictwem w Bydgoszczy

W Bydgoszczy znajdują się oddziały okręgowe lub rejonowe krajowych spółek kolejowych, m.in.:

• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – Zakład Linii Kolejowych (jeden z 23 w Polsce, obejmujący województwo kujawsko-pomorskie)
• PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. – Zakład Maszyn Torowych (Ludwikowo 2)
• PKP Intercity – gniazdo oddziału w Gdyni (peron IV dworca Bydgoszcz Główna).
• PKP Cargo S.A. Zakład Przewozów Towarowych Sekcja Przewozów i Ekspedycji (Zygmunta Augusta 5)
• PKP Cargo S.A. Kasa Towarowa Bydgoszcz (Inwalidów 10)
• PKP Cargo S.A. Centralne Biuro Rozrachunków – od 1922 przy ul. Dworcowej 63 (b. siedzibie Dyrekcji Kolei); od 2011 przy ul. Sobieszewskiej 3
• PKP Energetyka S.A. – Zakład Kujawski (Zygmunta Augusta 7)
• Telekomunikacja Kolejowa – oddział rejonowy
• Komenda Regionalna Straży Ochrony Kolei

W Bydgoszczy znajdują się także duże podmioty gospodarcze, zajmujące się produkcją i usługami na rzecz kolei:

• Przewozy Regionalne Sp. z o.o. – Kujawsko-Pomorski Zakład Przewozów Regionalnych (Dworcowa 104-108)
• Pojazdy Szynowe PESA Bydgoszcz S.A. Holding (zał. 1851) – przedsiębiorstwo zajmujące się budową pojazdów szynowych, autobusów szynowych, tramwajów, wagonów kolejowych, modernizacją i naprawą taboru szynowego. Firma w latach 2005–2015 pozyskała szereg prestiżowych kontraktów w kraju i za granicą;
• Kolejowe Zakłady Łączności Sp. z o.o. (zał. 1920) – producent urządzeń telekomunikacyjnych dla kolei oraz komunikacji miejskiej, od 2013 r. należą do grupy PKP Informatyka; są jedynym polskim producentem i dostawcą kolejowych tablic informacyjnych LCD oraz tablic paletowych, systemu łączności dyspozytorskiej, automatów biletowych, systemów pokładowych do pojazdów, systemów rozgłoszeniowych (megafony i DSO), systemów monitoringu obiektów kolejowych; większość polskich dworców kolejowych wyposażona jest w system tablic informacyjnych KZŁ;
• Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe COGIFER POLSKA Sp. z o.o. (zał. 1945) – producent i dostawca elementów nawierzchni kolejowej i tramwajowej;
• Zgrzewalnia Szyn

W Bydgoszczy mają siedzibę ogólnopolskie organizacje gospodarcze związane z kolejnictwem: Ogólnopolskie Stowarzyszenie Samorządów na Rzecz Kolei Lokalnych oraz Polska Izba Producentów Urządzeń i Usług na Rzecz Kolei (www).

Od 2015 roku przy Bydgoskiej Szkole Wyższej funkcjonuje jedyne w regionie kujawsko-pomorskim Technikum Kolejowe, które nawiązuje do tradycji Technikum Kolejowego im. Mikołaja Kopernika (1952-2007) w budynku Copernicanum w Bydgoszczy.

Muzeum

Od 1979 r. przy dworcu Bydgoszcz Główna znajdowała się Ośrodek Muzealny Bydgoskiego Węzła Kolejowego, obecnie prowadzony przez Bydgoskie Towarzystwo Przyjaciół Kolei. W 2012 r. placówka została przeniesiona do dworca Bydgoszcz Wschód

Operatorzy

Operatorami przewozów kolejowych (pasażerskich) w województwie są trzy podmioty: Arriva RP (na liniach nie zelektryfikowanych). Na pozostałych trasach kursują Przewozy Regionalne (pociągi regionalne) oraz PKP InterCity (pociągi międzywojewódzkie)

Zmiany Bydgoskiego Węzła Kolejowego na przestrzeni lat

Dworce i przystanki kolejowe

W granicach administracyjnych miasta znajduje się pięć dworców kolejowych: Główna, Leśna, Wschód, Bydgoszcz Emilianowo (nieczynny) i Bydgoszcz Fordon, a także przystanki: Osowa Góra, Zachód, Rynkowo, Rynkowo Wiadukt, Bielawy, Brdyujście, Łęgnowo, Akademia, Żółwin (nieczynny). Najbardziej obciążona przewozami pasażerskimi jest stacja Bydgoszcz Główna, odprawiająca ok. 90% podróżnych. Stacja ta jako jedyna w województwie kujawsko-pomorskim jest zaliczona, obok 14 innych dworców w Polsce do kategorii A, co oznacza roczną odprawę podróżnych powyżej 2 mln.

Dworce i przystanki kolejowe w Bydgoszczy:

Nazwa	Perony	Budynek	Kasa	Lokomotywownia	Wieża wodna	Zadaszenie peronów	Semafory	Uwagi
Bydgoszcz Główna	7	użytkowany	czynna	używana	istnieje	wiaty nad peronami	świetlne	2 obrotnice, tory postojowe, przejście podziemne (pod torami i ul. Zygmunta Augusta), stację wzniesiono w 1851 r. podczas budowy Pruskiej Kolei Wschodniej i wielokrotnie przebudowywano m.in. w latach 1861, 1870, 1915, 1968
Bydgoszcz Leśna	1	użytkowany	czynna	brak	brak	wiata nad peronami	świetlne	wzniesiono w 1969 r.
Bydgoszcz Bielawy	2	brak	nieczynna	używana	brak	wiata przystankowa	brak	posiada przejście nadziemne
Bydgoszcz Wschód Towarowa		zamknięty	brak	używana	istnieje		świetlne	wzniesiono w 1929 r. podczas budowy magistrali węglowej
Bydgoszcz Wschód	2	zamknięty	nieczynna	brak	istnieje	hala peronowa	świetlne	posiada rampę do załadunku, wzniesiono w 1861 r. podczas budowy Kolei Warszawsko-Bydgoskiej
Bydgoszcz Brdyujście	1	zamknięty	nieczynna	brak	brak	brak	brak	wzniesiono w 1885 r.
Bydgoszcz Akademia	1	nie istnieje	nieczynna	brak	brak	brak	świetlne
Bydgoszcz Fordon	1	adaptowany do innych celów	nieczynna	brak	brak	brak	świetlne	wzniesiono w 1885 r.
Bydgoszcz Łęgnowo	2	użytkowany	czynna	brak	nie istnieje	brak	świetlne	wzniesiono przed 1938 r.
Bydgoszcz Zachód	2	użytkowany, poczekalnia	czynna	brak	brak	brak	brak	urządzono po 1938 r.
Bydgoszcz Osowa Góra	2	brak	brak	brak	brak	wiata przystankowa	świetlne	urządzono w 2004 r.
Bydgoszcz Żółwin	2	nie istnieje	brak	brak	brak	brak	brak	wzniesiono w 1929 r. podczas budowy magistrali węglowej, obecnie nieczynna
Bydgoszcz Emilianowo	2	adaptowany do innych celów	nieczynna	brak	nie istnieje	brak	świetlne	wzniesiono w 1942 r., obecnie nieczynna
Rynkowo Wiadukt	2	brak	brak	brak	brak	wiata przystankowa	brak
Rynkowo	2		nieczynna	brak	brak	brak	świetlne

Zobacz też

Skład PESA ED74-001 + ED74-002 produkcji bydgoskich zakładów PESA

• Dyrekcja Kolei w Bydgoszczy
• Główny Dworzec Kolejowy w Bydgoszczy
• Pruska Kolej Wschodnia
• Kolej Warszawsko-Bydgoska
• Magistrala węglowa
• Bydgosko-Wyrzyskie Koleje Dojazdowe
• Pojazdy Szynowe Pesa Bydgoszcz
• Kolejowe Zakłady Łączności w Bydgoszczy
• Kolejowe Zakłady Nawierzchniowe Cogifer Polska
• Mosty kolejowe w Bydgoszczy
• Most Portowy w Bydgoszczy
• Most kolejowy magistrali węglowej w Bydgoszczy
• Most fordoński im. Rudolfa Modrzejewskiego w Bydgoszczy

Bibliografia

• Bacierelli, Krystyna: Drzewiej do Gdańska za darmo się jechało, [w:] Kalendarz Bydgoski 1973.
• Biegański Zdzisław, Grzegorz M. (red.): Bydgoszcz – 650 lat praw miejskich, Bydgoszcz 1996.
• Biskup, Marian (red.): Historia Bydgoszczy, Tom I do roku 1920, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe Warszawa-Poznań 1991.
• Biskup, Marian (red.): Historia Bydgoszczy, Tom II 1920-1939, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 1999.
• Biskup, Marian (red.): Historia Bydgoszczy, Tom II część druga 1939–1945, Bydgoskie Towarzystwo Naukowe 2004.
• Czajkowski, Edmund: 134 bydgoskiego węzła kolejowego, [w:] Kalendarz Bydgoski 1985.
• Jastrzębska-Puzowska Iwona, Winter Piotr: Budynek dawnej Dyrekcji Kolei Wschodniej w Bydgoszczy, [w:] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu, Zeszyt 1, Bydgoszcz 1996.
• Kotlarz, Grzegorz: Budowa bydgoskiego odcinka magistrali węglowej Herby Nowe – Gdynia w latach 1928–1930, [w:] Kronika Bydgoska XXI (1999), Bydgoszcz 2000.
• Lijewski, Teofil: Geografia transportu Polski, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa 1977.
• Michalski, Stanisław (red.): Bydgoszcz wczoraj i dziś 1945-1980, Państwowe Wydawnictwo Naukowe Warszawa-Poznań 1988.
• Mierzyński, Jan: 125 rocznica powstania dyrekcji kolejowej w Bydgoszczy, [w:] Kronika Bydgoska V (1971-1973), Bydgoszcz 1980.
• Niezgódka, Arkadiusz: Pojazdy na szynach, [w:] Kalendarz Bydgoski 2004.
• Piątkowski, Andrzej: Kolej Wschodnia w latach 1842–1880, Ośrodek Badań Naukowych im. W. Kętrzyńskiego w Olszynie Olsztyn 1996.
• Piątkowski, Andrzej: Etapy pruskiej polityki kolejowej w XIX wieku, [w:] Zapiski historyczne TNT LXVI Rok 2001 z. 4.
• Podgóreczny, Józef: Bydgoski Węzeł Kolejowy, [w:] Kalendarz Bydgoski 1969.
• Skowroński, Mieczysław: Zakłady i warsztaty kolejowe w Bydgoszczy w okresie międzywojennym (1920-1939), [w:] Kronika Bydgoska VII (1976-1979), Bydgoszcz 1986.
• Widernik, Mieczysław: Magistrala węglowa Śląsk-Gdynia i jej znaczenie w okresie międzywojennym, [w:] Zapiski historyczne TNT XLXIX Rok 1984 z. 2.
• Zakrzewski, Bogdan: 130 lat bydgoskiej kolei, [w:] Kalendarz Bydgoski 1980.

Linki zewnętrzne

• Kolej w Bydgoszczy dawniej i dziś. archeo.kolej.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-19)].