Wikipedia

Cezary Skoryna

polski przemysłowiec i działacz społeczny XIX wieku

Cezary Franciszek Feliks Skoryna herbu Sielawa (ur. 28 sierpnia 1840 w Warszawie, zm. 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie) – polski przemysłowiec działający w branży maszyn dla młynarstwa, społecznik i filantrop.

Cezary Skoryna
Data i miejsce urodzenia

28 sierpnia 1840
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

19 kwietnia 1903
Nałęczów, Cesarstwo Rosyjskie

Miejsce spoczynku

cmentarz Bródnowski

Zawód, zajęcie

przemysłowiec

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Po ukończeniu edukacji przejął rodzinną wytwórnię kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze. Rozwinął ją w nagradzane na wystawach międzynarodowych przedsiębiorstwo produkujące i sprzedające pełny asortyment maszyn i materiałów dla młynarstwa, aż do budowy gotowych młynów na zamówienie włącznie. Przez pewien czas był też współwłaścicielem firmy kamieniarskiej. Należał do charytatywnej Archikonfraterni Literackiej i Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Opiekował się cmentarzem cholerycznym w Warszawie i współpracował przy tworzeniu cmentarza Bródnowskiego. Prowadził ożywioną działalność społeczną, zarówno w ramach różnych komisji miejskich, jak też jako osoba prywatna.

Życiorys edytuj

Edukacja edytuj

Urodził się 28 sierpnia 1840 w Warszawie[1]. Pochodził ze szlacheckiej rodziny, pieczętującej się herbem Sielawa[1]. Jego rodzicami byli fabrykant kamieni młyńskich na warszawskiej Pradze Krystian Walenty Skoryna (1805–1851) i Klara z domu Reymond albo Rajmund (1819–1877)[1], która po śmierci męża prowadziła szynk i zajazd w obrębie posesji fabrycznej[2].

Do gimnazjum uczęszczał w Warszawie. Po jego ukończeniu wstąpił do Korpusu Kadetów w Brześciu Litewskim, ale wkrótce zrezygnował z kariery w wojsku i podjął studia handlowe w Niemczech[3][1].

Działalność w przemyśle edytuj

Fabryka kamieni młyńskich rodziny Skorynów wraz z okolicą na planach Pragi. Działka hipoteczna 409 zaznaczona owalem
 
Plan miasta z 1859 roku. Widoczny most łyżwowy u wylotu ulicy Brukowej
 
Plan miasta z 1867 roku. Widoczny most Kierbedzia ukończony trzy lata wcześniej
 
Reklama firmy C. Skoryny w piotrkowskiej gazecie „Tydzień”, 1882

Po powrocie do Warszawy przejął w zarząd założone jeszcze w XVIII wieku przedsiębiorstwo rodzinne produkujące kamienie młyńskie, z siedzibą przy ulicy Brukowej na Pradze 1[1], którym wcześniej kierował jego ojciec[3]. Polski Słownik Biograficzny podaje jako datę powstania przedsiębiorstwa rok 1794[1], jednak obchody jego stulecia zostały zorganizowane przez Cezarego Skorynę już w roku 1883[4].

Działając pod firmą „C. Skoryna”, przedsiębiorstwo zaczęło się prężnie rozwijać, stając się pierwszym krajowym producentem maszyn młynarskich, które wcześniej, z wyjątkiem kół młyńskich, musiano sprowadzać z zagranicy[3][1]. W 1881 miało 30 pracowników i obrót roczny 150 tysięcy rubli, w 1885 osiągnęło zatrudnienie 100 pracowników i 500 tysięcy rubli obrotu[1][a]. Około 1890 właściciel przeniósł fabrykę do nowo wybudowanej siedziby na pobliskiej ulicy Olszowej 14. Z czasem powstały także filie przedsiębiorstwa w Petersburgu i Czelabińsku[1].

Powiększał się również zakres działalności: oprócz tradycyjnych kamieni młyńskich produkowano także kamienie ze specjalistycznego surowca o szczególnie dobrych własnościach technologicznych, sprowadzanego w tym celu z Francji[2]. Ponadto fabryka rozpoczęła, jako jedna z pierwszych w Królestwie Polskim, produkcję maszyn młynarskich: urządzeń do czyszczenia zboża i kasz, elementów napędowych (motorów parowych i wodnych, transmisji, wałów, trybów, kół pasowych). W produkowanym asortymencie wprowadzano innowacje. Wynalazkami Skoryny były trzywiatrowe wialnie oraz płaszczyzny szmerglowe w łuszczarkach[1]. W 1890 w ofercie pojawiły się własnej produkcji turbiny wodne Francisa, przeznaczone dla młynów przemysłowych[1]. Firma przyjmowała także zamówienia na kompletne młyny, od projektu i kosztorysu poczynając, na budowie i wyposażeniu kończąc[1].

Oprócz produkcji własnej Skoryna handlował także produktami branżowych firm zagranicznych. Sprzedawał między innymi zagraniczne koła młyńskie, angielskie skórzane pasy transmisyjne i szwajcarską gazę jedwabną[1].

Firma „C. Skoryna” otrzymała wiele nagród na wystawach przemysłowych: w Moskwie (1872, wielki złoty medal), Wiedniu (1873, dyplom uznania), Warszawie (1874, srebrny medal), Paryżu (1878, srebrny medal) i Niżnym Nowogrodzie (1896, srebrny medal)[1][6]. Skoryna wspierał swoją działalność także reklamą. W 1883 wydał ilustrowany cennik kamieni i maszyn młynarskich, w 1902 zaś obszerny prospekt o charakterze reklamowym i informacyjnym z poradami dla młynarzy[1]. Reklamował się także w prasie[7].

Inseraty w pismach ukazujących się w Warszawie i Piotrkowie wskazują, że co najmniej od 1881 roku Cezary Skoryna był także współwłaścicielem firmy „C. Skoryna i H. Neuendorff”, zlokalizowanej na ulicy Olszowej, parcela hipoteczna 415a[8] lub 415d[7]. Oferowała ona wszelkie wyroby z marmuru, piaskowca i granitu, w tym pomniki i elementy wyposażenia wnętrz[8][9]. Na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie zachowały się pomniki nagrobne rodzin Lortsch z 1884 roku i Kociołkiewicz z 1883 roku, oba jej produkcji[10][11].

Przemysłowiec był też właścicielem nieruchomości na Pradze, w tym domów przy Panieńskiej 6 i 8[1].

Działalność społeczna edytuj

Cezary Skoryna był członkiem Archikonfraterni Literackiej przy katedrze św. Jana, prowadząc w niej działalność charytatywną[1]. Opiekował się ubogimi mieszkańcami Pragi, udzielał także z własnych środków tanich kredytów przedstawicielom drobnego handlu, nie zwracając przy tym uwagi na ich wyznanie[3][1].

Należał do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie[12][13][14].

Był opiekunem założonego w 1872 na Pradze cmentarza cholerycznego. Nawet po jego przejęciu przez miasto w 1874 z własnych środków opłacał mieszkającego przy nim stróża, który dbał też o zieleń; podczas budowy w 1874 niedalekiej linii kolejowej starał się o zbudowanie drogi dojazdowej do miejsca pochówku[15]. Później przewodniczył komisji, której zadaniem było znalezienie miejsca na nową nekropolię na Pradze. W tej roli brał udział w wyznaczaniu terenów pod cmentarz Bródnowski[3][1].

Działał również w komisji, która zajmowała się opieką nad zielenią miejską na Pradze i dzięki której powstało kilka parków i skwerów[1]. Był także członkiem komisji poborowej, delegowanym przez obywateli miasta. Pilnował w niej zgodnej z prawem procedury poboru do wojska[1][3].

W 1884 został członkiem komitetu budowy nowego kościoła na Pradze, na którego czele stanął arcybiskup warszawski Wincenty Chościak-Popiel. Efektem jego prac było powstanie i konsekracja w 1901 roku kościoła pod wezwaniem św. Floriana[16].

Rodzina edytuj

 
Nekrolog Cezarego Skoryny w „Kurierze Warszawskim” nr 111 z 23 kwietnia 1903[17]

Cezary Skoryna ożenił się w 1881 z Jadwigą Chełmińską[1]. Ich córka Cezara (1887–1979), nauczycielka, była żoną Władysława Okręta (1870–1910)[1]. Po drugim mężu nosiła nazwisko Dickstein[1]. W czasie okupacji należała do organizacji podziemnej Polska Żyje i Armii Krajowej, była więziona na Pawiaku, w Berlinie i w Ravensbrück[1]. Druga córka Jadwiga Teresa wyszła w 1910 roku za Emila Rauera, przemysłowca i działacza niepodległościowego; małżeństwo to zakończyło się rozwodem[18]. Bratankiem Cezarego Skoryny był Jan Skoryna, pułkownik saperów Wojska Polskiego[19].

Cezary Skoryna zmarł 19 kwietnia 1903 w Nałęczowie. Pochowany został na cmentarzu Bródnowskim[1][3][17]. „Kurjer Warszawski” poświęcił mu wspomnienie pośmiertne, przypominając pionierską rolę w rozwoju przemysłu maszyn młynarskich w zaborze rosyjskim i liczne pola działalności społecznej. Jak napisał autor wspomnienia: „Zmarł powszechnie żałowany wśród sfer przemysłowych i obywatelstwa Pragi, a opłakiwany przez podwładnych i robotników, dla których był opiekunem i ojcem”[3].

Dalsze losy przedsiębiorstwa edytuj

Firma C. Skoryna
 
Siedziba przedsiębiorstwa „C. Skoryna” przy ul. Olszowej 14, około 1905 roku
 
List na papierze firmowym „C. Skoryna i S-ka”, 1907 rok
 
Pawilon przedsiębiorstwa „C. Skoryna” podczas Wystawy Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909 roku[6]
 
Mlewnik walcowy produkcji przedsiębiorstwa „C. Skoryna” zachowany w młynie w Niegowie, z powiększeniem tabliczki znamionowej

Po śmierci Cezarego Skoryny przedsiębiorstwem kierowała rodzina. Ogłoszenie prasowe z 1907 wskazuje, że użytkowało wówczas także posesję Olszowa 6[20]. Firma wzięła udział w Wystawie Przemysłu i Rolnictwa w Częstochowie w 1909, wystawiając własny pawilon i zdobywając złoty medal w dziale przemysłu mechanicznego[21]. Prasa podawała, że kierował nią wówczas inżynier Antoni Skoryna, roczny obrót sięgał 300 tysięcy rubli. Produkcja obejmowała, oprócz tysiąca kilkuset kół młyńskich z importowanego kamienia rocznie, także cały szereg maszyn młynarskich i urządzeń napędowych dla nich. Produkty te, jak podawała ówczesna prasa, „rozchodzą się nie tylko po całym kraju naszym, ale i na Litwę, Wołyń, Podole, Inflanty, Białoruś i do całego Cesarstwa”[6].

Wedle biogramów w Polskim Słowniku Biograficznym, w 1914 roku przedsiębiorstwo zostało sprzedane Emilowi Rauerowi i jego wspólnikowi P. Kozłowskiemu[1][22], po czym w 1918 miało zakończyć działalność[1]. Dodatkowe światło na tę transakcję rzuca zachowany akt ślubu dowodzący, że Emil Rauer w 1910 roku został mężem Jadwigi Teresy Skorynówny, córki Cezarego Skoryny[18], o czym autorzy biogramów w PSB nie wiedzieli. Ponadto Jarosław Zieliński podaje, że przedsiębiorstwo działało nadal w okresie międzywojennym, znane jako Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn „Młynotwórnia”[23]. Jak wskazuje artykuł z ówczesnej prasy, stało się w rzeczywistości oddziałem spółki Towarzystwo Akcyjne Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia” z siedzibą w Poznaniu[24].

Budynki fabryczne przy Olszowej 14 zostały zburzone w 1944 i nie odbudowano ich[23]. W trakcie rozpoczętej w 2016 budowy budynku wielorodzinnego inwestor wykopał i wywiózł ich pozostałości. Powstały kontrowersje, czy znajdowały się wśród nich elementy zabytkowe bądź o wartości historycznej. O sprawie doniosły media, informując także, że stołeczny konserwator zabytków złożył zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa[25][26].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Dla porównania, jak podaje „Ilustrowany przewodnik po Warszawie na rok 1892” Wiktora Czajewskiego, budowa gmachu Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie była finansowana z asygnaty rządu w kwocie 300 tysięcy rubli[5].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Stanisław Konarski: Cezary Skoryna. W: Polski Słownik Biograficzny. Henryk Markiewicz, red.. T. XXXVIII. Instytut Historii PAN, 1997–1998, s. 290–291.
  2. ↑ a b Andrzej Haratym: Skorynowie i ich fabryka. Portal Tygodnika Katolickiego Niedziela, 2001. [dostęp 2015-07-25].
  3. ↑ a b c d e f g h Wspomnienie pośmiertne. „Kurjer Warszawski”. 113, s. 6-7, 1903. 
  4. ↑ Kronika powszechna : Krajowa. „Przegląd Tygodniowy życia społecznego, literatury i sztuk pięknych”. 13, s. 163, 1883. 
  5. ↑ Wiktor Czajewski: Ilustrowany przewodnik po Warszawie na rok 1892. Paweł Szymanowski, 1892, s. 5.
  6. ↑ a b c C. Skoryna. „Świat”. 38, s. 23, 18 września 1909. [dostęp 2017-01-15]. 
  7. ↑ a b Ogłoszenia. „Tydzień”. 33, s. 5, 1 sierpnia 1882. Petroków (Piotrków). [dostęp 2017-01-15]. 
  8. ↑ a b Reklama. „Doniesienia Warszawskie”. 57, s. 1, 25 czerwca (7 lipca) 1881. [dostęp 2017-01-15]. 
  9. ↑ Ogłoszenia. „Tydzień”. 12, s. 6, 7 (19) marca 1882. Petroków (Piotrków). [dostęp 2017-01-15]. 
  10. ↑ Cmentarz Stare Powązki: LORTSCH, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-01-07].
  11. ↑ Cmentarz Stare Powązki: LUDWIK KOCIOŁKIEWICZ, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2017-01-07].
  12. ↑ Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim za rok 1872. Warszawa: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, 1873, s. 26. [dostęp 2017-01-15].
  13. ↑ Losowanie w Towarzystwie Sztuk Pięknych. „Gazeta Warszawska”. R. 115 nr 1, s. 5–6, 1888-01-02. [dostęp 2017-01-15]. 
  14. ↑ Sprawozdanie Komitetu Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Królestwie Polskim za rok 1891. Warszawa: Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, 1892, s. 12. [dostęp 2017-01-15].
  15. ↑ Cmentarz choleryczny na Pradze. Portal informacyjny warszawskiej Pragi. [dostęp 2017-01-07].
  16. ↑ Marek Solarczyk, Budowa i konsekracja [online], strona Parafii Katedralnej Św. Michała Archanioła i Św. Floriana Męczennika w Warszawie [dostęp 2020-12-15].
  17. ↑ a b Nekrologja. Cezar Skoryna. „Kurjer Warszawski”. 111, s. 10, 23 kwietnia 1903. [dostęp 2017-01-15]. 
  18. ↑ a b Skan aktu ślubu numer 303 z dnia 9 czerwca 1910. serwis geneteka.genealodzy.pl Polskiego Towarzystwa Genealogicznego. [dostęp 2017-08-02].
  19. ↑ Marek Jerzy Minakowski: Cezary Franciszek Feliks Skoryna h. Sielawa. Genealogia potomków Sejmu Wielkiego. [dostęp 2015-08-08].
  20. ↑ Rubryka „Nadesłane”. „Kurjer Warszawski. Dodatek poranny”, s. 1, 27 lutego 1907. [dostęp 2017-01-15]. 
  21. ↑ Nagrody w dziale przemysłu mechanicznego. „Gazeta Częstochowska”. 20, s. 2, 24 sierpnia 1909. [dostęp 2017-01-15]. 
  22. ↑ Stanisław Konarski: Emil Ignacy Rauer. Internetowy Polski Słownik Biograficzny iPSB (w oparciu o biogram w XXX tomie Polskiego Słownika Biograficznego). [dostęp 2017-08-02].
  23. ↑ a b Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy, tom 15. Towarzystwo Opieki nad Zabytkami, 2011, s. 313–318. ISBN 978-83-88372-42-1.
  24. ↑ Ogłoszenia nowych emisji. T-wo Akc. Wytwórni Maszyn Młyńskich „Młynotwórnia”. „Gazeta Bankowa”. 21, s. 9, 11 października 1923. [dostęp 2017-01-15]. 
  25. ↑ Jakub Chełmiński: Najstarsza fabryka na Pradze wywieziona na śmietnik?. Portal gazeta.pl, 22 lipca 2016. [dostęp 2016-12-18].
  26. ↑ Inwestor uznał, że wykopał śmieci. Konserwator zgłasza do prokuratury. Portal TVN24.pl, 21 lipca 2016. [dostęp 2016-12-18].

Linki zewnętrzne edytuj

  • Skan aktu chrztu numer 205 Cezarego Franciszka Feliksa Skoryny, serwis geneteka.genealodzy.pl Polskiego Towarzystwa Genealogicznego.
  • Skan aktu ślubu numer 143 Cezariusza Skoryny i Jadwigi Chełmińskiej, serwis geneteka.genealodzy.pl  Polskiego Towarzystwa Genealogicznego.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cezary_Skoryna&oldid=73202657”