Wikipedia

Ch-22

Ch-22 Buria (ros. Х-22 Буря (burza); kod NATO AS-4 'Kitchen') – radziecki, a później rosyjski, lotniczy kierowany pocisk manewrujący klasy powietrze-woda/ziemia dalekiego zasięgu, o cechach hipersonicznych. Zdolny do przenoszenia głowic jądrowych. Skonstruowany w biurze konstrukcyjnym OKB-2-155 Raduga.

Ch-22M pod kadłubem samolotu Tu-22M

W czasie Zimnej Wojny stanowił uzbrojenie pierwszego rzutu lotnictwa strategicznego ZSRR[1].

Historia edytuj

Prace nad pociskiem rozpoczęły się wraz z wydaniem w dniu 17 czerwca 1958 dekretu nr 426-201 Rady Ministrów ZSRR, jako odpowiedź na brytyjskie pociski Blue Steel[1]. Prace prowadziło biuro konstrukcyjne nr 155 w Dubnej – późniejsze OKB Raduga. Roboczo oznaczono go jako D-2. Powstały dwie wersje pocisku: do zwalczania celów punktowych (pojedynczych okrętów) i powierzchniowych (grup lotniskowców, konwojów, celów naziemnych). Na te potrzeby OKB-1 opracowało trzy rodzaje systemów kierowania: autonomiczne inercyjne, oraz inercyjne wspomagane radarem aktywnym lub pasywnym[2].

Pierwsze prototypy powstały w 1962 roku, w zakładach nr 256. W tym samym roku rozpoczęto próby z użyciem dostosowanego samolotu Tu-16K-22. Nie przebiegały one pomyślnie. Pocisk przyjęto na uzbrojenie dopiero w 1967, jako uzbrojenie bombowców Tu-22. Produkcję najpierw rozpoczęto w zakładach nr 301 w Chimkach, ale z powodu niespełniania wymogów przeniesiono ją do zakładów nr 256, gdzie powstawały prototypy. Po opanowaniu metod, produkcję rozpoczęto w innych zakładach. Pracownicy i szef OKB Raduga, Aleksandr Bereznjak, otrzymali Nagrodę Państwową za projekt pocisku. Nagrodę otrzymali ponownie w 1974 za warianty M i MA[2].

Ch-22 został skonstruowany dla samolotów Tu-22 (również wersji M, M2 i M3; adapter podkadłubowy BD-45F i adaptery podskrzydłowe BD-45K[1][2]), później zintegrowano go również z samolotem Tu-95K-22 (1-2 szt. do użytku bojowego, do 3 sztuk do transportu[1][2]). Pocisk produkowano w 7 wersjach[1]:

  • Ch-22/Ch-22PG – podstawowy wariant przeciwokrętowy z systemem aktywnej radiolokacji z radarem PG.
  • Ch-22M – z głowicą burzącą i aktywnym radiolokacyjnym systemem naprowadzania PMG, oraz system inercyjnym, przeznaczona do zwalczania okrętów. Z ulepszonym silnikiem. Przyjęty do służby w 1974[2].
  • Ch-22MA – z głowicą jądrową, z kierowaniem inercyjnym i systemem TERCOM. Przyjęty do służby w 1974[2].
  • Ch-22P/MP – z głowicą burzącą lub odłamkową (1 200 szrapneli)[2] i pasywnym radiolokacyjnym systemem naprowadzania (PSN lub PGP-K), przeznaczona do zwalczania stacji radiolokacyjnych. Wymagał odbiornika Kurs-N/NM.
  • Ch-22PSI – z głowicą jądrową i bezwładnościowym systemem naprowadzania. Przyjęta na uzbrojenie w 1971[2].
  • Ch-22N – przeciwokrętowy, z aktywnym radarem i kierowaniem inercyjnym, o niskim profilu lotu.

W trakcie użytkowania pociski przechodziły ulepszenie systemu nawigacji do systemu APK-22[1].

W połowie lat 70. XX wieku zaczęto rezygnować z wersji z pasywnym radiolokatorem na rzecz aktywnego, z uwagi na celność i problemy z nim. Efektywność wersji N opisywano jako wysoką: szacowano, że do porażenia lotniskowca/grupy uderzeniowej potrzebne będzie nie więcej niż 9 pocisków[2].

W latach 70. XX wieku starano się stworzyć wersję hipersoniczną (Mach 6), atakującą z wysokości 70 km. Wersja oznaczana jako B, ostatecznie nie powstała[2].

Możliwości tego pocisku skłoniły USA do prac nad systemem AEGIS[1].

W latach 80. XX wieku pocisk był oferowany na eksport. Zainteresowanie wyrażały Chiny i Iran, ale brak jest informacji o jakichkolwiek zakupach[2].

Produkcję zakończono w 1988[3]. Szacuje się, że łącznie wyprodukowano od 1000[2] do 3000[4] egzemplarzy wszystkich wersji Ch-22. W XXI wieku pozostawał podstawową bronią tego typu w arsenale Rosji i Ukrainy. W roku 2000[4] Ukraina przekazała 386 rakiet Ch-22 ze swoich zasobów w ramach spłat zadłużenia wobec Rosji[2].

Następcą „Burzy” miała zostać rodzina pocisków Ch-32.

Testy edytuj

W trakcie testów pocisków okazał się bardzo skuteczny w rażeniu celów nawodnych, nawet bez głowicy jądrowej. Celne rażenie pojedynczym pociskiem było w stanie wyeliminować z walki lotniskowiec lub krążownik. W trakcie prób otwory w poszyciach rażonych celów miały powierzchnię do 22 m², a wypalenie pokładów sięgało do 12 metrów w głąb[2].

Jednakże zebrane dane o skuteczności amerykańskich środków walki radioelektronicznej świadczyły, że celne trafienie może być trudne. Według radionawigatorów, wywoływane zakłócenia był tak duże, że praktycznie uniemożliwiały pociskom celowanie. Z tego względu planowano stosować różne techniki taktyczne, na przykład[2]:

  • atak w dwóch falach (jądrowej i konwencjonalnej, lub dwóch konwencjonalnych). Pierwsza fala miała zadać pierwsze ciosy i osłabić wpływ środków WRE a tym samym zwiększyć celność pocisków drugiej fali
  • ataki w grupach
  • ataki z wielu kierunków
  • ataki zmasowane

Opis edytuj

Ch-22 jako pierwszy radziecki pocisk na szeroką skalę wykorzystywał stopy tytanu (OT-4-1 i SM-5; ). W trakcie budowy Raduga napotkała podobne problemy z nagrzewaniem się konstrukcji pocisku przy prędkościach powyżej Mach 3, podobnie jak amerykański Lockheed Martin przy budowie A-11/YF-12A[1]. Konstrukcja pocisku musiała bowiem znosić duże obciążenia termiczne, do ponad 400°C, co wykluczało użycie typowych dla konstrukcji lotniczych stopów aluminiowych[2].

Elementy nośne korpusu i uskrzydlenia wykonano ze stali, głównie spawanej. Z tytanu wykonano elementy poszycia, oraz osłon i ekranów termicznych. Kratownice i belki wewnątrz wykonano głównie z lekkiego stopu magnezowego ML-5. Największy pojedynczy element pocisku, pięciometrowej długości zbiornik na paliwo, wykonano ze stali kwasoodpornej. Większość elementów była spawana. Aby nie osłabiać konstrukcji, poszycie miało zminimalizowaną liczbę otworów technicznych i serwisowych[2].

Wnętrze pocisku składało się z 4 komór. W części nosowej znajdował się radar lub antena odbiorcza (zależnie od wersji) i jednostka kontrolna. Za nimi znajdował się blok zapalników kontaktowych, komputera pokładowego. Następnie akumulatory suche (z elektrolitem ampułkowym aktywowanym przy starcie), zbiorniki utleniacza i paliwa, oraz autopilota APK-22A. W części ogonowej znajdowały się siłowniki sterów, turbopompa oraz silnik z dwoma komorami spalania[2].

Napęd stanowił silnik rakietowy Isajew[1] (późniejsze OKB Sojuz) R-201-300/S5.44 na paliwo ciekłe. Silnik miał ciąg maksymalny 83 kN i ciąg marszowy 5,9 kN (ciąg startowy i marszowy uzyskiwany był w osobnych komorach), korzystający z zapasu 3049 kg[2] paliwa TG02 i 1015 kg[2] utleniacza AK-20K. Pocisk używał turbopomp z gazogeneratorem, i generatorem głównym do zasilania awioniki i hydrauliki[1].

Autopilot APK-22(A) zasilany był akumulatorem suchym, pozwalającym na 10 minut czasu pracy. Siłowniki sterów korzystał z akumulatorów hydraulicznych.[2]

Usterzenie w układzie trójkątnym, o symetrycznym profilu naddźwiękowym. Dla zwiększenia stabilności, na dnie korpusu znajdowało się wybrzuszenie w formie kilu, w którym znajdowało się część wyposażenia antenowego[2].

Działanie edytuj

Po odłączeniu od samolotu składniki paliwa były podawane do komory spalania, gdzie ulegały samozapłonowi. Pocisk rozpędzał się i jednocześnie wchodził na wysokość docelową. Po osiągnięciu maksymalnej prędkości, silnik przechodził w tryb marszowy.

Zasięg wykrywania celu typu krążownik wynosił do 340 km. Zasięg przechwytywania i śledzenia wynosił 250-270 km. Zasięg samego pocisku zależał od prędkości samolotu nośnika i wysokości wystrzelenia.

Zasięg Ch-22 w zależności od charakterystyki lotu samolotu przenoszącego[2]
Pręd. samolotu [km/h] 950 1 400 1 720
Wysokość odpalenia [km] 10 12 14
Zasięg [km] 400 500 550

Profil ataku mógł być trojaki[1][2]:

  • wysoki – pocisk osiągał wysokość przelotową 22–32 km, po czym nurkował w kierunku celu z prędkością nawet Mach 4,6, czyli bliską hipersonicznej.
  • niski – z wysokością przelotową 12 km i prędkością Mach 2.
  • niskiego startu – wprowadzony najpóźniej – umożliwiał start pocisku na niskiej wysokości, przelot na wysokości ok. 1 km, i atak z wysokości w ostatniej fazie lotu. Zasięg pocisku w tym trybie był bardzo skrócony[2].

Do wad pocisku należało bezpieczeństwo i obsługa. Paliwo pocisku jest toksyczne, a utleniacz – żrący[2]. Przygotowanie pocisku do startu było skomplikowane i długie. Obsługa musiała nosić gumowe kombinezony ochronne i maski przeciwgazowe. Prace przy pociskach odbywały się w asyście drużyn ratowniczych. Gdy nie przywidywano prawdziwych strzelań, unikano tankowania pocisków nawet podczas ćwiczeń. Z tego względu wyprodukowano pewną ilość pocisków ćwiczebnych i symulatorów (I-098).[5]

Pociski miały tendencję do usterek po kilku lotach pod zaczepami. Wprowadzenie dokładnej telemetrii stanu pracy pocisków wykazało, że część usterek spowodowana była zanieczyszczeniem powietrza w przedziałach sterowania i utrzymaniem temperatury. Część z problemów udało się usunąć. Wprowadzenie nowego systemu tankowania (za pomocą modułów) poprawiło bezpieczeństwo i uprościło utrzymanie pocisków. Pocisk wymagał produkcji wysokiej jakości i dokładności[2].

Dużym problemem w opracowaniu i produkcji stanowiło osłona radaru z włókna szklanego przepuszczalna dla fal radiowych. Przy jej tworzeniu używano włókien mineralnych, kwarcu, materiału radioprzepuszczalnego ASTT2, oraz spoiw termoodpornych WS-350, PU-2, WKT-2 i WKT32-2[2].

Pocisk dostarczany był w całości, w pełni skompletowany, co odróżniło go od innych rakiet. Skrzynia transportowa miała 12 metrów długości i wymagała transportu kolejowego lub samolotem An-12. Do transportu pocisku na terenie baz lotniczych używany był dedykowany wózek i elektryczny podnośnik. Montaż pocisku był złożony i kłopotliwy[2].

Do zalet należało[5]:

  • możliwość wymiany danych między pociskami w salwie
  • odporność na zestrzelenie - według konstruktorów pocisków mógł przetrwać salwę z systemu Phalanx CIWS, pojedyncze trafienie rakietą AIM-7 Sparrow lub 2-3 trafienia AIM-9 Sidewinder.

Dane taktyczno-techniczne edytuj

Podstawowe dane o różnych wersjach pocisku Ch-22[2]
Ch-22 Ch-22P Ch-22PSI Ch-22M Ch-22MA Ch-22MP Ch-22N Ch-22NA
Długość [m] 11,65 - 11,67 11,67
Rozpiętość [m] 2,99 - 3,00 3,2
Max. śr. korpusu [m] 0,90-0,92
Wysokość [m] 1,81 (ze złożonym kilem) - 2,00 (kil rozłożony)
Masa startowa [kg] 5635 - 5780 5900 5900 - 6000
Masa głowicy bojowej [kg TNT] 630 - 900 jądrowa 930 - 950 jądrowa 930 - 950 jądrowa
Naprowadzanie aktywne radarowe pasywne radarowe inercyjne aktywne radarowe i inercyjne inercyjne pasywne radarowe i inercyjne aktywne radarowe i inercyjne inercyjne z korekcją terenu
Wys. przelotowa [km] 22,5 - 25
Zasięg [km][6] 140 - 300 (460 - 600) 300 - 400 300 - 400 (560) 300 - 400 140 - 300 (460 - 600)
Wys. wystrzelenia [km] 10 - 14 10 - 12 10 - 12 do 14 do 14 do 14 11 - 12 11-13
Pręd. maks. [Ma] 3,5 - 4,6 4 - 6
Nośnik Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-106K, M-4, M-52, M-56 Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-106K Tu-22K, Tu-95K-22, Tu-135, Tu-22M Tu-22KD, Tu-22M Tu-22K, Tu-22KPD, Tu-22M Tu-22KD, Tu-22KPD Tu-22M2, Tu-22M3, Tu-95K-22

Użytkowanie edytuj

Od 1987 bombowce strategiczne Tu-22M3, przenoszące Ch-22, przynależą do 4 pułki tworzące 37. jednostkę lotnictwa frontowego Marynarki Wojennej RF Rosji[2].

Do lat 90. XX wieku najczęstszym miejscem ćwiczebnego użycia Ch-22 było Morze Kaspijskie. Po rozpadzie ZSRR pierwsze strzelania Ch-22 z użyciem Tu-22M3 miały miejsce podczas ćwiczeń Zapad 1999, w czerwcu 1999. Cztery kolejne pociski wystrzelono we wrześniu tego samego roku[2].

W roku 2000, 11 sierpnia, podczas wspólnych ćwiczeń lotnictwa rosyjskiego i ukraińskiego, dwa Tu-22M3 z Połtawy odbyły 4 godzinny lot do poligonu Nowa Ziemia, gdzie celnie trafiły barki ćwiczebne. Dwa tygodnie później, 25 sierpnia, załoga ukraińskiego Tu-22M3 wystrzeliła Ch-22 na poligonie Arkałyk (Kazachstan), który następnie został przechwycony i zniszczony przez myśliwce Su-27.[2]

Szóstego kwietnia 2001 na poligonie Makat wykonano odpalenie pocisku składowanego przez 25 lat – w celu badawczym, aby sprawdzić trwałość i niezawodność rakiety[2].

We wrześniu 2002 roku użycie pocisku na poligonie Krasny Jar (k. Chita) zakończyło się skandalem – pocisk nie zadziałał prawidłowo i spadł na terytorium Mongolii. Podobny przypadek zdążył się również potem również w Kazachstanie, gdzie rakieta spadła nieopodal wioski[2].

W 2018 roku Rosja wyasygnowała 4,5 mln USD na remont i przerobienie 80 rakiet do wersji Ch-32[3].

Ch-22 zajmuje szczególne miejsce w historii radzieckiego i rosyjskiego uzbrojenia. Znajduje się na uzbrojeniu już od 60 lat i stosowany był na różnych typach bombowców strategicznych. Wszystko to mimo wad takich, jak niska sprawność, trudne utrzymanie, i kłopotliwe magazynowane - związane z ciekłymi i wywołującymi korozję składnikami paliwa[2].

Wojna na Ukrainie edytuj

Od maja 2022 roku pociski Ch-22 były używane przez Rosję do ataków na Ukrainę, uzupełniając bardziej precyzyjne nowocześniejsze pociski manewrujące[7]. Do połowy stycznia 2023 strona ukraińska odnotowała użycie 210 rakiet tego typu[8]. Strona ukraińska przyznała, że z uwagi na charakterystykę ich lotu, nie dysponowała skutecznymi środkami obrony[8]. Najgłośniejszym echem odbił się atak z jego użyciem z soboty 14 stycznia 2023 roku, kiedy pocisk Ch-22 uderzył w 16-piętrowy blok mieszkalny w Dnieprze, zabijając co najmniej 29 osób i raniąc 80[9][10]. Najpewniej został wystrzelony z samolotów należących do 52. Pułku Lotnictwa Ciężkich Bombowców Gwardii[11]. Pocisków użyto także 19 lipca 2023 w ataku na Odessę i terminale zbożowe, po nieprzedłużeniu umowy zbożowej.[12]

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k Carlo Kopp: Soviet/Russian Cruise Missiles – Technical Report APA-TR-2009-0805. Air Power Australia, 2009. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj X-22 cruise missile (K-22 complex). missilery.info. [dostęp 2023-01-15]. (ang.).
  3. ↑ a b Maksymilian Dura: Ukraina bombardowana muzealnym uzbrojeniem. Czy Rosja sięgnie po Car-puszkę?. Defence24, 2022-05-23. [dostęp 2023-02-18]. (pol.).
  4. ↑ a b Tuzov Bohdan: The X22 Cruise Missile – Characteristics of Weapon that Struck Dnipro Apartment Building. Kyiv Post, 2023-01-17. [dostęp 2023-02-18]. (ang.).
  5. ↑ a b Raduga Kh-22 Storm (AS-4 Kitchen). GlobalSecurity.org, 2022-07-01. [dostęp 2023-02-19]. (ang.).
  6. ↑ W nawiasie wartości dla wyższych wysokości odpalenia.
  7. ↑ Marcin Gawęda. Wojna rosyjsko–ukraińska cz. 4. „Wojsko i Technika”. Nr 6/2022. VIII (81), s. 22, czerwiec 2022. Warszawa: Zespół Badań i Analiz Militarnych. ISSN 2450-3495. 
  8. ↑ a b Marcin Gawęda. Wojna rosyjsko–ukraińska cz. 11. „Wojsko i Technika”. Nr 2/2023. IX (89), s. 36, luty 2023. Warszawa. ISSN 2450-1301. 
  9. ↑ Ukraińska armia przyznaje: Nie dysponujemy bronią zdolną do strącania pocisków Ch-22 [online], wiadomosci.dziennik.pl, 15 stycznia 2023 [dostęp 2023-02-18] (pol.).
  10. ↑ Katarzyna Rochowicz: Dramatyczna akcja ratunkowa po ataku Rosjan. Na wieżowiec spadł pocisk – "zabójca lotniskowców". [dostęp 2023-02-18].
  11. ↑ Ukraińska prokuratura wskazała, kto wystrzelił rakietę na Dniepr. Tylko ta jednostka ma zdolne do tego samoloty. Wprost, 2023-01-15. [dostęp 2023-02-18].
  12. ↑ Wojna Rosji z Ukrainą: W nocy z 18 na 19 lipca doszło do ataku na Kijów i Odessę [online], Rzeczpospolita [dostęp 2023-07-19].

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ch-22&oldid=72357442”