Wikipedia

Chalid al-Azm

Chalid al-Azm, arab. ‏خالد العظم‎ (ur. 1903, zm. 1965) – syryjski polityk związany z Blokiem Narodowym, a następnie z Partią Narodową, pięciokrotny premier niepodległej Syrii w grudniu 1946, od grudnia 1948 do marca 1949, od grudnia 1949 do marca 1950, od marca 1951 do sierpnia tegoż roku oraz od września 1962 do marca 1963.

Życiorys edytuj

Pochodzenie i wczesna działalność edytuj

Pochodził z arystokratycznej rodziny. Jego przodkowie pełnili w Turcji osmańskiej urząd gubernatora Syrii, zaś ojciec, Fawzi Pasza, był ministrem spraw religijnych. Przyszły premier niepodległej Syrii ukończył w 1923 studia prawnicze na Uniwersytecie Damasceńskim. Po uzyskaniu dyplomu administrował majątkami ziemskimi rodziny, zaś od 1925 był również radnym Damaszku. W połowie lat 30. XX wieku przystąpił do największej syryjskiej organizacji niepodległościowej, Bloku Narodowego, i został jednym z bliskich współpracowników jednego z jej przywódców, Szukriego al-Kuwatliego. Dzięki majątkowi rodziny al-Azm mógł finansować szereg inicjatyw Bloku[1]. Pracował również jako menadżer w państwowej spółce produkującej cement[1].

W kwietniu 1941 francuskie władze mandatowe, poszukując kompromisu z rozwijającym się arabskim ruchem narodowym i chcąc zabezpieczyć własne wpływy na Bliskim Wschodzie, zgodziły się mianować przedstawiciela Bloku Narodowego premierem niesamodzielnej Republiki Syryjskiej. Urząd ten, obdarzony szerokimi prerogatywami, objął Chalid al-Azm, który zdecydował, że obejmie również urząd ministra spraw wewnętrznych. Do jego rządu weszli nie tylko przedstawiciele Bloku Narodowego, jednak organizacja w pełni popierała działalność gabinetu. Już we wrześniu jednak Francuzi uznali, że gabinet al-Azma nie gwarantował im pełnej lojalności i doprowadzili do utworzenia nowego rządu, na czele którego stał zwolennik francuskiej obecności w Syrii Tadż ad-Din al-Hasani[1]. W 1943 al-Azm został po raz pierwszy wybrany na deputowanego parlamentu syryjskiego, na czteroletnią kadencję. W tym samym roku wszedł do rządu Sad Allaha al-Dżabiriego jako minister finansów i zaopatrzenia. W 1946 w drugim gabinecie al-Dżabiriego został ministrem sprawiedliwości[1].

W niepodległej Syrii edytuj

Uzyskiwał reelekcję do parlamentu w kolejnych wyborach w 1947 i 1949[1]. W tym okresie zdecydowanie pogorszyły się jego relacje z Szukri al-Kuwatlim, prezydentem Republiki Syryjskiej. Od stycznia 1945 nieformalnie przewodził opozycji antyprezydenckiej. Według niektórych komentatorów działania te motywowane były prywatną ambicją al-Azma, który sam pragnął sprawować najwyższy urząd w Syrii. W 1947 al-Azm jeszcze zaostrzył krytykę al-Kuwatliego, któremu zarzucał uzurpację władzy (w tym samym roku prezydent doprowadził do zmiany konstytucji, by móc kandydować na kolejną kadencję). W rezultacie prezydent wysłał go do Francji jako ambasadora, polecił mu także pozyskiwać dostawy broni dla formowanej armii niepodległej Syrii. Francja pozostała głównym dostawcą broni do Syrii do 1956, gdy al-Azm wynegocjował nowy kontrakt zbrojeniowy ze Stanami Zjednoczonymi[1].

Premier Syrii (1948-1949) edytuj

W maju 1948, po fali zamieszek w większych miastach Syrii i kryzysie rządowym, który zakończył się upadkiem gabinetu Dżamila Mardama, al-Azmowi powierzono misję utworzenia pozaparlamentarnego rządu ekspertów[2]. Będąc premierem, Chalid al-Azm kierował również resortami spraw zagranicznych i obrony narodowej. Głównym zadaniem jego rządu była poprawa sytuacji gospodarczej kraju[2]. W polityce zagranicznej jego rząd orientował się na Francję i Stany Zjednoczone, które miały udzielić Syrii kredytów umożliwiających rozwój ekonomiczny[1]. We wrześniu 1948 uczestniczył w posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego ONZ poświęconych konfliktowi arabsko-żydowskiemu w Palestynie. Pogodził się z al-Kuwatlim i obydwaj wspólnie rządzili Syrią podczas I wojny izraelsko-arabskiej[1].

Al-Azm zdołał podpisać konwencję dotyczącą przebiegu Rurociągu transarabskiego i wypracować francusko-syryjską umowę walutową, jednak żaden z dokumentów nie został ratyfikowany przez parlament, gdyż w kraju doszło do zamachu stanu. Jego przywódca, pułkownik Husni az-Za’im, 30 marca 1949 uwięził prezydenta i premiera Syrii i wymusił na nich rezygnację ze stanowisk[2], a następnie osadził ich w więzieniu Mazza[1]. Po pięciu miesiącach rządów az-Za’im został obalony i stracony po kolejnym zamachu stanu zorganizowanym przez Samiego al-Hinnawiego[1]. Przywrócił on w Syrii rządy cywilne[2]. Al-Azm ponownie został deputowanym do parlamentu i wszedł do rządu tymczasowego Haszima al-Atasiego jako minister finansów. Uzyskał także mandat deputowanego Zgromadzenia Konstytucyjnego, którego zadaniem było opracowanie nowej ustawy zasadniczej Syrii[1].

1949-1951 edytuj

Po pierwszym zamachu stanu Adiba asz-Sziszaklego, w 1950, Chalidowi al-Azmowi po raz trzeci powierzono misję utworzenia rządu. Powołano do niego głównie polityków Partii Narodowej[2]. W okresie sprawowania przez niego urzędu premiera kontynuowana była debata nad kształtem nowej konstytucji, ogłoszonej ostatecznie 5 września 1950[2]. Innym znaczącym wydarzeniem w okresie sprawowania przez niego urzędu był bojkot gospodarczy Libanu, który miał przyczynić się do podniesienia jakości rodzimej produkcji[1]. Gabinet al-Azma był do 1951 trzykrotnie rekonstruowany. Rząd był stale krytykowany przez rozwijający się syryjski ruch socjalistyczny (który zarzucał premierowi bezkrytyczne promowanie interesów syryjskich arystokratów i kapitalistów), zagrażały mu ingerujące w politykę krajową siły zbrojne, zaś opozycyjna Partia Ludowa usiłowała wymusić na premierze podjęcie rozmów o unii Syrii z rządzonym przez Haszymitów Irakiem, czemu al-Azm był stanowczo przeciwny[1].

W listopadzie 1951 Adib asz-Sziszakli przeprowadził drugi zamach stanu, uwięził cały cywilny rząd i utworzył nowy, kierowany przez gen. Fauziego as-Silu i złożony z oficerów[3]. Do końca rządów wojskowych, tj. do 1954, al-Azm nie był aktywny w polityce[1].

1955 - 1963 edytuj

W 1955, po protestach, które obaliły rządy asz-Sziszaklego, wystartował w wyborach prezydenckich, przegrał jednak z Szukrim al-Kuwatlim[1]. W kolejnym roku wszedł do gabinetu Sabriego al-Asalego, utworzonego przez koalicję Partii Ludowej i partii Baas, jako minister obrony. Kilkakrotnie udawał się do ZSRR i odegrał znaczącą rolę w zawarciu sojuszu syryjsko-radzieckiego oraz pozyskaniu dla Syrii radzieckich kredytów. Jego udział w tych wydarzeniach sprawił, że prasa syryjska zaczęła nazywać go "czerwonym milionerem"[1][4]. Równocześnie al-Azm niechętnie odnosił się do naseryzmu i prezydenta Egiptu Gamala Abdel Nasera, w 1958 był w grupie deputowanych głosujących przeciwko unii Syrii i Egiptu i utworzeniu Zjednoczonej Republiki Arabskiej[4]. Chalid al-Azm publicznie twierdził, że socjalizm arabski zaprowadzany przez Abdel Nasera w Egipcie zniszczy gospodarkę syryjską, która do tej pory rozwijała się na zasadach wolnorynkowych, jak również miejscowe tradycje demokratyczne. W okresie istnienia ZRA al-Azm przebywał na dobrowolnej emigracji w Libanie. Wrócił do Syrii po zamachu stanu Abd al-Karima an-Nahlawiego, po którym unia została zerwana. Brał udział w redagowaniu deklaracji o przywróceniu niezależności Syrii, w której Abdel Naser został oskarżony o zaprowadzenie w kraju bezwzględnej dyktatury, zdławienie demokratycznego życia politycznego w kraju i zniekształcenie idei narodowej Arabów. Al-Azm porównał okres Zjednoczonej Republiki Arabskiej do rządów francuskich w Syrii[4]. W grudniu 1961 były premier zamierzał ubiegać się o urząd prezydencki, jednak wojsko, które faktycznie kontrolowało życie polityczne w państwie, uniemożliwiło mu zarejestrowanie kandydatury. Al-Azm wezwał wówczas swoich wyborców do oddania głosów na Nazima al-Kudsiego, który podzielał jego negatywny stosunek do naseryzmu. Sam został wybrany do parlamentu[4].

28 marca 1962 al-Azm został uwięziony po drugim zamachu stanu an-Nahlawiego, jednak już cztery dni później odzyskał wolność po przeprowadzonym w odpowiedzi przewrocie Abd al-Karima Zahr ad-Dina. We wrześniu tego samego roku po raz szósty został powołany na premiera Syrii[4]. Sytuacja w kraju pozostawała skrajnie niestabilna, a niemal wszystkie zagadnienia polityki wewnętrznej i zagranicznej stanowiły przedmiot ostrych sporów między ugrupowaniami prawicowymi i lewicowymi[5]. Al-Azm postanowił przeprowadzić reformę gospodarki przywracającą stan sprzed 1958 i odwołującą podjęte przez Abdel Nasera decyzje o nacjonalizacji syryjskiego przemysłu. Nigdy jednak nie wdrożył jej w życie. 8 marca 1963 jego rząd został obalony w zamachu stanu zorganizowanym przez Komitet Wojskowy partii Baas z Salahem Dżadidem, Hafizem al-Asadem i Muhammadem Umranem na czele[4]. Nowe władze wydały nakaz jego aresztowani. Al-Azm schronił się w tureckiej ambasadzie w Damaszku, po czym zdołał zbiec do Libanu. Zamieszkał w Bejrucie. Jego majątek pozostawiony w Syrii został znacjonalizowany, przez co ostatnie lata przeżył w ubóstwie. W Syrii pozbawiono go również praw obywatelskich. Spisał trzytomowe wspomnienia, które wydała w 1973 jego żona. Chalid al-Azm zmarł w 1965 i został pochowany w Bejrucie[4].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Moubayed S. M.: Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000. Cune Press, 2006, s. 186-188. ISBN 978-1-885942-41-8.
  2. ↑ a b c d e f Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 38-39. ISBN 978-83-7638-111-4.
  3. ↑ Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 40. ISBN 978-83-7638-111-4.
  4. ↑ a b c d e f g Moubayed S. M.: Steel & Silk. Men and Women who shaped Syria 1900-2000. Cune Press, 2006, s. 189-190. ISBN 978-1-885942-41-8.
  5. ↑ Fyderek Ł.: Pretorianie i technokraci w reżimie politycznym Syrii. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2011, s. 46. ISBN 978-83-7638-111-4.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chalid_al-Azm&oldid=72360615”