Wikipedia

Chorzelów

wieś w województwie podkarpackim

Chorzelów – wieś w Polsce południowo-wschodniej, na obszarze Kotliny Sandomierskiej. Administracyjnie należy do województwa podkarpackiego. Znajduje się w powiecie mieleckim w gminie Mielec. Liczy około 2,7 tys. (2006) mieszkańców.

Chorzelów
wieś
Ilustracja
Kościół Wszystkich Świętych
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

mielecki

Gmina

Mielec

Wysokość

120 m n.p.m.

Liczba ludności (2018)

2769[2]

Strefa numeracyjna

17

Kod pocztowy

39-331[3]

Tablice rejestracyjne

RMI

SIMC

0655563[4]

Położenie na mapie gminy wiejskiej Mielec
Mapa konturowa gminy wiejskiej Mielec, u góry nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Chorzelów”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Chorzelów”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Chorzelów”
Położenie na mapie powiatu mieleckiego
Mapa konturowa powiatu mieleckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Chorzelów”
Ziemia50°19′47″N 21°26′20″E/50,329722 21,438889[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Zabytkowa plebania w Chorzelowie

Przez wieś przepływa Kanał Chorzelowski.

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Chorzelów.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi Chorzelów[5][4]
SIMC Nazwa Rodzaj
0655570 Boża Wola część wsi
0655586 Górki część wsi
0655592 Skotnia część wsi
0655600 Smyków część wsi

Historia edytuj

Na terenie Chorzelowa i dzisiejszej Gminy Mielec osadnictwo sięgało swymi początkami neolitu i epoki brązu w latach 1850–1750 p.n.e.[6]. Chorzelów powstał na łożysku dawnej Wisłoki. Między starym, a nowym korytem rzeki. Na terenie Chorzelowa bagna znajdowały się do końca XVIII wieku. W roku około 1340 Chorzelów liczył 264 mieszkańców i zajmował 67,3 km².

Miejscowość po raz pierwszy wzmiankowana jest w roku w kronikach w 1326[6]. Wieś od około 1470 r. stała się własnością rodu Mieleckich[6], w XVII wieku przeszła w posiadanie Morsztynów[6], należących najpierw do wspólnoty braci polskich[6], a potem wyznania kalwińskiego[6]. Ostatecznie trafiła w ręce hrabiów Tarnowskich, którzy posiadali tutaj majątek do 1944 roku[6]. Wieś leżąca w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego wchodziła w XVII wieku w skład kompleksu mieleckiego dóbr Zbigniewa Ossolińskiego[7]. W 1629 roku właścicielem wsi położonej w powiecie sandomierskim województwa sandomierskiego był Maksymilian Ossoliński[8].

Za czasów Morsztynów w Chorzelowie istniał zbór kalwiński łączący się z drewnianym dworem. W roku 1658 z inicjatywy Morsztyna w Chorzelowie odbył się zjazd Kalwinów[6]. Za sprawą Stanisława Morsztyna w Chorzelowie od 29 lipca 1704 roku istniał dom dla ubogich[6], który został rozebrany w 1976 roku[6]. W okresie międzywojennym Chorzelów słynął z wzorcowo prowadzonej hodowli koni[9].

Początki edukacji w Chorzelowie sięgają drugiej połowy XII wieku, kiedy to została utworzona szkoła parafialna[6]. 7 listopada 1526 roku biskup wyznaczył specjalne uposażenie dla rektora szkoły parafialnej[6], a w XVI wieku właściciel wsi Stanisław Mielecki zrobił zapis dla nauczyciela chorzelowskiego[6].

Przez Chorzelów prowadził "Szlak Sandomierski". Kupcy wędrujący przez Chorzelów korzystali z usług rzemieślników, zatrzymywali się na piwo, które tu warzono już w XVII w. Na terenie Chorzelowa znajdowały się gorzelnie, tartak, karczma, młyn parowy a nawet kopalnia rudy darniowej. W Chorzelowie otworzono pierwszą w Galicji serownię. W 1909 roku otwarto spółdzielnię oszczędnościowo-pożyczkową zwaną Kasą Stefczyka[9]. W 1927 roku wybudowano młyn Chorzelów i tartak[9].

Dzisiejszy Chorzelów to podmiejska wieś, zwiedzana ze względu na znajdujące się w niej obiekty zabytkowe.

Zabytki edytuj

  • kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych, murowany wybudowany w stylu neogotyckim w 1907 roku według projektu Teodora Talowskiego[10],
  • plebania murowana z 1855 roku[11],
  • dwór z ogrodem (XVII–XIX wiek)[12],
  • cmentarz wojskowy z kapliczką i zabytkowymi tablicami poległych żołnierzy[13], które obecnie znajdują się w archiwum szkoły podstawowej w Chorzelowie[13].

Kult religijny edytuj

Kościół edytuj

Osobny artykuł: Kościół Wszystkich Świętych w Chorzelowie.

W Chorzelowie znajduje się sanktuarium maryjne, ustanowione w 2008 roku[14]. Czczony jest obraz przedstawiający Świętą Rodzinę namalowany prawdopodobnie w okresie renesansu lub wczesnego baroku przez nieznanego malarza. W listopadzie 1975 roku ówczesny proboszcz parafii ksiądz Jerzy Grabiec[15] znalazł obraz Matki Bożej Dzikowskiej w przydrożnej kapliczce, który obecnie znajduje się w kościele w ołtarzu głównym[11]. Natomiast w kapliczce na przysiółku Górki znajduje się tam kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej przywiezionego w 1939 roku przez właścicielkę parceli Marię Kamińską[16], a w 1942 roku Adam Kamiński wybudował podstawę pod figurę[16].

Pierwsza wzmianka o miejscowym kościele pochodzi z 1326 roku[9][17]. W 1526 r. bp krakowski Piotr Tomicki przeniósł parafię do Mielca[9][10]. Przed rokiem 1566 w Chorzelowie został zbudowany nowy kościół drewniany z wieżą oraz murowaną kaplicą i zakrystią[9] przez Tomasza Oborskiego biskupa sufragana krakowskiego. Wcześniej bo w 1637 r. zbudowany został drugi lub trzeci już kościół drewniany w Chorzelowie[10]. Został on rozebrany po wzniesieniu obecnego kościoła[10]. Ołtarze barokowe, przerabiane zostały wzniesione ok. 1630 roku[9], a główny został konsekrowany w 1637 roku[9]. Biskup tarnowski Alojzy Pukalski przywrócił kościołowi w Chorzelowie prawa parafialne w 1854 roku[10]. Do parafii należały wtedy miejscowości: Chorzelów. Chrząstów, Tuszów Narodowy, Trześń, Malinie, Grochowe, Hyki-Dębiaki, Wola Chorzelowska. Następnie w 1907 roku, w okresie kiedy proboszczem w parafii był ks. Stanisław Grochowski, został zbudowany ceglano-kamienny kościół w stylu neogotyckim na planie krzyża łacińskiego[11]. Trójnawowy, pseudobazylikowy z transeptem i wieżą przy fasadzie[10][11]. Nad wejściem do krypty, w której pochowana jest rodzina hrabiów Tarnowskich, wmurowana jest płyta kamienna z napisem łacińskim Cogita Aeternitatem, herbem i literami AO i datą 1566[11][10]. Na ścianie frontowej wieży znajduje się rzeźba Pana Jezusa Ukrzyżowanego. Na nach kościoła, w miejscu gdzie przecinają się nawy, znajduje się neogotycka wieżyczka. W czasie II wojny światowej kościół został ostrzelany pociskami artyleryjskimi. Dziury po pociskach znaleziono na wieży i na wieżyczce.

Polichromię figuralną i ornamentalną w latach 1951–1956 wykonał malarz polski Ludwik Czaykowski. Wyposażenie obecnego murowanego kościoła częściowo pochodzi z poprzedniego drewnianego kościoła:

  • Ołtarze barokowe z około 1630 roku, ołtarz główny został konsekrowany w 1637 roku. Wewnątrz znajduje się intronizowany w 1978 r. obraz Matki Boskiej Chorzelowskiej z Dzieciątkiem i św. Józefem – kopia cudownego obrazu z Dzikowa, z przełomu XVII/XVIII w. Ołtarze boczne z obrazami z XVIII wieku,
  • chrzcielnica barokowo – klasycystyczna z 1 poł. XIX w.,
  • ambona – kopia ambony z klasztoru cystersów w Mogile – wykonana w 1939 r.
  • prospekt organowy z około 1700 roku,
  • Epitafium Wysockiego (zm. w 1834) i jego siostry Tekli Wysockiej (zm. w 1839) wykonane z czarnego marmuru,
  • Kielich klasycystyczny z ok. połowy XIX w.,
  • krzyż ołtarzowy z 1910 roku inkrustowany marmurem kolorowym z rzeźbą Chrystusa z kości słoniowej,
  • Świecznik na paschał z I połowy XIX wieku,
  • Trzy świeczniki wiszące z kryształu z końca XVIII wieku,
  • Trzy dzwony zostały odlane w odlewni dzwonów Jana Felczyńskiego w Przemyślu w 1969 r,
  • Organy 26-głosowe z 1960 r., wykonane przez firmę „Biernacki”.

Plebania edytuj

Plebania została wybudowana w 1855 roku[11]. Jest to budynek parterowy wybudowany na rzucie prostokąta. Na plebanii znajdują się zbiory muzealne stanowiące dawne wyposażenie kościoła m.in. Feretron z I połowy XIX w, obrazy z wieku XV-XX, gotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z XIV, rzeźby z XVII w, relikwiarze z I połowy XIX w, ornaty z XVIII-XX w, makaty z XVIII w, dzwon gotycki (średnica 52 cm) z 1485 roku z napisem łacińskim i trzema plakietkami przedstawiającymi ukrzyżowanie, drugi dzwon większy z XVI wieku. Na plebanii przechowywane są również dokumenty: akt konsekracji ołtarza głównego z 1637 roku, potwierdzenie uposażenia kościoła przez Andrzeja Morsztyna z 1654 roku, akt fundacyjny dla domu dla ubogich z 1704 roku Stanisława Morsztyna.

Cmentarz edytuj

Cmentarz parafialny - początkowo cmentarz znajdował się wokół starego kościoła[18]. Nie wiadomo, kiedy dokładnie został założony cmentarz poza kościołem[19]. Na cmentarzu znajduje się kapliczka - neogotycka wzniesiona ok. 1850 roku[11]. Na fasadzie kaplicy znajduje polichromia Pana Jezusa Zmartwychwstałego[11]. W 1986 roku została wybudowana kaplica cmentarna z cegły w stylu neogotyckim[20]. Kamień węgielny do kaplicy cmentarnej został poświęcony przez biskupa pomocniczego z Łomży Edwarda Samsela 6 września 1986 roku[20]. W krypcie grobowej pod kaplicą pochowani są kapłani pochodzący z parafii[11].

Cmentarz wojskowy - na cmentarzu znajdują się mogiły z okresu I wojny światowej[13]. Na początku był to cmentarz parafialny[13], a został nazwany wojskowym kiedy w 1932 roku wybudowano kapliczkę ku czci poległych[13]. 11 listopada 1931 roku zostały umieszczone tablice pamiątkowe z nazwiskami poległych z lat 1914–1921[13], które obecnie znajdują się w archiwum szkoły podstawowej w Chorzelowie[13]. Na froncie kaplicy zostały w 1997 roku wmurowane nowe tablice z listami poległych w latach 1914-1945 mieszkańców Chorzelowa i okolic[13].

Sport rekreacja edytuj

W Chorzelowie działa klub sportowy LKS SOKiS Chorzelów założony w 1993 roku. W sezonie 2019/2020 klub gra w klasie okręgowej w grupie Dębica[21]. Klub ten kultywuje tradycje zespołu Burza Chorzelów.

Klub Jeździecki Przedświt Chorzelów mieszczący się w chorzelowskiej stadninie koni.

Kultura edytuj

  • Na terenie miejscowości znajduje się Samorządowy Ośrodek Kultury i Sportu Gminy Mielec. Założony został w 1975 roku jako Gminny Ośrodek Kultury dla Gminy Mielec. Obecną nazwę posiada od 1991 roku.
  • Istnieje Biblioteka publiczna znajdująca się w Samorządowym Ośrodku Kultury i Sportu Gminy Mielec.
  • W SOKiS Chorzelów odbywają się również wystawy dzieł miejscowych artystów.

Edukacja edytuj

  • Zespół Szkół w Chorzelowie (przedszkole, szkoła podstawowa, w latach 1999-2019 gimnazjum)[12].

Instytuty edytuj

Osoby związane z Chorzelowem edytuj

Transport edytuj

Przez Chorzelów przebiega linia kolejowa nr 25, przy której w miejscowości znajduje się stacja kolejowa[25][26] i dwa osobowe przystanki kolejowe[27]. Przed 1 stycznia 1999 roku przez miejscowość przebiegała droga krajowa[28], a następnie od 1 stycznia 1999 roku[29] do 5 października 2015 roku droga wojewódzka 985, ale w wyniku zakończenia budowy obwodnicy miasta Mielca, która została fragmentem drogi wojewódzkiej z mocy ustawy o drogach publicznych dawny odcinek drogi wojewódzkiej przebiegający przez miejscowość otrzymał status drogi powiatowej[30][31].

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 16309
  2. ↑ Raport o stanie gminy za rok 2018. Stan ludności 31.12.2018 str. 8 [dostęp 2022-01-17]
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 148 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m Gąsiewski 2006 ↓, s. 82.
  7. ↑ Dobra ziemskie Ossolińskich w pierwszej połowie XVII wieku, w: Folwark-wieś-latyfundium. Gospodarstwo wiejskie w Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. J. Muszyńska, Sz. Kazusek, J. Pielas, Kielce 2009, s. 103.
  8. ↑ Własność ziemska w powiecie sandomierskim w roku 1629, w:Przegląd Nauk Historycznych 2012, r. XI, Nr 2, s. 50.
  9. ↑ a b c d e f g h Gąsiewski 2006 ↓, s. 83.
  10. ↑ a b c d e f g Zabytkowe kościoły diecezji tarnowskiej
  11. ↑ a b c d e f g h i Gąsiewski 2006 ↓, s. 84.
  12. ↑ a b Gąsiewski 2006 ↓, s. 86.
  13. ↑ a b c d e f g h i Gąsiewski 2006 ↓, s. 97.
  14. ↑ Chorzelów ma swoje sanktuarium. hej.mielec.pl, 2008-09-09. [dostęp 2008-09-14]. (pol.).
  15. ↑ Talarek 2008 ↓, s. 232.
  16. ↑ a b Gąsiewski 2006 ↓, s. 85.
  17. ↑ Talarek 2008 ↓, s. 39.
  18. ↑ Talarek 2008 ↓, s. 217.
  19. ↑ Talarek 2008 ↓, s. 218.
  20. ↑ a b Talarek 2008 ↓, s. 221.
  21. ↑ Portal 90minut.pl
  22. ↑ Mielec: uroczystości w 120. rocznicę chrztu gen. Sikorskiego. ekai.pl, 2001-09-12. [dostęp 2001-09-12]. (pol.).
  23. ↑ W ewidencji Wojska Polskiego figurował jako Tadeusz III Zarzycki w celu odróżnienia od innych oficerów noszących to samo imię i nazwisko.
  24. ↑ Karol Tarnowski. Ziemianin w burzliwych czasach [online], Przystanek Historia [dostęp 2023-10-22] (pol.).
  25. ↑ Gąsiewski 2006 ↓.
  26. ↑ Kolej na Podkarpaciu po 13 latach wróciła na linię Mielec - Padew [online], PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., 14 listopada 2022 [dostęp 2022-11-15] (pol.).
  27. ↑ Karol Jakubowski, Wrześniowa korekta rozkładu jazdy pociągów [online], PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., 1 września 2023 [dostęp 2023-09-01] (pol.).
  28. ↑ Uchwała nr 192 Rady Ministrów z dnia 2 grudnia 1985 r. w sprawie zaliczenia dróg do kategorii dróg krajowych (M.P. z 1986 r. nr 3, poz. 16)
  29. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1998 r. w sprawie ustalenia wykazu dróg krajowych i wojewódzkich (Dz.U. z 1998 r. nr 160, poz. 1071)
  30. ↑ Ulica Sienkiewicza, Wojsławska to teraz drogi powiatowe. hej.mielec.pl. [dostęp 2015-10-31]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-31)].
  31. ↑ Ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz.U. z 1985 r. nr 14, poz. 60)

Bibliografia edytuj

  • Włodzimierz Gąsiewski: Leksykon ziemi mieleckiej - Przewodnik historyczno-turystyczny. Mielec: Agencja Wydawnicza "Promocja", 2006, s. 82-88, 97. ISBN 83-87549-23-1.
  • Hanna Lawera, Artur Bata: Mielec i okolice.. Krosno: PUW "Roksana", 1998, s. 69-73. ISBN 83-87282-60-X.
  • Kazimierz Talarek: Parafia Chorzelów 1326-2008, Miejsce kultu Matki Bożej Chorzelowskiej Królowej Rodzin. Tarnów: Biblos, 2008. ISBN 978-83-733264-0-8.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chorzelów&oldid=72832945”