Wikipedia

Christine de Pisan

Krystyna de Pizan [ fr. Christine de Pisan, wł. Cristina da Pizzano ] (ur. w 1364 w Wenecji, zm. ok. 1430 w Poissy) – francuska pisarka, poetka, krytyczka literacka, retoryczka, filozofka państwa; jedna z pierwszych zawodowych literatek w dziejach pisarstwa europejskiego. Przez niektórych badaczy uznawana za prekursorkę feminizmu; pisała o potrzebie zwiększenia udziału kobiet w działalności naukowej, artystycznej i politycznej oraz przeciwstawiała się mizoginii[1][2].

Krystyna de Pizan
Christine de Pisan
Ilustracja
Krystyna de Pizan wygłaszająca wykład, miniatura z kompilacji dzieł autorki z 1413, pochodzącej ze skryptorium w Paryżu (zbiory Biblioteki Brytyjskiej)
Data i miejsce urodzenia

1364
Wenecja

Data śmierci

ok. 1430

Narodowość

francuska, włoska

Język

francuski

Dziedzina sztuki

poezja, krytyka literacka, retoryka

Epoka

Średniowiecze

Ważne dzieła

Księga o Mieście Pań

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys edytuj

Była córką uczonego weneckiego Tommaso di Benventuo da Pizzano (ok. 1310–1387)[3]. Jej ojciec był bogatym kupcem i wpływowym obywatelem, pełniąc urząd radcy Republiki[3]. Wkrótce po narodzinach córki przeniósł się do Paryża na dwór Karola V Mądrego, którego był medykiem, zajmując się też astrologią oraz alchemią[3]. Krystyna szybko uczyła się sama, otoczona jednymi z wybitniejszych uczonych francuskich swoich czasów. Opanowała łacinę, przypuszczalnie też grekę. Poznała dzieła klasyków greckich i rzymskich, miała też styczność z pierwszymi pismami humanistów włoskich.

W 1379, w wieku piętnastu lat, została wydana za mąż za Etienne'a du Castel, sekretarza królewskiego. Urodziła mu czworo dzieci: Marię, Jeana (ok. 1384–ok. 1425) i kolejne, nieznanej płci zmarłe w dzieciństwie[3]. W 1390 zmarł nagle jej mąż, zarażony w czasie epidemii. Nie mogła ubiegać się o zaległe wynagrodzenie po zmarłym mężu. Przypuszczalnie dlatego, że w imieniu jej małoletniego syna upomnieli się o nie krewni z rodu du Castel. Była jednak zobowiązana do spłaty pozostających po mężu ogromnych długów. Została więc zmuszona zarabiać na utrzymanie siebie i dzieci, dlatego zaczęła pisać na zamówienie dostojników ballady miłosne[4]. Zyskały one uznanie odbiorców, dzięki czemu objęła wysoką pozycję wśród poetów[4]. Po zapewnieniu dzieciom dogodnych stanowisk dworskich (syn został medykiem), w 1418 wstąpiła do klasztoru w Poissy. W 1429 napisała swoje ostatnie dzieło. Nie są znane dalsze jej losy, najprawdopodobniej zmarła w następnym roku.

Twórczość edytuj

 
Christine de Pisan uczy swojego syna.
 
Ilustracja z Księgi o Mieście Pań

W 1401–1402 wzięła udział w głośnej debacie literackiej, nazwanej „sporem o Opowieść o Róży”. Krystyna zarzucała autorowi poematu Jeanowi de Meunowi, że wyszydzając miłość dworską, wynikającą z etosu rycerskiego, przedstawia kobiety jako bezduszne uwodzicielki[4]. Pisarka zwróciła uwagę, że wulgaryzmy w tym dziele przeinaczają właściwą i naturalną funkcję seksualności oraz są nieodpowiednie dla postaci szlachetnych kobiet, które w rzeczywistości nie posługują się takim słownictwem. Zdaniem Krystyny de Pisan Jean de Meun celowo poniżył w ten sposób kobiety. Wkrótce debata przeistoczyła się w dyskusję o krzywdzącym i nieprawdziwym opisywaniu kobiet w dziełach literackich. De Pisan zyskała sławę jako kobieta zdolna skutecznie przeciwstawić się zarzutom najwybitniejszych pisarzy.

Około 1405 de Pisan opublikowała swoje najwybitniejsze dzieła Księgę o Mieście Kobiet[1] i Le Trésor de la Cité des Dames (Skarb Miasta Kobiet)[1]. Pierwsza z tych książek ukazywała postacie wybitnych kobiet w historii, druga – wzywała wszystkie kobiety do przeciwstawienia się mizoginii.

Ostatnim dziełem była Opowieść o Joannie d’Arc z 1429, która podkreślała zasługi tej ubogiej, wiejskiej dziewczyny dla wyzwolenia Francji spod okupacji angielskiej[3]. Tak wychwalała osiągnięcia Joanny podczas oblężenia Orleanu[5]:

Królestwo [zostało] podniesione z kolan i przywrócone przez niewiastę – czego nie potrafiły dokonać setki mężczyzn [...]. Och, jakaż to chwała dla kobiecego rodu.

W opinii de Pisan ta bohaterka starała się też bronić praw wszystkich kobiet.

Za życia i długo po śmierci była powszechnie uznawana za autorytet w dziedzinie retoryki. Studiowano stworzone przez nią techniki przekonywania za pomocą odpowiednio dobranej argumentacji. De Pisan całe życie starała się obalić negatywne stereotypy literackie dotyczące kobiet. Jej zdaniem takie uogólnienia mogą istnieć tylko w sytuacji, gdy tworzenie kultury zarezerwowane jest wyłącznie dla mężczyzn. Wzywała do tworzenia „siostrzanej więzi” między kobietami, które i tak wiąże wspólny los. Uważała, że kobiety są z natury powołane do tworzenia kompromisu i utrzymania pokoju, podczas gdy mężczyźni z natury wolą wojny i konflikty.

Dzieła edytuj

Przekłady w języku polskim:

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c Christine de Pisan, Poet, Women’s Rights Activist, Journalist (1364–c. 1430). biography.com. [dostęp 2016-11-10]. (ang.).
  2. ↑ Brooklyn Museum: Christine de Pisan [online], www.brooklynmuseum.org [dostęp 2020-01-15].
  3. ↑ a b c d e Barbara Sas: Christine de Pisan. Pierwsza feministka, która ogłosiła swoje veto w obronie kobiet. genderstudies.pl. [dostęp 2016-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-11)]. (pol.).
  4. ↑ a b c Christine de Pisan, [w:] Encyklopedia PWN [dostęp 2016-11-10].
  5. ↑ Robert C. Davis, Beth Lindsmith: Ludzie Renesansu. Wyd. I. Poznań: Dom Wydawniczy „Rebis”, 2012, s. 21. ISBN 978-83-7510-823-1.

Bibliografia edytuj

  • Anna Loba: „Gdyby dziewczęta uczono pisać...”: Kobieta i pismo w twórczości Krystyny de Pizan. W: Pismo, lektura, biblioteka w dawnych literaturach romańskich. Dorota Pudo, Anna Rzepka, Magdalena Wrana (red.). Kraków: Collegium Columbinum, 2014, s. 39–49. ISBN 978-83-7624-136-4.
  • Anna Loba. Krystyna de Pizan i Filip de Mézières: Podróż w poszukiwaniu mądrości. „Zeszyty Naukowe Centrum Badań im. Edyty Stein”. 8, s. 293–305, 2012. ISSN 1895-2984. 
  • Andrzej Niewiński. Wskazania Christine de Pizan „O czynach zbrojnych i rycerstwie”. „Teka Komisji Historycznej”. 13, s. 19–40, 2016. ISSN 1733-5388. 
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: Christine de Pizan (1364–1430), kobieta sukcesu w średniowiecznej Francji. W: Sukcesy i porażki: Historyczny kontekst kobiecych dążeń do samorealizacji (od XII do XXI wieku): Zbiór studiów. Zofia Chyra-Rolicz, Teresa Kulak (red.). Siedlce: WN UPH, 2020, s. 125–140. ISBN 978-83-66541-40-5.
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: Christine de Pizan – dwa oblicza samotności. W: Modele kobiecej samotności – panny, wdowy, rozwiedzione. Beata Walęciuk-Dejneka (red.). Kraków: „Aureus”, 2015, s. 153–160, seria: Różne Odsłony Kobiecych Światów. ISBN 978-83-60741-81-8.
  • Małgorzata Postuszyńska-Bosko: Dystrybucja zaimka zwrotnego „se”/„soy” w języku średniofrancuskim w dziełach prozą Christine de Pizan. W: Badania diachroniczne w Polsce. Małgorzata Posturzyńska-Bosko, Piotr Sorbet (red.). T. 4: Linguæ manent. Lublin: Wyd. UMCS, 2017, s. 103–114. ISBN 978-83-227-9067-0.
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: „Kiedy umarł ten, który mnie trzymał przy życiu”: Żałoba w twórczości Christine de Pizan (1364–1431). W: Tożsamość, kultura, nowoczesność. Beata Morzyńska-Wrzosek. T. 2: Czas, pamięć. Bydgoszcz: Wyd. UKW, 2017, s. 255–267. ISBN 978-83-8018-168-7.
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: „Mam piękne, urocze i mądre dzieci”: O macierzyństwie na podstawie dzieł średniowiecznej francuskiej poetki i pisarki Christine de Pizan. W: Interdyscyplinarne rozważania o kulturze, filozofii i literaturze. Ewelina Chodźko, Monika Iwaniuk (red.). Lublin: WN „Tygiel”, 2020, s. 174–181. ISBN 978-83-66489-42-4.
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: Odtwarzać, by tworzyć: O pamięci w tekstach politycznych Christine de Pizan. W: Anatomia polityki historycznej: Pamięć, kultura, historia. Beata Morzyńska-Wrzosek, Monika Opioła-Cegiełka, Iwona Benenowska (red.). T. 1. Bydgoszcz: Wyd. UKW, 2019, s. 27–36. ISBN 978-83-8018-249-3.
  • Małgorzata Posturzyńska-Bosko: Terminologia ekonomiczna w tekstach politycznych średniowiecznej francuskiej pisarki Christine de Pizan. W: Zbliżenia: Językoznawstwo, literaturoznawstwo, translatologia. Anna Stolarczyk-Gembiak, Marta Woźnicka (red.). Konin: PWSZ, 2014, s. 83–92. ISBN 978-83-65038-07-4.
  • Kalina Słaboszowska: Matka krytyki feministycznej? Christine de Pizan i jej „O mieście kobiet”. W: Złe kobiety czy zła sława: Negatywne wizerunki kobiet na przestrzeni dziejów. Karolina Białas, Kalina Słaboszowska, Sylwia Śmiechowicz (red.). Warszawa: Wyd. UW, 2020, s. 103–114. ISBN 978-83-235-4612-2.
  • Jerzy Strzelczyk. Kobieta do pióra? Wokół problematyki twórczości literackiej kobiet w średniowieczu (na przykładzie Krystyny de Pizan). „Acta Universitatis Wratislaviensis. Historia”. 59 (171), s. 33–65, 2005. ISSN 0524-4498. 
  • Małgorzata Wrześniak. „Miasto Dam”: Christine de Pisan. „Saeculum Christianum”. 16 (2), s. 33–50, 2009. ISSN 1232-1575. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Christine_de_Pisan&oldid=72084690”