Wikipedia

Chutliwiec brunatny

gatunek drapieżnego torbacza

Chutliwiec brunatny[8], niełazek brunatny[9] (Antechinus stuartii) − gatunek ssaka z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).

Chutliwiec brunatny
Antechinus stuartii
Macleay, 1841[1]
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Podgromada

żyworodne

Nadrząd

torbacze

Rząd

niełazokształtne

Rodzina

niełazowate

Podrodzina

niełazy

Plemię

myszowory

Rodzaj

chutliwiec

Gatunek

chutliwiec brunatny

Synonimy
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[7]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons

Taksonomia edytuj

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1841 roku brytyjsko-australijski zoolog William Sharp Macleay nadając mu nazwę Antechinus Stuartii[1]. Miejsce typowe według oryginalnego opisu to Manly (Spring Cove, Port Jackson), Nowa Południowa Walia, Australia[10][1][4]. Okaz typowy (neotyp) to czasza i ciało zakonserwowane w spirytusie o sygnaturze AM M.5294 z kolekcji Muzeum Australijskiego; odłowiony 8 sierpnia 1932 roku przez K.A. Hindwooda w Waterfall, w Royal National Park, w Sydney, w Nowej Południowej Walii, Australii[11][4].

Wcześniej Antechinus stuartii umieszczany był w obrębie A. flavipes[12]. Odróżnienie A. stuartii od A. flavipes zostało w pełni uznane w trakcie rewizji systematycznej rodzaju przeprowadzonej w 1967 roku, po której odkryto, że w obrębie A. stuartii są cztery genetycznie odrębne gatunki: stuartii, agilis, subtropicus i adustus[13]. Mimo podobieństw morfologicznych, gatunki te wykazują głębokie różnice genetyczne; A. stuartii jest taksonem siostrzanym w stosunku do A. subtropicus, a te dwa gatunki, wraz z A. agilis, tworzą dobrze wspierany klad z wyłączeniem innych chutliwców; A. adustus jest w rzeczywistości genetycznie bliżej spokrewniony z kladem składającym się z A. bellus, A. leo, A. flavipes, A. mysticus i A. argentus[14]. Przerwa genetyczna w obrębie A. stuartii występująca w Nowej Południowej Walii wymaga dalszych badań; południowe i północne formy A. stuartii ściśle przylegają do siebie i mogą być sympatyczne na niektórych obszarach[14].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten gatunek za monotypowy[14].

Etymologia edytuj

  • Antechinus: gr. αντι anti „jak, odpowiadający”; εχινος ekhinos „jeż, jeżowiec”[15].
  • stuartii: John McDouall Stuart (1815–1866), szkocki odkrywca i geodeta[16].

Zasięg występowania edytuj

Chutliwiec brunatny występuje we wschodniej Australii, od Main Range National Park w południowym Queensland do okolic Kioloa w południowo-wschodniej Nowej Południowej Walii[17][14].

Morfologia edytuj

Długość ciała (bez ogona) samic 7,3–11,6 cm, samców 8,1–14,1 cm, długość ogona samic 6,5–11,6 cm, samców 7–12,4 cm; masa ciała samic 16–40 g, samców 24–71 g[17][18]. Mały torbacz wielkości myszy. Gęste, poskręcane futro na wierzchu ciała jednolicie szarobrązowe, na spodzie jaśniejsze. Ogon (równy długości ciała) jest cienki i owłosiony. Krótkie, szerokie stopy. Głowa wydłużona o ciemnobrązowych oczach, dużych uszach i różowym nosie[9].

Ekologia edytuj

Tryb życia edytuj

Gatunek ten jest aktywny głównie nocą, lecz w razie niedoboru pożywienia żeruje również w ciągu dnia. Zamieszkuje gęste, wilgotne lasy z dobrze rozwiniętym podszytem. Swoje kryjówki na ziemi, w dziuplach lub w szczelinach skalnych opuszcza dopiero wieczorem. Samce żyją samotnie, natomiast samice budują gniazda, dzielone na wiele osobników. Samce żyją na wolności 1 rok, natomiast samice do 3 lat[9].

Pokarm składa się z bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, pająków lub karaluchów. Nie stroni od owoców i dojrzałych jagód.

Rozród edytuj

Okres godowy przypada raz w roku, na przełomie sierpnia i września. Samce opuszczają wtedy swoje kryjówki i wyruszają na poszukiwanie samic. Są wtedy bardzo agresywne. Po odbyciu godów wszystkie samce giną, z powodu stresu związanego z poszukiwaniem samic i walką o nie. Wzrost wytwarzania hormonów płciowych powoduje osłabienie odporności, co ostatecznie doprowadza samce do wycieńczenia i śmierci. W niewoli wykastrowane samce mogą żyć dłużej niż jeden rok, chociaż w okresie godowym również u nich spada masa ciała i odporność[19]. Samica po 30 dniach rodzi 6-12 młodych. Jako że nie posiada ona torby, młode pierwsze 5 tyg. noszone są przytwierdzone do sutków. Po okresie zimowym rozpraszają się i żyją pojedynczo. Dojrzałość płciową uzyskują w 285 dniu życia[9].

Znaczenie edytuj

Na gatunek ten polują większe zwierzęta drapieżne: np. koty domowe. Może roznosić pyłki kwiatowe, przyczyniając się do zapylania kwiatów.

Zagrożenie i ochrona edytuj

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC (ang. least concern „najmniejszej troski”)[7].

Uwagi edytuj

  1. ↑ Species inquirenda; tymczasowo przypisany do synonimii A. stuartii[3][4].

Przypisy edytuj

  1. ↑ a b c W.S. Macleay. Notice of a new genus of Mammalia discovered by J. Stuart, Esq., in New South Wales. „The Annals and Magazine of Natural History”. 8, s. 242, 1842. (ang.). 
  2. ↑ J. Gould: The mammals of Australia. Cz. 1. London: Printed by Taylor and Francis, pub. by the author, 1863, s. ryc. 37 i tekst. (ang.).
  3. ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 304.
  4. ↑ a b c N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Antechinus stuartii Macleay, 1841. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-25]. (ang.).
  5. ↑ J.L.G. Krefft. The Native Cat Family, or Dasyuridæ. „The Sydney Mail and New South Wales Advertiser”. 14 (644), s. 554, 1872. (ang.). 
  6. ↑ A.S. Le Souef & H. Burrell: The Wild Animals of Australasia: Embracing the Mammals of New Guinea & the Nearer Pacific Islands. London: George G. Harrap & Company Ltd, 1926, s. 344. (ang.).
  7. ↑ a b S. Burnett, C. Dickman, Antechinus stuartii, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-25] (ang.).
  8. ↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 8. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  9. ↑ a b c d E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 22, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
  10. ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Antechinus stuartii. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2023-07-25].
  11. ↑ Parnaby, Ingleby i Divljan 2017 ↓, s. 305.
  12. ↑ T. Iredale & E. Le G. Troughton. A check-list of the mammals recorded from Australia. „The Australian Museum Memoir”. 6, s. 4, 1934. (ang.). 
  13. ↑ N.A. Wakefield & R.M. Warneke. Some Revision in Antechinus (Marsupialia)— 2. „Victorian naturalis”. 84, s. 69–99, 1967. (ang.). 
  14. ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 64. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  15. ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 107, 1904. (ang.). 
  16. ↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 397–398. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
  17. ↑ a b A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 317. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
  18. ↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 46. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
  19. ↑ AnAge entry for Antechinus stuartii. Human Ageing Genomic Resources. [dostęp 2008-06-29]. (ang.).

Bibliografia edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chutliwiec_brunatny&oldid=70915892”