Wikipedia

Chyrowa

wieś w województwie podkarpackim

Chyrowa (do 1968 Hyrowa[5]) – wieś w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Dukla[4][6]. Leży w dolinie rzeki Iwielki (prawy dopływ Wisłoki), kilka kilometrów na południowy zachód od Dukli.

Chyrowa
wieś
Ilustracja
Cerkiew Opieki Bogurodzicy
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Dukla

Liczba ludności (2023)

105[2]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-450[3]

Tablice rejestracyjne

RKR

SIMC

0349010[4]

Położenie na mapie gminy Dukla
Mapa konturowa gminy Dukla, po lewej znajduje się punkt z opisem „Chyrowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Chyrowa”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Chyrowa”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Chyrowa”
Ziemia49°31′30″N 21°36′54″E/49,525000 21,615000[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Cmentarz przycerkiewny

W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie krośnieńskim.

Części wsi edytuj

Integralne części wsi[4][6]
SIMC Nazwa Rodzaj
0349027 Kolonia część wsi

Nazwa edytuj

Miejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XIV wieku. Wymieniona w 1438 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Herowa, 1503 Herova, 1530 Hyrova, 1536 Hyrowa Valaska[7].

W dokumentach wieś występowała pod różnymi nazwami, np.; w 1508 r; Chyrrow, w 1581; Cherrowa, Horowa lub Cherowa (oznacza w tłum. z jęz. starocerkiewnosłowiańskiego "chory")

Historia edytuj

Chyrowa była początkowo wsią szlachecką i należała niegdyś do Bogoriów. Pierwsza wzmianka o Chyrowej pochodzi z czasów Kazimierza Wielkiego, z roku 1366. Kanclerz Janusz Suchywilk od swoich rodziców otrzymał Kobylany, Chyrową, Mszanę, Surowicę i Wisłoczek. 28 sierpnia 1366 roku we Włodzimierzu Janusz Suchywilk przekazał swoje dobra bratankom Piotrowi i Mikołajowi. Byli to synowie Jakusza Cztana ze Strzelc. Ustanowił w ten sposób pierwszą ordynację w Polsce. Kazimierz Wielki potwierdził ten dokument, gdzie wymieniona jest pod nazwą Hyrowa. Sporządzony został wtedy przez abp. Janusza Suchegowilka dokument przekazania posiadanych dóbr swoim bratankom. W 1438 łowczy krakowski Janusz z Kobylan wyznaczył Annie 500 grzywien posagu na wójtostwie w Dukli, wraz z przynależnymi do niego wsiami Lipowicą i Chyrową[7].

W XV wieku istniejąca wieś została przeniesiona na prawo wołoskie. Miejscowość odnotowana została w historycznych dokumentach podatkowych i własnościowych. W 1504 król polski Aleksander Jagiellończyk na prośbę Stanisława Cikowskiego z Mikluszowic dziedzica wsi oraz kasztelana bieckiego przenosi z powrotem na prawo magdeburskie jego dobra dziedziczne m.in. Duklę z przedmieściami i wsiami wśród których znajduje się także Chyrowa. W latach 1530-1536 w miejscowości odbywał się pobór z 3 łanów oraz 1 młyna dorocznego o 1 kole wodnym. W 1581 odnotowano w okolicy 15 dworów wołoskich. W 1581 odnotowany został również dwór miejscowego sołtysa [7].

Pierwsza wzmianka o cerkwi pochodzi z 1536. Obecnie mieści się w niej kościół rzymskokatolicki. W XIX w. należała do Cezarego Męcińskiego herbu Poraj (1809 - przed 1890).

W latach międzywojennych, w okresie tzw. schizmy tylawskiej, Łemkowie z Chyrowej - podobnie jak mieszkańcy innych, okolicznych wsi - przeszli z grekokatolicyzmu na prawosławie.

W czasie I wojny światowej 5 maja 1915 r. po bitwie gorlickiej zamknięte zostały w kotle pod Chyrową oddziały 49 Dywizji gen. Ławra Korniłowa z armii carskiej i po krwawych walkach wzięte do niewoli.

W rejonie Chyrowej we wrześniu 1944 r. toczyły się ciężkie walki oddziałów pancernych i kawalerii gen.Wiktora Baranowa, które dostały się pod ogień własnej artylerii w ramach operacji dukielsko-preszowskiej, której ślady można odnaleźć w miejscu nazwanym od tego wydarzenia Dolina Śmierci. W czasie walk wieś została spalona. 21 września 1944 r. wieś zdobyły oddziały czechosłowackie, po nieustających walkach trwających od 8 do 21 września 1944 r.

W wyniku Akcji "Wisła" łemkowscy mieszkańcy zostali zmuszeni do opuszczenia wsi. Część ludności została wysiedlona do ZSRR, a część na Ziemie Zachodnie. Gospodarstwa przejęli pogorzelcy z Doliny Śmierci.[potrzebny przypis]

Zabytki edytuj

W Chyrowej znajduje się greckokatolicka, drewniano-murowana cerkiew Opieki Bogurodzicy z 1780 (położona na szlaku architektury drewnianej województwa podkarpackiego). Świątynia w Chyrowej jest jedną z dwóch zachowanych do dzisiaj cerkwi (obok cerkwi w Bałuciance) prezentujących typ budowli charakterystycznej dla obszaru środkowej i wschodniej Łemkowszczyzny, w których upowszechniło się stosowanie wielopolowych sklepień zrębowych.

Szlaki piesze edytuj

Przypisy edytuj

  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 17056
  2. ↑ Strona gminy. Demografia, stan na dzień 31.12.2023 [dostęp 2024-01-30]
  3. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 158 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  4. ↑ a b c GUS. Wyszukiwarka TERYT
  5. ↑ Zarządzenie nr 17 Prezesa Rady Ministrów z dnia 5 lutego 1968 r. w sprawie zmiany i ustalenia nazw niektórych miejscowości i obiektów fizjograficznych (M.P. z 1968 r. nr 6, poz. 34)
  6. ↑ a b Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  7. ↑ a b c Leszczyńska-Skrętowa 1989 ↓.

Bibliografia edytuj

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Chyrowa&oldid=73604731”