Cieśla
Cieśla – zawód związany z obróbką drewna, który polega na wykonywaniu elementów konstrukcji, części wyposażenia oraz detali z drewna, trwale związanych z obiektem działania (budynek, budowla, okręt).
Niejednokrotnie zawody cieśli oraz stolarza (zwłaszcza stolarza budowlanego) są mylone. Cieśla – w odróżnieniu od stolarza – zajmuje się wykonywaniem konstrukcji wieńcowej (zrębu) budynku, więźby dachowej, a stolarz budowlany podłogi, drzwi, okien[1]. W pracy wykorzystuje zestaw narzędzi ciesielskich, wykonując w przygotowanym materiale odpowiednie połączenia. Zwykle do prac ciesielskich niezbędna jest znajomość czytania rysunków technicznych[2].
Historia edytuj
_-_cerkiew.jpg)
Wzmianki o obiektach ciesielskich sięgają zarówno czasów biblijnych (Arka i jej twórca Noe), jak i mitologicznych (Argo, koń trojański).
Drewno jest jednym z najstarszych materiałów budowlanych ludzkości. Technika ciesielska udoskonalała się wraz z postępem technologicznym od czasów epoki kamienia do epoki brązu i epoki żelaza. Jednymi z najstarszych archeologicznych znalezisk w dziedzinie ciesiołki są obudowy studni, z których czerpano wodę. W Ostrowie w Czechach, niedaleko Pardubic znaleziono studnię z dębu i leszczyny z 5256 r. p.n.e., zbudowaną w konstrukcji sumikowo-łątkowej, a we wschodnich Niemczech, w pobliżu Lipska, (Eythra koło Zwenkau, Brodau i Altscherbitz) odkopano cztery studnie zbudowane przy użyciu drewna dębowego, jedną ze złączami ciesielskimi na czop i gniazdo, z kołkami w czopie zapobiegającymi rozsuwaniu się konstrukcji, inną ze złączami węgłowymi na obłap - zamek prosty, typowymi dla konstrukcji wieńcowej, z ostatkami, pochodzące sprzed około 7000 lat, z początku okresu neolitycznego.
Już w 7400 r. p.n.e. domy mieszkalne w Çatalhöyük w Anatolii, ponad dziewięć tysięcy lat temu, miały mieć dachy płaskie z drewnianych okrąglaków oraz trzcin i gliny, a wejście przez otwór w dachu i drewnianą drabinę, jak wskazują badania archeologiczne i powstałe na ich podstawie rekonstrukcje.
W Polsce najbardziej chyba znanym jest Biskupin (częściowo zachowanym). Wprawdzie drewno nie wytrzymuje zbyt dobrze próby czasu, to jednak w Japonii istnieją zachowane drewniane świątynie pochodzące z VII wieku, zbudowane przez ówczesnych cieśli[3].
Niektóre z najstarszych zachowanych drewnianych budynków na świecie to świątynie w Chinach, takie jak świątynia Nanchan zbudowana w 782 r., Kościół Greensted, którego część pochodzi z XI wieku, oraz kościoły klepkowe w Norwegii z XII i XIII wieku.
Stosunkowo niewiele informacji o ciesielstwie jest dostępnych z czasów prehistorycznych (z czasów przed wynalazkiem języka pisanego) lub nawet z ostatnich stuleci, ponieważ wiedza i umiejętności były przekazywane ustnie, rzadko na piśmie, aż do momentu wynalezienia prasy drukarskiej w XV wieku, gdy budowniczy rozpoczęli regularne wydawanie przewodników i wzorników w XVIII i XIX wieku. Najstarszym zachowanym kompletnym tekstem architektonicznym jest dziesięć ksiąg Witruwiusza, zatytułowanych „O architekturze” - „De architectura”, które omawiają niektóre prace ciesielskie.
W XV–XVI wieku ciesielstwo zostało objęte organizacją cechową[3]. Mistrz ciesielski miał terminatorów, których uczył rzemiosła i którzy uzyskiwali tytuł czeladnika.
Później, na skutek rozwoju budownictwa ceglanego, ciesielstwo konstrukcyjne rozwijało się bardziej w mniejszych miastach i na wsi. W ciągu wielowiekowego rozwoju wytworzyły się główne typy budowli (kościół, kapliczka, synagoga, dwór, chałupa, spichlerz itp.), systemy konstrukcji (np. konstrukcja wieńcowa czy sumikowo-łątkowa) i schematy dekoracji[4]. Niezależnie od tego, że wielu historycznych i współczesnych cieśli uważanych jest za rzemieślników – poziom umiejętności niektórych i tworzenie drewnianych dzieł o niepowtarzalnym pięknie pozwala uznać ich za artystów[3].
Obiekty ciesielskie edytuj
Za początek obróbki drewna można uznać ścięcie pierwszego drzewa przez człowieka za pomocą narzędzia – kamiennego topora. Z biegiem czasu, a szczególnie po wynalezieniu piły, nastąpiła specjalizacja w jego obróbce:
- drwal zajmował się ścinaniem drzew
- tracz produkcją desek
- cieśla wykonywaniem konstrukcji drewnianych
- stolarz wykonywaniem mebli
- bednarz wykonywaniem naczyń z drewna
- korabnik budową korabi
- szkutnik budową szkut
- kołodziej wykonywał koła.
Najstarsze konstrukcje wykonane jako obiekty ciesielskie
Charakterystyka pracy cieśli edytuj
Praca cieśli odbywa się zwykle na placu budowy na otwartej przestrzeni przy zmiennych warunkach atmosferycznych, jak również na zapleczu budowy w pomieszczeniach zamkniętych lub w warsztatach rzemieślniczych. Pracę wykonuje się też w głębokich wykopach lub na wysokościach. Impregnacja drewna powoduje kontakt z substancjami toksycznymi[5]. Z tego względu cieśla powinien być uzdolniony manualnie, silny, wytrzymały fizycznie, z dobrym refleksem, bez lęku wysokości i przestrzeni. Zagrożenia ze strony środowiska pracy to m.in. możliwość upadku z wysokości, urazy kończyn oraz skaleczenia przez ostre i wystające elementy[6]. Przeciwwskazaniami zdrowotnymi do wykonywania zawodu są m.in. wady wzroku wymagające korekcji szkłami, choroby oczu, brak widzenia obuocznego, zaburzenia równowagi, omdlenia i zawroty głowy oraz wiele chorób takich jak wady serca, nadciśnienie tętnicze, cukrzyca i reumatyzm[7].
Rodzaje prac ciesielskich edytuj
Typowe prace ciesielskie polegają na wykonywaniu:
- form i deskowań drewnianych przeznaczonych do konstrukcji betonowych i żelbetowych
- konstrukcji drewnianych z okrąglaków i tarcicy
- stemplowań oraz wszelkich konstrukcji z drewna niezbędnych na placu budowy (np. rusztowań, pomostów roboczych, daszków ochronnych i innych)
- konstrukcji rozporowych oraz ścian podporowych w wykopach i na powierzchni
- elementów budowlanych z drewna (np. stropy, schody, konstrukcje dachowe, ścianki działowe) w budynkach murowanych monolitycznych i prefabrykowanych
- elementów drewnianych w budynkach o różnej konstrukcji, drewnianych obiektów tymczasowych na placu budowy i drewnianych konstrukcji inżynierskich, jak mosty, wieże, hangary, remizy[6]
- konserwacji konstrukcji ciesielskich, zabezpieczaniu przed gniciem, butwieniem i zagrzybieniem oraz przed niszczeniem przez owady[8].
Przykłady specjalizacji edytuj
Cieśla okrętowy edytuj
Cieśla okrętowy (ang. Carpenter's Mate) specjalizuje się w okrętownictwie i technikach napraw statków oraz ciesielstwie na potrzeby żeglugi. Wykonuje remonty awaryjne pozwalające na zachowanie pływalności statku czy okrętu, np. awaryjne likwidowanie przecieków kadłuba – uszczelnienie poszycia[9]. W czasach żaglowców cieśla okrętowy był szkutnikiem i dodatkowo specjalistą od napraw takielunku, zajmował się też dorabianiem brakujących lub uszkodzonych elementów i był odpowiedzialny za utrzymanie działania urządzeń pokładowych, takich jak: urządzenia sterowe, kabestany, pompa zęzowa itp.; jego rolę można porównać do funkcji, jaką dziś pełni na statkach starszy mechanik[10][11].
Cieśla szalunkowy edytuj
Cieśla szalunkowy zajmuje się wykonywaniem szalunków (konstrukcji z drewna lub metalowo-drewnopochodnych), które są następnie wypełniane betonem, np. schody betonowe i żelbetowe[12].
Maszyny i narzędzia edytuj
Przy obróbce drewna cieśle posługują się narzędziami ręcznymi i elektronarzędziami, oraz używają wyspecjalizowanych maszyn. Jako jeden z nielicznych fachowców budowlanych cieśla wciąż jest zmuszony w niektórych przypadkach do używania narzędzi ręcznych[13]. Powszechne używane narzędzia ręczne to m.in.: młotek, ciesak, strug, piła, dłuto, wyrzynarka, ściski[14], narzędzia traserskie, kątowniki, kątomierze ciesielskie, piony, sznury do znaczenia linii, klamry ciesielskie, klamry budowlane oraz łomy[13]. Maszyny do obróbki to z kolei pilarka tarczowa, frezarka (wykonywanie złączy na wpusty w drewnie), dłutownica łańcuchowa (wykonywanie nacięć i rowków), strugarka, szlifierka taśmowa i tokarka[13][5].
Przykłady osób historycznych pracujących jako cieśle edytuj
Prawdopodobnie najbardziej znanymi jako cieśle postaciami (co najmniej w kręgu oddziaływania kultury chrześcijańskiej) są Noe, Józef z Nazaretu[15][16][17] i jego syn Jezus z Nazaretu[18].
Inne postaci historyczne lub współczesne parające się ciesielką (ciesiołką[19]) to m.in.:
- car Piotr Wielki, który w 1697 w Niderlandach uczył się szkutnictwa; wątek ten wykorzystał kompozytor Albert Lortzing pisząc operę komiczną Zar und Zimmermann (tytuł pol. Car i cieśla, czyli Dwaj Piotrowie, 1837)
- George Pullman (1831–1897), amerykański przemysłowiec i konstruktor luksusowych wagonów sypialnych[20]
- August Borsig (1804–1854), niemiecki fabrykant, twórca koncernu przemysłowego Borsigwerke (m.in. produkcja parowozów)[21]
- Ole Kirk Christiansen (1891–1958), pomysłodawca klocków LEGO i założyciel tej firmy
- Harrison Ford (ur. 1942), amerykański aktor[22]
Przypisy edytuj
- ↑ Cieśla – jak nim zostać?. Penny. [dostęp 2012-05-01].
- ↑ Zawody związane z budownictwem – Cieśla. its.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-04-12)]., Serwis budowlany [dostęp 2012-05-01].
- ↑ a b c Steve Burgess: The history of carpentry. toolboxrenos. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-06-07)]. (ang.).
- ↑ Hasło: ciesielstwo. Encyklopedia Wiem. [dostęp 2012-05-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
- ↑ a b Cieśla – opis zawodu. Kuratorium Oświaty w Katowicach. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-09)].
- ↑ a b Cieśla – opis zawodu, Baza zawodów, Centrum Informacyjno-Konsultacyjne Służb Zatrudnienia „Zielona Linia” [dostęp 2012-05-02].
- ↑ Cieśla - predyspozycje. Kuratorium Oświaty w Katowicach. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-09)].
- ↑ Zadania i obowiązki na stanowisku pracy cieśla. moja-pensja.pl. [dostęp 2012-05-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-11)].
- ↑ Glenn F. Williams: Uncle Sam’s Webfeet: The Union Navy in the Civil War. „International Journal of Naval History”, Volume 1 Number 1, kwiecień 2002. s. 7. [dostęp 2012-05-08]. (ang.).
- ↑ Carpenter - Cieśla okrętowy. Obowiązki. Serwis Seaman.pl. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Brian Lavery: Nelson's Navy: The Ships, Men and Organization, tabela Relative Ranks in the Royal Navy, c1810. Annapolis, Md, USA: Naval Institute Press., 1989, s. 136. ISBN 0-87021-258-3.
- ↑ Definicja grupy zawodowej – Cieśle. jobexpress.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-05-10)]., Jobexpress [dostęp 2012-05-01].
- ↑ a b c Bartosz Okoński: Narzędzia ciesielskie. Serwis e-dach, 2012-05-10. [dostęp 2012-05-12].
- ↑ DT: Tradycyjne narzędzia ciesielskie. Drewno i metal, 2009-12-09. [dostęp 2012-05-12].
- ↑ Józef Rydzewski: Święty Józef - oblubieniec Maryi. Tygodnik Niedziela, edycja podlaska, 11/2002. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Artur Sroga: Uroczystość Św. Józefa. Duszpasterstwo Ministrantów Archidiecezji Katowickiej. [dostęp 2012-05-08]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-12-05)].
- ↑ Nasz patron – św. Józef Robotnik. Opoka. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ Ewangelia Marka 6:3
- ↑ Hasło: Ciesielka. [w:] Słownik języka polskiego [on-line]. PWN. [dostęp 2012-05-08].
- ↑ George Mortimer Pullman. The Pullman State Historic Site, sierpień 2011. [dostęp 2012-05-09]. (ang.).
- ↑ Bedeutunsvolle Gedenktage für Oberschlesiens Industrie. „Oberschlesien im Bild”, 1927, nr 33, 1927-08-12. s. 4. [dostęp 2012-05-09]. (niem.).
- ↑ Wojciech Orliński: Harrison Ford dla "Gazety": Cieśla Coppoli. Gazeta.pl, 2011-08-26. [dostęp 2012-05-09].
