Cmentarze żydowskie w Gdańsku
W Gdańsku istniały trzy cmentarze żydowskie[1], z których pozostały dwie nieczynne nekropolie. Większa znajduje się przy ul. Cmentarnej (opodal katolickiego cmentarza Salvator Nowy), a mniejsza przy ul. Traugutta na Królewskim Wzgórzu (w okolicach Świętej Studzienki).
 nr rej. 904
| |
 Macewy rabina Ashkenazego i rabina Posnera, umieszczone w 2009 r. | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Cmentarna |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie | |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
2,3 ha |
| Data otwarcia | |
| Data likwidacji | |
Położenie na mapie Gdańska  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |
 54°21′06″N 18°38′53″E/54,351667 18,648056
| |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Traugutta |
| Typ cmentarza |
wyznaniowy |
| Wyznanie | |
| Stan cmentarza |
nieczynny |
| Powierzchnia cmentarza |
0,35 ha |
| Data likwidacji | |
Cmentarz przy Grodzisku edytuj
Powstał w czasach krótkiego osadnictwa Żydów (lata 1709-1740) w śródmiejskim rejonie Grodziska. Dokładna lokalizacja cmentarza nie jest znana. Był czynny w latach 1710-1730 i następnie w czasach napoleońskich (od 1807 roku), kiedy chowano na nim poległych w walkach, początkowo pochowanych na przykład w przydomowych ogródkach. Cmentarz został zlikwidowany w 1840 roku podczas rozbudowy umocnień Grodziska. Szczątki zmarłych zostały ekshumowane i przeniesione na cmentarz żydowski w obecnej dzielnicy Chełm[2].
Cmentarz na Chełmie edytuj
Zabytkowy (nr rej. 904 z 3 października 1984[3]) cmentarz żydowski (Jüdischer Friedhof[4]) na tzw. Żydowskiej Górce w Chełmie (przed 1945 rokiem noszącym nazwę Stolzenberg) został założony w paśmie wzgórz morenowych najpóźniej w drugiej połowie XVI wieku[5]. Pierwsza historyczna wzmianka o nim pochodzi z 1694 roku. Chełm był ówcześnie samodzielną wsią, a od 1773 roku oddzielnym miastem. W 1814 roku Chełm został przyłączony do Gdańska[6]. Jest to najstarsza i największa żydowska nekropolia na Pomorzu oraz jedno z najstarszych miejsc pochówku Żydów w tej części Europy. Należała do Chewra Kadisza (Bractwa Pogrzebowego) gminy wyznaniowej Stare Szkoty. Od połowy XIX wieku była główną nekropolią gdańskich Żydów. Stele nagrobne (macewy) były zwrócone na wschód, w kierunku Jerozolimy i ustawione pionowo.
Cmentarz przetrwał w dobrym stanie II wojnę światową i został zamknięty w 1956 roku. W kolejnych dziesięcioleciach uległ znacznej dewastacji. Został ogrodzony i odrestaurowany w latach 2006-2008[7]. W 2009 roku postawiono nowe macewy na grobach dwóch XVIII-wiecznych rabinów: Elchanana Aschkenasiego i Meira Posnera[8]. W lutym 2016 część nagrobków na cmentarzu została zdewastowana[9].
Na powierzchni 2,3 hektara zachowało się około 240 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1841 roku[10]. Nagrobki wykonane są z piaskowca. Posiadają typowe zdobienia i inskrypcje w języku hebrajskim oraz języku niemieckim.
-
Widok ogólny w 2015 r. -
Widok ogólny w 2022 r. -
Relikty ohelu, stan na 2022 r. po częściowej renowacji -
Macewa -
Drzewa na cmentarzu
Cmentarz na Królewskim Wzgórzu edytuj
W XVIII wieku we Wrzeszczu - ówcześnie oddzielnej wsi - osiedlili się Żydzi, którzy nie mogli zamieszkać w granicach miasta Gdańska. Cmentarz żydowski (Israelitischer Friedhof)[11] na Królewskim Wzgórzu w obecnej dzielnicy Wrzeszcz Górny został założony w połowie XVIII wieku. Niedługo później, w 1814 roku również Wrzeszcz został przyłączony do Gdańska[6]. Cmentarz został mocno zdewastowany podczas wojen napoleońskich. Do 1823 roku cmentarz został zamknięty, następnie przeprowadzono prace renowacyjne i powiększony cmentarz ponownie otworzono; funkcjonował do stycznia 1939 roku. Na mocy umowy wymuszonej przez nazistowski Senat Wolnego Miasta Gdańska teren na Królewskim Wzgórzu został sprzedany, a w 1942 roku cmentarz zamknięty przez władze nazistowskie. W 1939 roku rozpoczęła się dewastacja i rozgrabianie nekropolii[12].
Prawdopodobnie w latach siedemdziesiątych XX wieku dziesiątki nagrobków zostały wykorzystane przez okolicznych mieszkańców do budowy kamiennych schodów, prowadzących na przeciwległą stronę Jaśkowej Doliny. Wielu nazywało je „schodami hańby”. Uważano, że pochodziły z cmentarza żydowskiego we Wrzeszczu, jednak po demontażu schodów w 2014 roku okazało się, że były to chrześcijańskie płyty nagrobne[13].
Na powierzchni 0,35 hektara zachowało się 7 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1823. Cmentarz nie jest ogrodzony[14].
-
Widok ogólny -
Cmentarz (w kółku) na planie z 1912 roku
.JPG)
Zobacz też edytuj
- Cmentarze w Gdańsku
- W granicach ówczesnego Wolnego Miasta Gdańska funkcjonował też cmentarz żydowski w Sopocie
Przypisy edytuj
- ↑ CMENTARZE. www.gedanopedia.pl.
- ↑ CMENTARZE NA TERENIE ŚRÓDMIEŚCIA. ZESPÓŁ U PODNÓŻA GRODZISKA. www.gedanopedia.pl.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych. kobidz.pl.
- ↑ CMENTARZE NA CHEŁMIE. www.gedanopedia.pl.
- ↑ Cmentarze Żydowskie w Gdańsku. Forum Żydów Polskich. [dostęp 2011-02-05]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-06)].
- ↑ a b Jednostki morfogenetyczne Gdańska. [dostęp 2014-10-18]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-10-18)].
- ↑ Cmentarz żydowski w Gdańsku Chełmie. Gmina Wyznaniowa Żydowska w Gdańsku.
- ↑ Pomnik kindertransportów w Gdańsku. trojmiasto.gazeta.pl.
- ↑ Wandale zniszczyli macewy na cmentarzu w Gdańsku
- ↑ Burchard podaje, iż cmentarz założono w XVII w., zachowało się około 100 nagrobków, z których najstarszy pochodzi z 1786 roku
- ↑ CMENTARZE WE WRZESZCZU. PRZY UL. TRAUGUTTA. www.gedanopedia.pl.
- ↑ CMENTARZ NA KRÓLEWSKIM WZGÓRZU. gdansk.jewish.org.pl.
- ↑ Schody do lasu: były z nagrobków, są z drewna. www.trojmiasto.pl, 7 listopada 2014.
- ↑ Burchard nie wspomina o pracach renowacyjnych
Bibliografia edytuj
- Przemysław Burchard: Pamiątki i zabytki kultury żydowskiej w Polsce. Warszawa: 1990, s. 40-41.
Linki zewnętrzne edytuj
- Cmentarz żydowski na Chełmie w Gdańsku w portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz żydowski na Królewskim Wzgórzu w Gdańsku w portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz żydowski w Gdańsku-Wrzeszczu w portalu Wirtualny Sztetl
- Cmentarz żydowski na gdańskim Chełmie w portalu histmag.org
- Cmentarz żydowski na Chełmie w Akademii Rzygaczy
- Cmentarz żydowski w Gdańsku w dzielnicy Chełm. kirkuty.xip.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-04-08)].