Constitutio Criminalis Carolina

Constitutio Criminalis Carolina (nazwa potoczna: Carolina; znana również pod skrótem CCC) – szesnastowieczny niemiecki kodeks karny, uznawany za pierwszą wielką kodyfikację prawa czasów nowożytnych.

Carolina wprowadziła do prawa karnego materialnego i procesowego szereg przełomowych unowocześnień (m.in. przyjęcie zasady publicznoprawnej w ściganiu przestępstw, określenie winy jako podstawy odpowiedzialności karnej, zniesienie systemu kar kompozycyjnych, przyjęcie zasady prawdy materialnej i zasady racjonalnych środków dowodowych w procesie karnym) przy jednoczesnym radykalnym zwiększeniu surowości kar w porównaniu z czasami średniowiecza.

Czas powstania tej konstytucji datuje się pod koniec lipca 1532 w Ratyzbonie. Uchwalona przez Sejm Rzeszy, ogłoszona przez Karola V w 1532.

Wywarła wpływ na większość kodyfikacji prawa karnego w Europie od XVI do XVIII wieku.

Historia powstania

Karol V Habsburg

Carolina była próbą przełamania partykularyzmu prawa niemieckiego i ujednolicenia systemu prawa karnego. Składała się z 219 artykułów. Dotyczyła przede wszystkim prawa proceduralnego i organizacyjnego, w mniejszym stopniu materialnego. Art. 104 wprowadzał znaną włoskiemu prawu statutowemu zasadę analogii, według której jeśli jakaś sprawa nie była uregulowana prawnie, sędzia mógł wydać wyrok skazujący na karę przewidzianą w sytuacji podobnej. Była ona krokiem milowym w rozwoju prawa karnego.

Carolina wzorowana była na ordynacji karnej biskupstwa Bambergu (Constitutio Criminalis Bambergensis, CCB), która została wprowadzona w 1507 r. przez biskupa Georga III, usilnie zabiegającego o zreformowanie prawa. Jej autorem prawdopodobnie był ochmistrz i sędzia sądu nadwornego biskupa, Johann von Schwarzenberg (1463/65-1528). Kodyfikacja z Bambergu bardzo często określana jest przez prawników jako mater Carolinae (matka Caroliny). Możliwe, iż Johann von Schwarzenberg był przez pewien czas przewodniczącym komisji do spraw reformy i brał udział w początkowych pracach nad Caroliną. Istniało kilka wstępnych redakcji aktu, lecz były one kolejno odrzucane przez Sejm Rzeszy uznającym obawy władców terytorialnych o możliwość ograniczenia samodzielności prawnej ich terenów. Dlatego zawarto w niej "klauzulę salwatoryjną" (łac. clausula salvatoria) oznaczającą subsydiarność (posiłkowość) stosowania Caroliny. Miała być używana tylko w wypadkach kwestii nieuregulowanych w prawie miejscowym. Mimo tego osiągnęła znaczny sukces - pośrednio lub bezpośrednio wywarła olbrzymi wpływ na prawo karne wielu państw, w tym Polski (gdzie w swobodnym przekładzie Bartłomieja Groickiego, odbiegającym od surowości oryginału złagodzeniem rozwiązań, weszła do praktyki sądów miast na prawie magdeburskim).

Rozwiązania szczegółowe

Illustration

• Obrona konieczna jest dopuszczalna, gdy zagrożone były tylko życie i zdrowie.
• Znała stan wyższej konieczności (np. kradzież z nędzy).
• Nakazywała uzależniać odpowiedzialność chorego od opinii biegłych.
• Jeżeli nastąpił błąd (niezgodność między rzeczywistością a jej odbiciem) co do faktu, wyłączał winę sprawcy i powodował bezkarność czynu.
• Pojawia się pierwsze ogólne określenie usiłowania.
• Opierała się zasadzie prewencji generalnej.
• Częściowo stosowała racjonalizację sprawiedliwościową.
• Często podwyższała karę przy drugiej recydywie.
• Opierała się na zasadzie publicznoprawnej.
• Istniała nadal instytucja skargi, lecz osobę składającą skargę zamykano w areszcie wraz z oskarżonym aby w przypadku pomówienia pociągnąć do odpowiedzialności osobę skarżącą (dlatego łatwiej było złożyć doniesienie o przestępstwie, a postępowanie było wszczynane z urzędu).
• Stare rozróżnienie na morderstwo jako skryte i zabójstwo jako jawne uśmiercenie, zastąpiono przyjętym w doktrynie włoskiej podziałem na uśmiercenie rozmyślne i nierozmyślne.
• Przewidywała w wielu przypadkach możliwość zasięgania przez sędziów opinii fakultetów prawa w razie pojawienia się wątpliwości.
• Szerokie stosowanie kary śmierci i kar mutylacyjnych (okaleczających).
• Wzmianka o więzieniu - lecz nie jako zakład odbywania kary, lecz miejsce przetrzymywania sprawcy przed wykonaniem wyroku [osadzenie w wieży].
• Znała kwalifikowane kary śmierci.
• Arbitralność sędziego polegająca na przyznaniu szerokiej swobody w wymierzaniu kary.
• Możliwość stosowania kar niewymienionych w kodeksie (poenae extraordinariae) - z reguły łagodniejsze.
• Możliwość stosowania analogii co do spraw nie skodyfikowanych w Carolinie.
• Branie pod uwagę pozycji społecznej sprawcy czynu sankcjonowanego przez kodeks.
• Możliwość zaostrzenia kary jeśli dany czyn przestępczy zdarzał się nagminnie.

Kary śmierci w Carolinie

Carolina znała aż 7 rodzajów kary śmierci (była to kara stopniowalna):

• zwykłe:

1. ścięcie (kara szlachecka)
2. powieszenie (kara chłopska)

• kwalifikowane:

1. ćwiartowanie (tylko za zdradę kraju)
2. utopienie (dla kobiet)
3. spalenie
4. pogrzebanie żywcem
5. łamanie kołem (za morderstwo, które Carolina odróżniała od zabójstwa umyślnego i nieumyślnego na podstawie kryterium woli np. trucicielstwo, zabójstwo z odległości).

• Przy przestępstwach zagrożonych kwalifikowaną karą śmierci możliwe zaostrzenie jej wykonania poprzez rozszarpywanie ciała rozpalonymi kleszczami i wleczenie końmi na miejsce stracenia (np. za mord szlachcica lub bliskiego przyjaciela).

Znaczenie

Stała się podstawowym źródłem prawa karnego Rzeszy. Studia nad nią prowadzili m.in. Benedykt Carpzov i Christian Thomasius. Zawierała również małą ilość norm dotyczących procesu obchodzenia się z czarownicami w czasach inkwizycji. Rozwiązania w niej zawarte były przedmiotem recepcji do systemów prawa karnego również poza granicami Rzeszy. Recepcja pełna była rzadkością, i przeprowadzono ją poprzez uznanie jej mocy obowiązującej na terenie Księstwa Mediolanu oraz w niektórych kantonach Szwajcarii, natomiast recepcja niepełna została przeprowadzona w wielu europejskich państwach, uznając Carolinę za prawo posiłkowe, lub przenosząc jej zasady na grunt prawa rodzimego. Była inspiracją dla powstania wielu ustaw terytorialnych, jak np. ordynacji karnej Styrii z 1574 r., czy ordynacji sądowej Ferdynanda III z 1656 r. dla Austrii Dolnej.

Bibliografia

• Emil Brunnenmeister: Die Quellen der Bambergensis. Ein Beitrag zur Geschichte des deutschen Strafrechts, Leipzig 1879.
• Josef Kohler / Willy Scheel (red.): Die Carolina und ihre Vorgängerinnen. Text, Erläuterungen, Geschichte, 4 tomy., Halle a. d. Saale 1902 (ND Aalen 1968).
• Gustav Radbruch / Arthur Kaufmann: Die Peinliche Gerichtsordnung Kaiser Karls V. von 1532 (Carolina), Stuttgart 1991.
• Sönke Lorenz: Aktenversendung und Hexenprozeß. Dargestellt am Beispiel der Juristenfakultät Rostock und Greifswald (1570/82-1630), 3 tomy., Frankfurt a. M. / Bern / New York 1983.
• Peter Oestmann: Hexenprozesse am Reichskammergericht (za: Quellen und Forschungen zur höchsten Gerichtsbarkeit im Alten Reich; Bd. 31), Köln 1997.
• Winfried Trusen: "Rechtliche Grundlagen der Hexenprozesse und ihre Beendigung", in: S. Lorenz / D. Bauer (red.), Das Ende der Hexenverfolgung (w: Hexenforschung, t. 1), Stuttgart 1995.
• Claudia Kauertz: Wissenschaft und Hexenglaube. Die Diskussion des Zauber- und Hexenwesens an der Universität Helmstedt 1576-1626 (w: Hexenforschung, t. 6), Bielefeld 2001.
• Michael Ströhmer: "Von Hexen, Ratsherren und Juristen. Die Rezeption der Peinlichen Halsgerichtsordnung Kaiser Karls V. in den frühen Hexenprozessen der Hansestadt Lemgo 1583-1621" (w: Studien und Quellen zur westfälischen Geschichte, t. 43), Paderborn 2002.
• Artur Wójtowicz, Kryminalna Karolina, http://www.racjonalista.pl/kk.php/s,2844
• Czepelak M., Halberda J., Michalak A., Śmiałek K., Węglarz M., Historia prawa sądowego, Kraków 2000;
• Sójka-Zielińska K., Historia prawa, Warszawa 1997.