Cyraneczka płowa
Cyraneczka płowa (Anas capensis) – gatunek ptaka z rodziny kaczkowatych (Anatidae). Występuje nieregularnie na terenie Afryki Subsaharyjskiej w trzech subpopulacjach; nie wyróżnia się podgatunków. Nie jest zagrożony wyginięciem.
| Anas capensis[1] | |
| Gmelin, 1789 | |
.jpg)
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
cyraneczka płowa |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Taksonomia edytuj
Po raz pierwszy gatunek opisał Johann Friedrich Gmelin w 1789. Holotyp pochodził z Przylądka Dobrej Nadziei. Autor nadał cyraneczce płowej nazwę Anas capensis[3]. Jest ona obecnie (2020) podtrzymywana przez Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny. Uznaje on cyraneczkę płową za gatunek monotypowy[4], podobnie jak autorzy HBW[5] i Clements Checklist of Birds of the World[6].
Dawniej niektórzy autorzy umieszczali cyraneczkę płową w rodzaju Nettion[5].
Morfologia edytuj
Długość ciała cyraneczki płowej wynosi około 44–48 cm[5]; masa ciała samców (n=31) – 352–502 g ze średnią 419 g, samic (n=25) – 316–451 g ze średnią 380 g[7]. Przeważnie u samców można dostrzec niewielki czub na karku[5]. Upierzenie w większości jednolicie szare. Wyróżnia się ciemniejszy, bardziej brązowy grzbiet. Boki ciała plamkowane[7]. Lusterko szmaragdowozielone z białym obrzeżeniem. U samca dziób ma barwę jaskraworóżową, nasada jest czarna; u samic – podobnie, jedynie w bardziej matowych odcieniach. Samice wyróżniają się również nieco ciemniejszą głową[5]. Nogi matowo żółtawe. Tęczówka od jasnobrązowej po pomarańczowoczerwoną[5].
Cyraneczki płowe są łatwe do rozpoznania dzięki połączeniu ogólnie jasnego upierzenia, jednolitego ubarwienia głowy oraz charakterystycznego wyglądu lusterka[8]. Marmurki (Marmaronetta angustirostris) odróżniają od nich nieznacznie większe rozmiary ciała, ciemna plama po bokach głowy i brak lusterka[5].
Zasięg występowania edytuj
Zasięg występowania cyraneczki płowej jest nieregularny, obejmuje część Afryki Subsaharyjskiej. Jedna z subpopulacji zasiedla Czad, Niger i część Nigerii – położone po części w Kotlinie Czadu[5]. Skupiona jest w okolicy jeziora Czad. Być może jej przedstawiciele prowadzą nomadyczny tryb życia – przygodne obserwacje pochodzą między innymi z Ghany, południowej Libii i z Sudanu, w którym być może cyraneczka płowa gniazdowała[7]. Według informacji z połowy lat 50. XX wieku jedyne ówcześnie znane pewne obserwacje pochodziły ze zbiorników z okolic Al-Faszir i z Dżabal Marra, gdzie owe ptaki gniazdowały[9].
Druga subpopulacja występuje na obszarze od Etiopii na południe przez Kenię po Tanzanię i przyległe państwa, wzdłuż wschodniej części Wielkich Rowów Afrykańskich[5][7]. W Etiopii cyraneczki płowe występują na południe od równoleżnika 9°30’N[10].
Zasięg występowania trzeciej subpopulacji obejmuje Afrykę Południową. Jej przedstawiciele zamieszkują Angolę[5], środkową i nadbrzeżną część[8] Namibii, Botswanę, Zimbabwe i Południową Afrykę[5]. W północnej Botswanie i zachodnim Zimbabwe cyraneczki płowe występują głównie w okolicach solnisk skupionych w regionie Makgadikgadi, wzdłuż transgranicznej rzeki Nata, dalej po płaskowyż Matabele w Zimbabwe i przygraniczny Park Narodowy Hwange[8].
Ekologia i zachowanie edytuj
Cyraneczki płowe preferują płytkie wody słonawe i słone, jak te obecne w solniskach, lagunach, estuariach i równiach pływowych (wattach). Występują również w wodach słodkich, w pobliżu rzek i wybrzeży[5], w okolicach tam[11]. Pojawiają też się na jeziorach sodowych[10]. Przynajmniej w południowej części Afryki wykorzystują również osadniki. Spotykane są tam też na jeziorach typu vlei; nazwa ta stosowana jest głównie w Południowej Afryce[11].
W Etiopii cyraneczki płowe odnotowywane były do 2420 m n.p.m.[10]; według innego źródła na obszarze Wielkiego Rowu Wschodniego mają występować od terenów nizinnych do 1700 m n.p.m. Przeważnie obserwowane są w parach lub niewielkich grupach, jednak w okresie pierzenia mogą łączyć się w stada złożone z kilkuset osobników[12]. Pożywieniem cyraneczek płowych są głównie bezkręgowce, około ¼ pokarmu stanowi materia roślinna. Żerują zwykle nad ranem (7–9) i po południu (15–17). Zbierają pokarm z powierzchni wody i tuż spod niej, zanurzając głowę i szyję[11].
Lęgi edytuj
W całym zasięgu występowania okres lęgowy związany jest z pojawianiem się intensywnych opadów deszczu i związanej z nimi obfitości pożywienia[7]. W Etiopii zniesienia stwierdzano w styczniu, od marca do maja i od września do października[10]. Okres lęgowy w Sudanie trwa od czerwca do września, w Kenii – od kwietnia do maja, W Tanzanii – w sierpniu[5]. W Południowej Afryce największe nasilenie lęgów przypada na okres od czerwca do listopada, stwierdzano je jednak cały rok. W Botswanie większość zniesień notowano od kwietnia do sierpnia[8]. Cyraneczki płowe przeważnie są monogamiczne, niektóre pary utrzymują się kilka lat; obserwowano jednak przypadki poligamii[5]. Ich toki są dość złożone. Regularnie odnotowuje się wymuszanie kopulacji[11].
Zwykle gniazda poszczególnych par są rozproszone, w większym zagęszczeniu budowane są na wyspach. Mają formę zagłębienia w ziemi obficie wyściełanego puchem i ukrytego wśród roślinności, która w miejscach ze szczególnie gęstym podszytem tworzy „tunel” prowadzący do gniazda. Ukończenie gniazda zajmuje 2–10 dni; miejsce na nie wybiera samica[5]. Zniesienie zawiera od 5 do 11 jaj (rzadko do 15[5][7]) o wymiarach 43–56,8 mm na 31–45,5 mm[7], składanych w jednodniowych odstępach[5][11]. Samica wysiaduje je sama przez 26 do 30 dni. Młode są w pełni opierzone po 42–56 dniach życia. Opiekują się nimi obydwoje rodzice; czasami młode z różnych lęgów łączą się w grupy[7].
Status i zagrożenia edytuj
IUCN uznaje cyraneczkę płową za gatunek najmniejszej troski nieprzerwanie od 1988 (stan w 2020). BirdLife International uznaje trend liczebności populacji za prawdopodobnie wzrostowy[13].
Przypisy edytuj
- ↑ Anas capensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Anas capensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
- ↑ Johann Friedrich Gmelin, Systema naturae, 1789, s. 527 (łac.).
- ↑ F. Gill, D. Donsker, P. Rasmussen (red.), Screamers, ducks, geese, swans [online], IOC World Bird List (v10.2), 25 lipca 2020 [dostęp 2020-09-14].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Carles Carboneras & Guy M. Kirwan: Cape Teal Anas capensis. [w:] J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana (red.). Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, 21 grudnia 2014. [dostęp 2020-09-28].
- ↑ Clements i inni, The eBird/Clements Checklist of Birds of the World: v2019 [online], 2019 [dostęp 2020-09-28].
- ↑ a b c d e f g h Glyn Young, Cape Teal Anas capensis, [w:] Janet Kear, Ducks, Geese and Swans: Species accounts, t. Cairina to Mergus, Oxford University Press, 2005, s. 488–490.
- ↑ a b c d G.L. Maclean, Cape Teal Anas capensis, [w:] The atlas of southern African birds, Harrison i inni, t. 1: Non-passerines, Johannesburg: BirdLife South Africa, 1997, s. 130 [dostęp 2020-09-28] [zarchiwizowane z adresu 2020-09-28].
- ↑ Francis O. Cave & James David Macdonald, Birds of the Sudan: Their Identification and Distribution, Oliver and Boyd, 1955, s. 72.
- ↑ a b c d John Ash & John Atkins, Birds of Ethiopia and Eritrea: An Atlas of Distribution, Bloomsbury Publishing, 2010, s. 89, ISBN 978-1-4081-3308-8.
- ↑ a b c d e Anas capensis (Cape teal), [w:] Biodiversity Explorer [online], Iziko Museums of South Africa [dostęp 2020-09-28].
- ↑ D.A. Scott, P.M. Rose, Atlas of Anatidae populations in Africa and western Eurasia, Wageningen: Wetlands International, 1996, s. 125–127, ISBN 978-1-900442-10-7.
- ↑ Cape Teal Anas capensis. BirdLife International. [dostęp 2020-09-28].
Linki zewnętrzne edytuj
- Zdjęcia i materiały multimedialne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).