Czas wolny

Czas wolny – okres do dyspozycji organizmu, zaistniały po wykonaniu obowiązków na nim spoczywających, takich jak np. praca, nauka, czy innych elementów życia codziennego, mających na celu rutynowe utrzymanie stanu zdrowia i higieny danego organizmu na należytym poziomie, stanowiący czas, w którym można wykonywać czynności według swego upodobania, związanych z wolnością jednostki, wypoczynkiem, rozrywką i zaspokajaniem potrzeb wynikających z zainteresowań, bądź kultury środowiska społecznego, w którym dany organizm funkcjonuje.

Dziewczynka spędzająca czas na basenie

Czas wolny stał się nieodłącznym elementem składowym człowieczeństwa, wyznaczając fizjologiczny okres regeneracji oraz odpoczynku w trakcie procesu funkcjonowania organizmu ludzkiego, potrzebny mu po wykonaniu narzuconych rzeczy oraz zachowań organizacyjno-porządkowych, społecznych, jak i fizjologicznych, wymaganych przez istnienie procesów życiowych danej istoty ludzkiej.

Na kształt i okres zaistnienia oraz trwania wolnych chwil mają wpływ czynniki środowiskowe, wynikające z rozwoju społeczno-gospodarczego danego otoczenia, takie jak np.:

• tryb życia, oraz cechy charakteru danej osoby (determinowane poprzez profesję danej osoby, jej poglądy, bądź też sposoby radzenia sobie z problemami, oraz rozwój procesu osiągania różnorakich życiowych celów)
• wychowanie oraz zachowania w stosunku do innych bytów (ożywionych, bądź nie) w ramach panujących reguł współżycia społecznego,
• rozwój cywilizacyjny, stanowiący dorobek kulturowy danej społeczności,
• funkcjonowanie stanu finansów, w tym poziom dobrobytu danej populacji
• obowiązywanie umów bezpośrednich oraz społecznych między jej ustalonymi stronami
• obowiązujące przepisy prawa (wszelkich obowiązujących ram w ramach prawa karnego, cywilnego, podatkowego)
• dominujące w danej grupie społecznej ideologie, nurty i doktryny polityczne, etyczne czy filozoficzne, w tym także prawa człowieka
• fundamentalne poszanowanie wolności obywatelskich

Geneza

Pojęcie i problem czasu wolnego pojawił się wraz ze społeczeństwem przemysłowym i związaną z nim standaryzacją produkcji. W społeczeństwie tradycyjnym problem ten nie był istotny, gdyż nie rozgraniczano czasu wolnego od czasu pracy. W dużej mierze na pojawienie się tego problemu wpływ miało miejsce wykonywania pracy, różne od miejsca poza pracą, co z kolei wiązało się z przebywaniem w dwóch różnych społecznościach.

Rodzaje czasu wolnego

W czasie wolnym organizacja i rodzaj zajęć zależy między innymi od:

• preferencji, zainteresowań, przyzwyczajeń danej osoby
• wieku
• rodzaju wykonywanej pracy
• innych obowiązków
• ilości dostępnego czasu (dzień powszedni, weekend, urlop, wakacje)
• możliwości finansowych.

Ze względu na okres, w jakim rozpatrywany jest czas wolny, mówi się o:

• czasie wolnym krótkim – w ciągu jednego dnia;
• czasie wolnym średnim – w ciągu tygodnia;
• czasie wolnym długim – w ciągu roku.

Takie rozgraniczenie ma uzasadnienie w przypadku form rekreacyjnych (uprawianych w czasie wolnym), które najczęściej rozpatrywane są w kategoriach dnia, tygodnia, lub sezonu (najczęściej rocznego).

Niemałą rolę w przekazywaniu wzorców spędzania wolnego czasu spełnia rodzina oraz grupa rówieśnicza. Organizacją wolnego czasu dla dzieci i młodzieży zajmują się różnego rodzaju instytucje, stowarzyszenia, organizacje młodzieżowe i społeczne takie jak szkoły, świetlice, biblioteki, kluby osiedlowe, młodzieżowe domy kultury, PTTK, ZHP, TPD, TKKF, zakłady pracy, organizacje chrześcijańskie, np. Ruch Światło-Życie, KSM, młodzieżowe Kluby Opus Dei. Oferują one takie formy zajęć jak koła zainteresowań, zajęcia artystyczne, sportowe, odczyty, wycieczki i inne.

Czas wolny przeznaczany jest zazwyczaj na różnego rodzaju zajęcia rekreacyjne:

• wypoczynek czynny i bierny
• rozrywka
• rozwijanie zainteresowań.

W nauce trwa współcześnie dyskusja, mająca na celu ustalenie, czy czasu wolnego średnio przybywa, czy ubywa, w porównaniu do przeszłości.

Warunki dobrego odpoczynku

• własne mieszkanie – miejsce, gdzie człowiek czuje się bezpiecznie, posiada możliwość urządzenia go według własnych upodobań
• kontakt z przyrodą – czyste powietrze, przestrzeń, słońce, woda, zieleń
• życzliwość – kultura codziennych kontaktów w rodzinie, zakładzie pracy, w sąsiedztwie i miejscach publicznych, wykluczenie arogancji, nacisków i wymuszeń
• bezpieczeństwo socjalne – posiadanie stabilnej pracy i zarobków
• satysfakcja z dobrze wykonanej pracy

Zobacz też

• dni wolne od pracy

Bibliografia

• Arlie R. Hochshild, Anne Machung: The second shift. New York: Avon Books, 1990. (ang.).brak strony w książce
• Arlie R. Hochshild: The time bind: When work becomes home and home becomes work. New York: Metropolitan, 1997. (ang.).brak strony w książce
• Czajka S., Z problemów czasu wolnego. Instytut wydawniczy CRZZ, Warszawa 1974.
• Jerry A. Jacobs, Kathleen Gerson. Overworked Individuals or Overworked Families?. „Work and Occupations”. 28 (1), s. 40–63, 2001. (ang.). 
• Leslie A. Perlow: Finding Time. How Corporations, Individuals, and Families Can Benefit from New Work Practices. Ithaca-London: ILR Press, 1997. (ang.).brak strony w książce
• MałgorzataM. Orłowska MałgorzataM., Problemy czasu wolnego w pedagogice społecznej, W.S.W.S. Kawula (red.), „Pedagogika społeczna”, Toruń: A. Marszałek, 2001 .???brak strony (czasopismo)
• Pięta Jan, Pedagogika czasu wolnego wyd. 3, Wydawnictwo FREL, Nowy Dwór Maz. 2014
• Przecławski K., Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1978.
• Rodziewicz A., O czasie wolnym i logice pokoju, „Przegląd Filozoficzno-Literacki” 3-4, s. 289–318, 2014.
• Rodziewicz A., Walka z czasem. Uwagi o szkoleniu Syzyfa, „Respublica” 4, s. 73–87, 2015.
• Juliet Schor: The Overworked American: The Unexpected Decline of Leisure. New York: Basic Books, 1991. (ang.).brak strony w książce

Linki zewnętrzne

• Jak uporządkować własny czas? – serwis Centralnej Komisji Egzaminacyjnej (PDF). cke.edu.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-20)].
• Justyna Mokras-Grabowska. Czas wolny w dobie postmodernizmu. „Folia Turistica”. 34, s. 11–30, 2015.