Czasownik ułomny

Czasownik ułomny, czasownik defektywny, czasownik niewłaściwy (łac. verbum defectivum) – czasownik o niekompletnym paradygmacie koniugacyjnym (tj. defektywnym), pozbawiony pewnych form gramatycznych, tj. niewystępujący w niektórych czasach, aspektach czy trybach. W języku angielskim ułomne są m.in. czasowniki modalne.

W języku polskim istnieją powszechnie używane czasowniki posiadające tylko niektóre formy osobowe lub tylko bezokolicznik. Ich zaliczenie do grupy czasowników ułomnych jest często dyskusyjne i odmiennie traktowane przez różne słowniki. Niekiedy kategoryzowane są także jako predykatywy (wyrazy pełniące funkcję czasownika w zdaniu).

Przykłady czasowników określanych przez niektóre źródła jako ułomne to:

• mdlić – nie odmienia się przez osoby,
• można, należy, trzeba, warto, wiadomo – odmieniają się tylko przez czasy i tryby, nie posiadają bezokoliczników,
• niepodobna, nie sposób – posiada tylko formę bezosobową,
• powinien – nie posiada bezokolicznika, przez osoby odmienia się tylko w czasie teraźniejszym i zaprzeszłym,
• słychać, widać – istnieją tylko w bezokoliczniku.

Od czasowników ułomnych należy odróżnić czasowniki niewystępujące w określonych formach ze względów semantycznych (znaczeniowych). Zwyczajowo nie tworzy się wszystkich form osobowych od czasowników określających zjawiska meteorologiczne (dnieć, śnieżyć, zawiewać) lub odczucia (boleć, swędzieć). Formy te są jednak możliwe do utworzenia (i wykorzystania np. poetyckiego), co wyklucza definicję czasownika ułomnego.

Czasownikami ułomnymi nie są też czasowniki istniejące tylko aspekcie dokonanym, więc w konsekwencji pozbawione czasu teraźniejszego.

Bibliografia

• JozefJ. Mistrík JozefJ., Encyklopédia jazykovedy, wyd. 1, Bratislava: Obzor, 1993, ISBN 80-215-0250-9, OCLC 29200758  (słow.).