Czyże
Czyże (białorus. Чыжы, Czyžy, w miejsc. gwarze Čyžê[6]) – wieś w Polsce położona w województwie podlaskim, w powiecie hajnowskim, w gminie Czyże[5][7].
| wieś | |
 Cerkiew Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2011) | |
| Strefa numeracyjna |
85 |
| Kod pocztowy |
17-207[4] |
| Tablice rejestracyjne |
BHA |
| SIMC |
0025951[5] |
Położenie na mapie gminy Czyże  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa podlaskiego  | |
Położenie na mapie powiatu hajnowskiego  | |
 52°46′40″N 23°25′20″E/52,777778 23,422222[1]
| |
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Czyże. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa białostockiego. Miejscowość jest siedzibą gminy Czyże. Znajduje się ok. 20 km na wschód od Bielska Podlaskiego oraz 12 km na zachód od Hajnówki. Wieś jest zamieszkana przez ludność narodowości białoruskiej, a po części polskiej i ukraińskiej.
Wieś jest siedzibą prawosławnej parafii Zaśnięcia Najświętszej Maryi Panny. Natomiast wierni kościoła rzymskokatolickiego należą do parafii Podwyższenia Krzyża Świętego i św. Stanisława, Biskupa i Męczennika w Hajnówce[8].
Historia edytuj
Wieś powstała w XVI wieku jako osada bartników, osoczników i strzelców królewskich, natomiast pierwsze wzmianki w dokumentach pochodzą z 1529 roku[9].
Pierwsza cerkiew prawosławna w Czyżach istniała już w XVI wieku. Pod koniec XIX wieku przechowywano w niej jeszcze oryginalne nadania Henryka Walezego z 1571, Michała Korybuta z 1670 i Jana III z 1676[10]. Świątynia ta przyjęła następnie unię. W XVII i XIX w. wznoszono na jej miejscu kolejne budowle sakralne. W ostatniej z nich znajdował się unikatowy zespół barokowych ikon i malowideł ściennych wykonanych przez artystów ludowych. Cerkiew ta uległa całkowitemu zniszczeniu w 1984 wskutek podpalenia[11][12][13].
Na tym samym miejscu wznosi się obecna cerkiew pod tym samym wezwaniem, Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy. Jest to świątynia parafialna.
Demografia edytuj
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku wieś zamieszkiwały 484 osoby, wśród których 2 było wyznania rzymskokatolickiego, 459 prawosławnego, 22 mojżeszowego, a jedna innego. Jednocześnie 2 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 460 białoruską, a 22 żydowską. Było tu 155 budynków mieszkalnych[14].
Architektura edytuj
Rozplanowanie przestrzenne wsi pochodzące z połowy XVI wieku zostało wpisane w 1985 roku do rejestru zabytków[15].
Oprócz cerkwi Zaśnięcia Przenajświętszej Bogurodzicy, na północnych obrzeżach wsi, w okolicach Leniewa, znajduje się zabytkowa drewniana cerkiew cmentarna Świętych Kosmy i Damiana.
Zabytki edytuj
- rozplanowanie przestrzenne wsi, poł. XVI, nr rej.: 584 z 29.04.1985
- cmentarz prawosławny, pocz. XIX, nr rej.: A-100 z 29.12.1989
- prawosławna cerkiew cmentarna pod wezwaniem Świętych Kosmy i Damiana, 1812, nr rej.: A-100 z 1.04.1977[15].
Zdjęcia edytuj
-
Widok na główną drogę -
Zabudowa mieszkalna -
Nagrobek -
-
Cmentarz
.JPG)
.jpg)
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 21050
- ↑ Wieś Czyże w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2021-01-05], liczba ludności w oparciu o dane GUS.
- ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r..
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 202 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
- ↑ Atlas gwar wschodniosłowiańskich Białostocczyzny, red. S. Glinka, A. Obrębska-Jabłonowska, J. Siatkowski, t. 1, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 55. [dostęp 2019-04-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-04-03)].
- ↑ Rozporządzenie w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Opis parafii na stronie diecezji
- ↑ Historia wsi Czyże w zarysie. Związek Młodzieży Białoruskiej. [dostęp 2015-05-09].
- ↑ Czyże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 382.
- ↑ J. Jakimiuk, S. Jakimiuk, Parafia Czyże i jej mieszkańcy
- ↑ J. Tomalska, Unickie ikony na Podlasiu w XVII–XVIII wieku, [w:] Śladami unii brzeskiej, Lublin-Supraśl 2012, dostęp online
- ↑ A. Matreńczyk, Z Dasz batiuszka nasz, „Przegląd Prawosławny”, nr 11 (209), listopad 2002.
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 25.
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2023.
Linki zewnętrzne edytuj
- Czyże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 887.
- Czyże (1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 382.