Dłuższe zakończenie Ewangelii Marka
Dłuższe zakończenie Ewangelii Marka – 12-wierszowe zakończenie Ewangelii Marka (Mk 16, 9-20), którego pochodzenie od autora Ewangelii podważa część współczesnych badaczy.
Zakończenia nie zawierają dwa najważniejsze kodeksy biblijne z IV wieku: Synajski i Watykański. Spośród innych greckich rękopisów zakończenia nie zawierają jedynie kodeks minuskułowy oznaczony symbolem 304. Minuskuły 20 i 22 zawierają dłuższe zakończenie, ale na marginesie zamieszczają scholion kwestionujący. Dłuższego zakończenia nie mają co najmniej cztery rękopisy syryjskie, znaczna część rękopisów koptyjskich i ormiańskich, nie uwzględniają go Kanony Euzebiusza. Z ojców Kościoła dłuższego zakończenia nie znają: Klemens Aleksandryjski, Orygenes, Euzebiusz[1], Hieronim[2]. Jednak Kodeks Watykański, ze względu na pozostawioną lukę (półtorej kolumny)[a], świadczy iż skryba miał świadomość, iż inne rękopisy zawierają tu tekst.
Dłuższe zakończenie posiadają: Kodeks Aleksandryjski, Efrema, Bezy, Waszyngtoński, rękopisy reprezentujące tekst bizantyjski, Diatessaron, przekłady koptyjskie zarówno w dialekcie bohairskim (część rękopisów), jak i saidzkim (część rękopisów). Z ojców Kościoła znają je: Ireneusz (Adversus Haer., 3:10,6), Polikarp, Tertulian. Występuje też we wczesnych lekcjonarzach.
Dłuższe zakończenie jest raczej nieznane dla tekstu aleksandryjskiego, przekazuje je natomiast tekst bizantyjski, cezarejski i zachodni.
Rękopisy Rodziny Lake’a zawierają dłuższe zakończenie, jednak z uwagą, że nie występuje w wielu rękopisach i nie zostało uwzględnione przez Kanony Euzebiusza.
Tekst ten cytuje Justyn Męczennik i Ireneusz. Ormiański rękopis Nowego Testamentu pochodzący z 989 roku i oznaczony symbolem MS. 2374, przypisuje autorstwo Mk 16, 9-20 prezbiterowi Arystionowi, wzmiankowanemu we fragmentach Papiasza. Interesującą jest wzmianka Papiasza, iż Marek „o jedno się tylko bowiem starał, o to, by nic nie opuścić z tego, co słyszał, oraz by nie napisać jakiej nieprawdy”[3], co niektórzy próbują interpretować jako echo toczonego wówczas sporu o zakończenie Ewangelii Marka.
E.P. Gould zidentyfikował 19 spośród 163 słów perykopy Mk 16, 12-20, które nie występują nigdzie więcej w Ewangelii Marka. Z drugiej strony wiersz 8 nie wygląda na zakończenie, zwłaszcza że kończy się spójnikiem γαρ (bowiem)[4]. Takie zakończenie byłoby co najmniej dziwne. Jednak badania wykazały, że takie zakończenie zdania jest dopuszczalne, a w 1972 roku P.W. van der Horst pokazał, że w ten sposób kończył się jeden z traktatów Plotyna[5].
Karl Hermannn Schelkle sugerował, że pierwotne zakończenie Ewangelii Marka (ostatnia karta papirusowego manuskryptu) mogło ulec zniszczeniu, dlatego po pół wieku dopisane zostało zakończenie na podstawie innych Ewangelii, głównie Łukasza[6]. Takie opinie stają się jednak w ostatnich dziesięcioleciach coraz mniej popularne, wysiłki egzegetów kierują się raczej w kierunku analizy otwartego zakończenia[7].
Bart D. Ehrman i Daniel B. Wallace są zdania, że tekst ten nie należał do oryginalnej Ewangelii Marka[8].
Mimo tych wątpliwości, fragment ten uznawany jest przez większość Kościołów za natchniony i pojawia się prawie we wszystkich współczesnych przekładach Ewangelii[b]. Nie pojawia się w Piśmie Świętym w Przekładzie Nowego Świata w rewizji z 2013, a we wcześniejszych edycjach tego przekładu był umieszczany na marginesie, w wydaniu do studium (w j. polskim z 2020 roku) także umieszczony jest na marginesie[9].
Niektóre rękopisy zawierają też po Mk 16,8 krótsze zakończenie o treści: „Zaraz jednak krótko opowiedziały tym, którzy byli z Piotrem. Następnie zaś od Wschodu aż po Zachód sam Jezus rozpowszechnił przez nich świętą i nieprzemijalną naukę o wiecznym zbawieniu. Amen” (BE). Spośród nich jedynie rękopis k (łaciński Codex Bobbiensis[10]) kończy w tym miejscu Ewangelię Marka, natomiast rękopisy L, Ψ, 083 albo 099, 274mg, 579, ℓ 1602, Sy-Hmg, samss, bomss, aethmss zawierają także dłuższe zakończenie[11].
Zobacz też edytuj
Uwagi edytuj
- ↑ W żadnym innym miejscu Kodeksu Watykańskiego nie spotykamy pełnej, pustej kolumny po zakończeniu księgi biblijnej. Patrz: https://web.archive.org/web/20111223182051/http://images.csntm.org/Manuscripts/GA_03/GA_03_0037a.jpg.
- ↑ Kwestionowany był przez znaczną część biblistów końca XIX i początku XX wieku.
Przypisy edytuj
- ↑ Questions to Marianus I.
- ↑ List 120.
- ↑ Euzebiusz, Historia Kościelna III, 39 15.
- ↑ „Przestraszyły się bowiem.”
- ↑ Kelly Iverson, Irony in the End: A Textual and Literary Analysis of Mark 16:8 [online], bible.org [dostęp 2011-01-07] (ang.).
- ↑ Alfred Läpple, Od egzegezy do katechezy. 2, Nowy Testament, Warszawa: „Pax”, 1986, s. 219-220, ISBN 83-211-0619-6.
- ↑ Wojciech Popielewski, „Ponieważ się Bały” (ἐφοβοῦντο γάρ) – Mk 16,8 – Niedokończona Ewangelia?, [w:] „Stworzył Bóg człowieka na Swój obraz”. Księga pamiątkowa dla Biskupa Profesora Mariana Gołębiewskiego w 65. rocznicę urodzin, Waldemar Chrostowski (red.), Warszawa: Vocatio, 2002, s. 345, ISBN 83-7146-182-8.
- ↑ Daniel B. Wallace, Revisiting the Corruption of the New Testament: Manuscript, Patristic, and Apocryphal Evidence, Grand Rapids: Kregel Publications, 2011, s. 21, ISBN 978-0-82-54-3338-2.
- ↑ Pismo Święte w Przekładzie Nowego Świata — wydanie do studium, Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. & International Bible Students Association, 2020.
- ↑ Codex Bobbiensis [online], bible-reserch.com [dostęp 2010-09-04].
- ↑ Wielland Willker: The various endings of Mk. W: A Textual Commentary on the Greek Gospels. s. 20. [dostęp 2010-09-04].