DTS-1

Dynamiczna tablica synoptyczna DTS-1 – system wizualizacji przebiegu procesu technologicznego i stanu bezpieczeństwa kopalni, opracowany w połowie lat 80. XX w. w Zakładzie Systemów Dyspozytorskich (ZB-7) z Centrum Naukowo-Produkcyjnego Elektrotechniki i Automatyki Górniczej EMAG w Katowicach.

Urządzenie doświadczalne dynamicznej tablicy synoptycznej przebadano w kopalni Murcki w 1986, natomiast prototyp zastosowano w kopalni Moszczenica w 1988. Pozytywne rezultaty doświadczalnej eksploatacji spowodowały instalację systemu w następnych kopalniach.

Przeznaczenie

Dynamiczną tablicę synoptyczną DTS-1 tworzył zestaw 6 monitorów semigraficznych kolorowych typu TWMC-63 o przekątnej 23" i rozdzielczości 25 linii po 80 znaków. Monitory sterowane były przez mikrokomputer wyposażony ponadto w monitor monochromatyczny do prezentacji komunikatów i zestawień oraz drukarkę do sporządzania raportów.

Na planszach technologicznych (obrazach) przedstawiających poziomy, rejony, ściany itp. umieszczano symbole urządzeń technologicznych i czujników zainstalowanych na dole i powierzchni kopalni. Za pomocą atrybutów koloru, inwersji i migotania prezentowano stan kontrolowanych procesów, maszyn, urządzeń i agregatów oraz parametry charakteryzujące stan bezpieczeństwa.

Każdy z monitorów mógł prezentować inną planszę, co pozwalało dyspozytorowi swobodnie dobierać zestaw informacji aktualnie najpotrzebniejszy.

Graficzna prezentacja ułatwiała percepcję informacji powodując stopniowe zastępowanie rozwiązań poprzedniej generacji.

Historia powstania

Od czasu pojawienia się, w połowie lat 50. XX wieku, pierwszych urządzeń dyspozytorskich do odwzorowania stanu pracy najważniejszych obiektów kopalni: kombajnów, odstawy, maszyn wyciągowych, wentylatorów głównych, rozdzielni WN, pomp głównego odwadniania itp. stosowano statyczne tablice synoptyczne z sygnalizatorami, indykacjami i wielokanałowymi rejestratorami.

Rok 1970 przyniósł godną odnotowania zmianę jakościową – statyczne tablice synoptyczne uzupełniono komputerowym systemem wspomagania dyspozytora, zwiększając zarówno zakres przetwarzania informacji jak i krąg jej odbiorców.

Komunikaty tekstowe, dostarczane przez komputerowy system wspomagania dyspozytora, ułatwiały monitorowanie procesu technologicznego i stanu bezpieczeństwa, skracając czas reakcji na istotne zmiany zachodzące w kopalni. Rosnąca liczba zdarzeń wymagających reakcji dyspozytora zwiększała liczbę komunikatów tekstowych prezentowanych na ekranach monitorów. Ograniczone pole obrazowe monitorów nie pozwalało na wyświetlenie wszystkich niezbędnych informacji, szczególnie w sytuacjach awaryjnych, kiedy istotne zdarzenia występowały jednocześnie.

Ilość informacji i sposób jej wprowadzania do świadomości powodowały szybkie zmęczenie dyspozytora. Ponieważ percepcja obrazów jest łatwiejszym sposobem przyjmowania informacji postanowiono zastąpić komunikaty tekstowe obrazami (planszami graficznymi). Zasada ta legła u podstaw przedstawionej w 1984 koncepcji dynamicznej tablicy synoptycznej, czyli zestawu barwnych monitorów graficznych pozwalających na wyświetlanie informacji technologicznych w postaci plansz (obrazów).

Opracowanie dynamicznej tablicy synoptycznej poprzedzono eksperymentami przeprowadzonymi w kopalni Murcki w 1986. Wyposażono pracujący tam system HADES w monitor semigraficzny (właściwie kolorowy odbiornik telewizyjny z wbudowanym detektorem teletekstu) z 4 planszami technologicznymi. Wprowadzona zmiana prezentowana informacji spotkała się z przychylnym przyjęciem dyspozytorów, potwierdzając trafność wybranej koncepcji oraz celowość prowadzenia dalszych prac.

Bibliografia

• Dec B., Gajoch A., Mokrosz M. „System mikroHADES z dynamiczną tablicą synoptyczną", Mechanizacja I Automatyzacja Górnictwa nr 2 (232) 1989
• Żymełka K. „Kopalniane systemy dyspozytorskie", materiały Sympozjum naukowego Dziś i jutro automatyki i elektrotechniki w polskich kopalniach, listopad 1984
• Żymełka K. „System dyspozytorski dla kopalń głębinowych", Mechanizacja I Automatyzacja Górnictwa nr 6 (193) 1985
• Żymełka K. "Monitorowanie procesów technologicznych i stanu bezpieczeństwa w dyspozytorniach polskich kopalń węgla kamiennego", Wydawnictwo Instytutu Systemów Sterowania, Chorzów 2000