Derywacja (językoznawstwo)
Derywacja (łac. derivatio) – proces słowotwórczy polegający na utworzeniu nowego wyrazu (wyraz pochodny[1], derywat, formacja lub konstrukcja słowotwórcza) na podstawie innego (podstawy lub bazy słowotwórczej) poprzez zmianę jego budowy morfologicznej[2].
Rodzaje derywacji edytuj
Wyróżnia się następujące typy derywacji:
- afiksalna (dodatnia): sufiksalna (pis-arz), prefiksalna (do-jechać, przy-krótki), prefiksalno-sufiksalna (u-dostępn-ić), z elementem międzytematycznym – interfiksem (gaz-o-mierz)[2];
- paradygmatyczna (derywacja zerowa): funkcję formantu pełnią końcówki fleksyjne (dźwig, obstawa)[2];
- syntaktyczna (konwersja): derywat jest przekształconą w leksem formą fleksyjną podstawy (uczony)[2];
- wsteczna (ujemna): derywacja wsteczna (uszczuplenie bazy o morfem słowotwórczy: potańcówka – potańc), mutylacja (ucięcie nierespektujące granic morfologicznych: gramatyka – grama)[3];
- alternacyjna: funkcję wykładnika derywacji mogą pełnić oboczności fonetyczne (córka – córcia)[2];
- prozodyczna: funkcję formantu pełni zmiana akcentu (wiarygodny)[2].
Zobacz też edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ Słownik terminologiczny informacji naukowej, Maria Dembowska, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, 1979, s. 37.
- ↑ a b c d e f Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego: słowotwórstwo opisowe, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1984, s. 21, ISBN 83-01-00119-4, OCLC 613251850.
- ↑ Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza funkcji formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1981, s. 129–131.
Bibliografia edytuj
- Stanisław Grabias, Typy derywacji i składnikowa analiza formantów, [w:] Jerzy Bartmiński (red.), Pojęcie derywacji w lingwistyce, Lublin 1981.
- Renata Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, wyd. 3 poprawione, Warszawa 1979.