Dialogowe Ja
Dialogowe Ja (ang. dialogical self) – psychologiczna koncepcja holenderskiego psychologa Huberta Hermansa, zakładająca że Ja jest dynamiczną wielością częściowo autonomicznych pozycji Ja, które mogą (i powinny) być ze sobą w dialogu. Wokół tej koncepcji powstała Teoria dialogowego Ja (Dialogical Self Theory – DST).
Założenia edytuj
Zgodnie z koncepcją dialogowego Ja, Ja podmiotowe ma zdolność przemieszczania się od jednej pozycji do innej wraz ze zmianami sytuacji i czasu. Ma też zdolność obdarzania każdej pozycji głosem[1] (dłuższa nazwa tej koncepcji to wielogłosowe, dialogowe Ja). W ten sposób mogą zostać nawiązane relacje dialogowe pomiędzy poszczególnymi głosami w wyobrażonych dialogach. Na przykład, człowiek może rozmawiać:
- z własnym odbiciem w lustrze;
- ze swoim sumieniem;
- z samym sobą właśnie w tej chwili czytającym ten tekst;
- z tą częścią siebie, która buntuje się przeciwko wszelkim obowiązkom.
Może także rozmawiać:
- z fotografią kogoś, za kim tęskni;
- z postacią z książki;
- z głosem matki, nakazującym posłuszeństwo;
- ze swoim największym wrogiem.
Także podczas rzeczywistej rozmowy można przechodzić tam i z powrotem od swojej pozycji do pozycji swojego rozmówcy (w sobie). Co więcej, może toczyć się rozmowa (przykładowo) głosu matki z głosem ojca w wyobraźni córki lub syna – to też będzie przejaw dialogowego Ja.
Podane przykłady pokazują, że pozycje Ja mogą być nie tylko wewnętrzne, ale i zewnętrzne – "inni w nas", rozszerzający nasze Ja. Przy takim podejściu do Ja rozmywa się granica Ja – inni. Inni wchodzą w skład mojego Ja, a ja wchodzę w skład cudzych Ja.
Koncepcja ta jest jednym z ujęć zakładających wielorakość Ja, a pozycje Ja są specyficznie ujętym odpowiednikiem podosobowości.
Głosy funkcjonują tak, jak wchodzące ze sobą w relacje postacie z powieści, zadają pytania, udzielają odpowiedzi, zgadzają się lub nie zgadzają. Każda z tych postaci ma do opowiedzenia historię swoich doświadczeń z własnego punktu widzenia. Te różne postacie – jako różne głosy – mogą opowiadać o posiadanych przez każdą z nich obrazach siebie (Ja przedmiotowych), co prowadzi do ukształtowania się złożonego, narracyjnie (dialogowo) ustrukturalizowanego Ja.
Rozbieżności, a nawet sprzeczności między głosami wewnątrz Ja są traktowane jako zjawisko konstruktywne, jako nieodłączna cecha zdrowego funkcjonowania Ja, przyczyniająca się do rozwoju (mimo iż czasem mogą wiązać się z lękiem i depresją). Szkodliwy jest natomiast brak dialogu, uciszanie jednych głosów przez inne.
Różnice z innymi podejściami edytuj
- To, że rozbieżności między głosami są traktowane jako konstruktywne, jest sprzeczne z teorią Edwarda Tory Higginsa, zakładającą, że rozbieżności między niektórymi dziedzinami Ja (na przykład między Ja realnym, Ja idealnym i Ja powinnościowym) są powiązane ze skłonnością do pojawiania się określonych emocji (np. przygnębienia lub niepokoju). Dla osiągnięcia dobrego samopoczucia konieczne jest zredukowanie tych rozbieżności.
- Dialogowe Ja ma zarazem właściwości czasowe jak i przestrzenne (a czas i przestrzeń są tu równie ważnymi podstawowymi składnikami), co odróżnia tę koncepcję od poglądów badaczy, którzy koncentrują się na czasowym wymiarze narracji.
- Przestrzenną naturę Ja określają takie terminy jak "pozycja Ja" i "usytuowanie Ja". Terminy te są bardziej dynamiczne i elastyczne oraz mają bardziej osobowy charakter, niż termin "rola", stosowany przez niektórych badaczy.
Usytuowanie w światowej psychologii edytuj
Teoria dialogowego Ja ta i jej zastosowania zostały opisane w pismach takich jak Psychological Bulletin i American Psychologist. Od roku 2000 co dwa lata odbywają się międzynarodowe konferencje poświęcone tej teorii, badaniom i zastosowaniom (w tym w Warszawie w 2004 roku), lecz mimo tego nie stała się ona elementem głównego nurtu światowej psychologii. Jako przyczyny podaje się m.in.:
- występowanie rozbieżności pomiędzy teorią a wynikami wielu spośród przeprowadzanych badań,
- fakt, że pojęcie dialogu, kluczowe dla historii filozofii od czasów Platona, zostało mocno zaniedbane w psychologii i innych naukach społecznych.
Teoria dialogowego Ja jest wykładana na polskich uczelniach, np. w ramach przedmiotu Psychologia Ja i tożsamości [2].
Zobacz też edytuj
Bibliografia edytuj
- Hubert J. M. Hermans Polifonia umysłu: wielogłosowe i dialogowe Ja (w:) Jekyll i Hyde. Wielorakie Ja we współczesnym świecie, GWP, 2008
- P. Oleś (red), H. J. M. Hermans (red), The dialogical self: Theory and research Lublin, Wydawnictwo KUL, 2005
- P. Oleś Metoda Konfrontacji z Sobą Huberta J. M. Hermansa, Warszawa, Pracownia Testów Psychologicznych PTP, 1992
- P. Oleś, M. Puchalska-Wasyl (red) Dialog z samym sobą s. 452, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011, ISBN 978-83-01-16702-8
- H. Hermans, A. Hermans-Konopka Dialogical Self Theory: Positioning and Counter-Positioning in a Globalizing Society (Teoria Dialogowego Ja: pozycjonowanie i przeciw-pozycjonowanie w globalizującym się społeczeństwie)[3]
Linki zewnętrzne edytuj
Przypisy edytuj
- ↑ głosy – to nazwa przyjęta za Michaiłem Bachtinem – Anna Gabińska A Wszystko to Ty
- ↑ Opis przedmiotu Psychologia Ja i tożsamości na Uniwersytecie Jagiellońskim (dostęp 2012-10-17)
- ↑ Fragmenty książki na Google Books